Бэйэ бородууксуйатын дэлэтии

Тойбохойго комбикорм собуота үлэҕэ киирдэ

 Өрөспүүбүлүкэ тыатын хаһаайыстыбата сайдыытыгар саҥа технологиялары баһылааһын төһүү буолар. Бу күннэргэ Сунтаар улууһун Тойбохой сэлиэнньэтигэр биир дьоро күн буолан ааста. Ол курдук, улуустааҕы тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар көмөлөһөр, сүөһү-сылгы аһылыгын хааччыйар  туһугар комбикорм  дьоҕус собуота силигэ ситэн, аһылынна.  Дьоҕус собуоту үөрүүлээхтик арыйыыга СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) Бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеев тиийэ сырытта. “Сэбиэскэй Сойуус саҕаттан наар улахан тэрилтэлэри тутуу барара. Билигин дьоҕус производствоҕа көһүөхпүтүн наада. Онон бу тойбохойдор саҕалааһыннара олус сөптөөх уонна кэмигэр дьаһаныы буолар”, – диэбитэ кини.

Дьэ, бу дьоҕус собуоту үлэҕэ киллэрии биир сыллаах эрэ кэпсэтии, дьаһаныы буолбатаҕа чахчы. Ол курдук, 2018 с. сопхуос саҕанааҕы быраҕыллыбыт бааһыналар элбэхтэр этэ. Ону  “Тойбохой” кэпэрэ­тиип 100 гектары оҥорон саҕалаабыт. Талаҕынан бүрүллүбүт бааһыналары хомуйан, хорутан, балачча үлэни көрсүбүттэр. Ити кэмҥэ нэһи­лиэк баһылыгынан Попов Иван Александрович таһаарыы­лаахтык үлэлиирэ. Кинилиин сүбэлэһэн, “Тойбохой” ТХПК бааһына сирин кэҥэтэн, ыһыыны күүскэ ыытарга сүбэлэспиттэр. Онон 2019 с. эбиэс ыспыттар, сүөһү-сылгы үлтү тэпсибэтин диэн эргиччи күрүөлээбиттэр. Ол да буоллар, киип­пэлээбит эбиэстэрэ, подсолнечниктара даҕаны кыайан атыыга барбатах. Бэл, кыһалҕаттан,  курулааһын эҥин түбүгэр түспүттэр.

– Оччотугар хайдах салгыы дьаһанабыт? Тугу гыныахха? – диэн ыйытыылар биһигини үүйэ-хаайа туппуттара. Интэриниэтинэн эҥин көрөн гранулалыыр линияны хайдах үлэҕэ киллэриэххэ сөбүн үөрэппиппит. Ити кэмҥэ улуус­тааҕы тыа хаһаайыстыбатын управлениетын начаалынньыгынан Владимир Федорович Анисимов үлэҕэ анаммыта. Үлэбитин-хамнаспытын билсибитэ. Ыһыыбытыттан бэлэм бородууксуйа оҥорон таһаарар туһунан сүбэлэһэн, комбикорм оҥоруохха сөп эбит диэн түмүккэ кэлбиппит. Бу бүөмчү былааммытын баһылыкпытыгар Иван Александровичка кэпсээбиппит. Онон кинилиин ДьГТХА зоотиэхи­ньиичэскэй факультетын декана
Н.М. Черноградскаяҕа тиийэн сүбэлэппиппит. Наталья Матвеевна былааммытын оҥорорбутугар сиһилии сүбэлээбитэ, – диэн кэпсээнин саҕалаата “Тойбохой” кэпэрэтиип бэрэссэдээтэлэ Алексей Сидоров.

Ол кэнниттэн былаан­нарын туппутунан СӨ Быра­быыталыстыбатын Бэ­рэс­сэдээтэлин солбуйааччы М.В.Никифоровка приемҥа киирбиттэр. Кини докумуон­нарын үчүгэйдик оҥороллоругар  эппитэ. Салгыы өрөспүүбүлүкэ Тыатын хаһаа­йыстыбатын министиэристибэтигэр суотун-ааҕыытын (расчетун) оҥорторон баран, улуус баһылыгар киирбиттэр. Улуус баһылыга Анатолий Григорьев тойбохойдор былааннарын бэркэ сэргээн: “Саамай наадалаах боппуруоһу көтөхтүгүт”, – диэн өйүүрүн биллэрбит.

“Бэйэбит уолаттарбыт таҥнылар”

Төһө үп-харчы ороскуоттаныан сөбүн ааҕан көрбүттэрэ – 16 мөл. солкуобай буол­бут. Онон улуустан тута иэс (со­­йуом)  ылан,  бэрэссэдээтэл Алексей Иванович хаһаайыстыба хайа тэриллиэҕиттэн бииргэ үлэлиир доҕоро Александр Евгеньевич Егоровтыын  бу линияны оҥорон таһаарар Новосибирскайдааҕы собуок­ка айаннаабыттар. Бээ, өссө барыахтарын иннинэ Мэҥэ Хаҥалас улууһугар баран, итинник дьоҕус собуот үлэтин билсибиттэр. Собуоттаах тумуллар бу тэрил уоту элбэҕи сиирин туһунан эппиттэр. Быһата, сэрэппиттэр диэххэ сөп. Собуокка 200 кВт тэрили оҥорон таһаараллар эбит.  Онон Новосибирскайга тиийэн, биһиэхэ 100 кВт тэрил наада диэн конструктордарыгар  баҕа санааларын тиэрдибиттэр, туруорсубуттар да диэххэ сөп.

– Дьоҕус собуот линиятын Алтайтан, Омскайтан, Арассыыйа киин өттүттэн кэлэн араас көрүҥнээх хаһаа­йыстыбалар атыылаһаллар. Агрегаппыт сыаната – 5,5 мөл. солк. Ити сырыыбыт кэннэ үп-харчы боппуруоһа хамнаан, улууспут дьаһалтата 8,5 мөл. солкуобайы көмөлөспүтэ. Торумнаабыт бырайыакпыт – баҕа санаабыт олоххо киирэригэр Сунтаар улууһун баһылыгын солбуйааччы Б.С.Васильев өҥөтө олус улахан.  Бу үбүнэн эбийиэкпитин тутарбытыгар матырыйаал эҥин  атыыласпыппыт.  Эбийиэги Семен, Сергей Борисовтар, Иван Иванов, Дмитрий Саввинов  туппуттара. Дьокуускайга диэри массыына эттэһэн тэрилбитин аҕалтарбыппыт. Собуоттан бэйэтиттэн манна таҥарга исписэлииһи ыытыы сыаната ботуччу буолан (500 тыһ. солк.), бэйэбит таҥныбыт. Линия турар дьиэтин былырыын сэтинньи 20 күнүгэр үлэҕэ киллэрбиппит. Ааркалыы быһыылаах. Сайын сылыйдаҕына ситэ оҥоһулла илик муостатын бетонунан кутуохпут. Билигин комбикорм оҥорор дьоҕус собуоппутугар үһүө буолан үлэлиибит. Бородууксуйабытын кутар куулларбытын сайын атыыласпыппыт, куул айаҕын тигэр массыыналаахпыт, – диэн кэпсээтэ А.И.Сидоров.

Сунтаарга хаһаайыстыбалар бэйэлэрин икки ардыларыгар көмө-ньыма буола олорор үтүө үгэстээхтэрин сөҕө иһиттибит. Ол курдук, эбийиэктэрин тутан бүтэрбиттэрин кэннэ, саамай эппиэттээх таҥар үлэтигэр үптэрэ тиийбэтэҕэр, “Кириэстээх ТХПК бэрэссэдээтэлэ Владимир Семенович Егоров харчынан суһаллык көмөлөһөн абыраабыт.  Улуус мындыр дьоно чугас нэһи­лиэктэртэн  – Василий Сидоров, Трофим Михайлов, Станислав Семенов, Андрей Семенов тэриллэрин таҥан биэрбиттэр. Уотун-күөһүн Демьян Николаевич Чириков тардыбыт.  Тырахтарыыс, билигин  байыаннай эпэрээссийэҕэ сылдьар Иван Тотонов  олус үчүгэйдик үлэлээбит. Онон кэпэрэтиип салалтата кинилэргэ махтала муҥура суох.

Араас күн-дьыл, кыстык кэлиэҕэ. Хороҕор муос­тааҕы, сыспай сиэллээҕи, дьиэ кыылын, көтөрүн да иитиигэ эбии аһылыга суох табыллыбаттар. Амуртан дуу, хайа эрэ ыраах сиртэн тиэ­йэн, балачча үбү-аһы ку­­туохтааҕар, бэйэ бааһынатыгар долгулдьуйа үүммүт бурдуктан комбикорм оҥорон таһаарар бэрт бөҕө ­буоллаҕа. “Тойбохой” ТХПК оҥорон та­­һаарыыта атаҕар турдун, бэйэлэрэ үүннэрэн, оҥорон таһаарбыт бородууксуйалара хаҥаатын диэн баҕа са­­наабытын этэбит. Уонна бу үөһээ ааттаммыт сала­йааччылар курдук, саҕа­лааһыннары өйөөҥ!