Бэлэмнэнии эрчимнээхтик барар

Бу сайын саамай улахан тэрээһининэн  «Азия оҕолоро» VIII норуоттар икки ардыларынааҕы успуорт оонньуулара буолар. Бэс ыйын 25 күнүттэн от ыйын 7 күнүгэр диэри ыытыллар. Хас киһи кэлэриттэн саҕалаан бэлэмнэнии үлэтэ хайдах-туох бара турарын туһунан VIII «Азия оҕолорун» дириэксийэтин салайааччыта Михаил Сивцевтэн туоһуластыбыт.

Саҥаны киллэрии

– Михаил Петрович, бастатан туран, ааҕаач­чыларбыт хас киһи кэлэрин билиэхтэрин баҕараллара буолуо. Спорстменнар, арыаллааччылар, судьуйа­лар, оонньууну хааччыйар үлэһиттэр, барыта холбоон, төһө  киһи кэлэрэ былааннанар?

– Билигин “бачча киһи” диэн этэр чопчу сыыппара суох эрээри, барыллааһын баар. Ол курдук, бүгүн биллэринэн, 26 дойдуттан хамаандалар кэлэл­лэрэ сабаҕаланар, 22 дойду чопчу кэлэбит диэн этэн турар. Ону кытта Арассыыйаттан хас даҕаны федеральнай уокурук улахан хомуур хамаандалара кыттыыны ылыахтара, бу –  быйыл саҥа киирэр. Эрэгийиэннэр буолбакка, уокурук хамаандалары түмэллэр. Ону тэҥэ, Москва туспа хамаан­даны туруорар, Саха сириттэн икки хамаанда кыттар. Уопсайа спортсменнары, тириэньэрдэри, хамаанда өйүүр састаабын аахтахха, быһа холоон, 3600 киһини күүтэбит. Бэс ыйын 1 күнүгэр диэри хамаандалар кыттаач­чыларын аатын ыытыахтаахтар, оччоҕуна, дьэ чопчу сыыппараларынан үлэбитин чуолкайдыахпыт. Ону таһынан, 681 судьуйа кэлэр.

– Аны спортсменнары таһынан ыалдьыттар кэлэллэр. Бу дьон ахсаана төһө буолуо диэн суоттанарый?

– Күрэхтэһээччилэри таһы­нан ыалдьыттар уонна волонтердар кэлэллэр. Өрөспүү­бүлүкэ таһыттан кэлэр ыалдьыттар – суруналыыстар, дой­ду бэрэстэбиитэллэрэ, быһа холоон 450 кэриҥэ киһи буолуо диэн суоттанар. Волонтердар туһунан этэр буоллахха, ахсааннара чопчу биллэр – 1900 киһи сүүмэрдээһини ааһан кэлиэ. Сүрүннээн Саха сирин оҕолоро буолуохтара, араас улуустартан уонна куораттан. Билигин 5 тыһыынчаттан тахса сайаапка киирэн сытар, бу атын эрэгийиэннэртэн уонна атын дойдулартан. Онон сүүмэрдээһин кытаанах, бэйэбит оҕолорбут таһынан Арассыыйаттан уонна Киргизияттан кэлиэх­тэрэ. Оонньуу тэрээһинэ күрэхтэ­һиинэн эрэ муҥурдаммат, аралдьытыы, култуура тэрээһиннэрин ыытарга артыыстар бөлөхтөрө ха­­йаан да кэлиэхтэрэ. Ити курдук, 7 тыһыынча кэриҥэ ыалдьыт ити күннэргэ кэлэрин күүтэбит, бэлэмнэнэбит.

Өрөмүөн үлэтэ

– Бэлэмнэнии туһунан кэпсэтиэх. Күрэхтэһиилэр ыытыллыахтаах успуорт эбийиэктэрин сөптөөх турукка тиэрдии сүрүн соругунан буолар. Хас успуорт эбийиэгэр күрэхтэһиилэр буолуохтарай? Билигин өрөмүөн үлэтэ төһөлөстө?

– Күрэхтэһии 16 сиргэ ыытыллыаҕа. Бу ус­­пуорт эби­йиэк­тэрэ эрэ буолбатах. Холобур, Комсомольскай болуос­сакка баскетбол уонна брейк-данс күрэхтэһии­лэр ааһыахтара. ХИФУ Естес­твеннэй билим куорпуһун (КФЕН)  атриумугар саахымат турнирдара ыытыллыахтара. Оҕо дыбарыаһыгар – го оонньуу. Бу эбийиэктэр эмиэ туспа бэлэмнэнии үлэтин эрэ­йэллэр. Успуорт дыбарыастара, стадионнар, бассейннар туһунан этэр буоллахха, 11 эби­йиэккэ өрөмүөн үлэтэ бара турар. Бары эбийиэктэргэ үлэ саҕаламмыта ыраатта, билигин үгүстэрэ түмүктүүр түһүмэххэ тии­йэн тураллар. Успуорт араас ха­­йысхатыгар анаммыт тутуу хас биирдиитэ атыттарга майгыннаабат туспа өрөмүөнү эрэ­йэр. Холобур, “Эллэй Боотурга” мууһун уларытыы, “Туймаада” стадиоҥҥа хонуутун, сүүрэн суолун бүрүөһүннэрин уларытыы – араас болдьохтоох, технологиялаах үлэлэр.

СЫЫППАРАЛАР

Уопсайа спортсменнары, тириэньэрдэри, хамаанда өйүүр састаабын аахтахха, быһа холоон,

3600

киһини күүтэбит.

Билигин үгүс үлэлэр сөптөөх күн-дьыл туругун күү­­тэллэр, биллэрин курдук, сорох үлэни тымныыга оҥордоххо, сылаас кэмҥэ атан, алдьанан барыан сөп. Болдьохтор туһунан эттэххэ маннык. Муус устарга сүрүн үлэлэр түмүктэнэллэр, ыам ыйыгар “косметическай” диэн ааттанар, тас көрүҥү ситэрии үлэлэр бүтүөхтэрэ.

Ыалдьыттары көрсүү

– Успуорт эбийиэктэрин таһынан ыалдьыттары хонноруу кыһалҕата баар. Ити сэттэ тыһыынча кэриҥэ киһини биир кэмҥэ түһэрэр кыах баар дуо?

– “Азия оҕолорун” оонньуулара Дьокуускайга эрдэ ыытылла сылдьыбыта, тэҥниир буоллахха, 2016 сылга 36 дойду кыттыыны ылбыта, 43 хамаанда кэлбитэ. Онон быйыл урукку уопуту учуоттаан, саҥа кыахтары холбоон, ыалдьыттары барыларын дьиэлииргэ үлэ ыытыллар. Спортсмен оҕолору Дьокуускай куоракка баар орто уонна үрдүк үөрэх кыһаларын уопсайдарыгар түһэриэхпит. Судьуйалар “Триумф” гостиницатын комплексыгар олороллоро былааннанар, куорат гостиницаларыгар – ыалдьыттар, арыалдьыттар. Уопсайдарга эмиэ өрөмүөн үлэтэ барбыта, билигин куттал суох буолуутун хааччыйыы үлэтэ ыытылла турар.

Тимири, уорбаланар эттиктэри буларга аналлаах тэриллэр иһирдьэ баалларын таһынан, тас периметргэ эмиэ туруохтара, бу үмүөрүһүү таһымын да аччатыа, куттал суох буолуутун эмиэ күүһүрдүө.

– Кэнники кэмҥэ куттал суох буолуутун хааччыйыы – тыын боппуруос. Бу хайысхаҕа туох үлэлэр баралларый?

– Манна быраабы араҥач­чылыыр уорганнары уонна баһаары утары үлэлиир сулуус­палары кытта ыкса үлэлэһэн кэккэ бэлэмнэнии үлэлэр бара тураллар. Биир сүрүн хайыс­ха – аккредитация үлэтин күүһүрдүү. Хас кыттааччы, ыалдьыт бу процедураны ааһыаҕа. Успуорт эбийиэктэригэр ис, тас өттүн кэтиир видеокамералар тургутуллаллар. Тимири, уорбаланар эттиктэри буларга аналлаах тэриллэр иһирдьэ баалларын таһынан, тас периметргэ эмиэ туруохтара, бу үмүөрүһүү таһымын да аччатыа, куттал суох буолуутун эмиэ күүһүрдүө. Саха сиринээҕи бэрээдэги хааччыйар полиция үлэһиттэрэ, Росгвардия структуралара оонньууну сөптөөх таһымнаахтык хааччыйыахтара диэн этиллэр, ону кытта тас эрэгийиэннэртэн күүһүрдүү ирдэннэҕинэ, тута кэлэллэригэр сөптөөх кэпсэтии ыытыллыбыт.

Аһынан-үөлүнэн хааччыйыы

– Араас омук дьоно үгэс да өттүнэн, итэҕэл да хааччаҕынан араас аһы-үөлү ирдиир. Бу ирдэбили хайдах быһаарар былааннааххытый?

– Араас омук араас аһы ирдиирин урукку Оонньуулар көрдөрбүттэрэ. Сорох сылларга хамаандалар туспа асчыттаах кэлэллэрэ кытта баара. Быйыл омук спортсменнарын учуоттуур меню таҥыллыаҕа. Ол иһигэр – “халяль” диэн ислам итэҕэлин хааччаҕар сөп түбэһэр ас-үөл, соҕуруу дойдулар туттар тумалара. Кыттааччылар бииргэ аһыыр сиргэ кэлэн баран, бэйэлэригэр сөп түбэһэр аһы булуохтара. Аһынан хааччыйыыга олохтоох оҥорон таһаарааччылары кытта үлэлэһэбит. Этинэн, оҕуруот аһынан хааччыйыы туһунан олохтоох тэрилтэлэри кытта дуогабардары түһэрсэ сылдьабыт.

Түмүк оннугар

– Михаил Петрович, сиһилии хоруйдарыҥ иһин махтал! Тус бэйэҥ бу Оонньуулартан тугу күүтэҕин?

– «Азия оҕолоро» сайын саҕаланыыта аҕыйах күн иһигэр “күлүм” гынан хаалар тэрээһин. Ол эрэн, бу тэрээһиҥҥэ бэлэмнэнии өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар улахан суолта­лаах. Норуоттар икки ардыларыгар ыытыллар  күрэхтэһиилэри сөптөөх таһымнаахтык ыытыы баар кыаҕы күүһүрдэр үлэни эрэйэр, элбэх тупсарыыны аҕалар. Ааспыт Оонньуулар кэнниттэн хаалбыт инфраструктура ону туоһулуур. Маны таһынан, элбэх дьон үлэлиир, уопут ылар, бу эмиэ улахан көдьүүстээх. Уонна, биллэн турар, чөл олоҕу тутуһуу, успуордунан умсугу­йуу уопсастыбаҕа туһаны эрэ аҕалар. VIII «Азия оҕолоро»  үрдүк таһымнаахтык ааһыа, уруккутун курдук норуоттары түмүө диэн эрэнэбин!

Андрей Сорокин (СИА) хаартыскаҕа түһэриитэ.