Бэнсиин сыаната үрдээтэ

Ааспыт нэдиэлэҕэ Дьокуускай куоракка уматык сыаната үрдээн нэһилиэнньэ айманан ылла. Дьиҥинэн, дойдуга бүтүннүүтүгэр бэнсиин сыаната үрдээтэ. Дьон-сэргэ айманара эмиэ оруннаах, уматык сыаната ыараата даҕаны, туохха барытыгар, аска-үөлгэ, туттар табаарга сыана үрдүүрэ саарбаҕа суох. Уматык, чуолаан, бэнсиин сыаната туохтан маннык үрдүүрүй уонна ону тохтотор кыах баар дуо?

Эппиппит курдук, бу күннэргэ АИ‑92 мааркалаах бэнсиин биржаҕа сыаната историческай рекорду оҕуста диэн буолла. А‑95 мааркалаах бэнсиин сыаната даҕаны хаалсыбат. Уматык сыаната үрдээһинигэр икки төрүөтү ааттыыллар. Бастатан туран, ньиэби переработкалыыр собуоттарга (НПЗ) былааннаах өрөмүөннүүр үлэлэри ыытыыттан котировка уонна уматыгы, ол иһигэр бэнсиини, кыраныысса таһыгар таһаарыы кэриҥэ улаатыытын кытары сибээстииллэр.

Ааспыт нэдиэлэҕэ Дьокуускай куоракка «Сибойл» хампаанньа АИ‑92 бэнсиинин лиитирэтин 59 солк., АИ‑95–62,20 солк., дизель уматыгын  75,50 солк. үрдэппитэ. Оттон «Саханефтегазсбыт» хампаанньа АИ‑92 бэнсиинин лиитирэтэ 57 солк., АИ‑95–57,80 солк., дизель уматыга 77,20 солк. буолбута. Ол кэннэ «Туймаада-ньиэп» хампаанньа сапыраапкаларыгар бэнсиин 5 солкуобайынан үрдээтэ.

Дьиҥэ, экэниэмикэ сокуонунан сыана түһүөхтээҕин, дойду иһигэр бэнсиин уонна дизель сыаната үрдүүр. Оттон мэлдьи буоларын курдук, ньиэп бородууктатын сыаната үрдээһинэ ас-таҥас, күннээҕи туттар табаар, барыы-кэлии сыанатыгар быһаччы сабыдыаллыыр.

Салгыы сыана хайдах буолуой?

Быйыл Санкт-Петербурдааҕы табаар биржатыгар бэнсиин уонна дизель уматыгын кууһунан атыытын сыаната биллэрдик үрдээтэ диэн эспиэрдэр этэллэр. Сыл саҕаланыаҕыттан уматык хаачыстыбатынан уонна ханна тиэрдиллэринэн тутулуктанан, ортотунан 40–50% үрдээбит.

«Ньиэби оҥорон таһаарааччыларга демпфернэй төлөбүрү икки төгүл кыччатаары оҥорон таһаарааччы сыанатын үрдэтэргэ күһэллэллэр. РФ Бырабыыталыстыбата итини кытары сөбүлэһэр буоллаҕына, дойду сапыраапкаларыгар бэнсиин өссө үрдүүр, ол барыта табаар, өҥө сыаната үрдүүрүгэр сабыдыаллыыр чинчилээх», — диэн Freedom Finance Global анаарааччыта Владимир Чернов быһаарар.

Оттон Судаарыстыбаннай Дуума энэргиэтикэҕэ, тырааныспарга уонна сибээскэ кэмитиэтин оробуочай бөлөҕүн салайааччыта, экэнэмиис Константин Селянин дойду иһигэр бэнсиин уонна дизель сыаната түһүөхтээҕэр тоҕо үрдүүрүй диэн ыйытыыга нолуок үрдээһинэ сыананы быһыыга сүрүн сабыдыаллыыр төрүөт буолбатах диэн этэр. Ааспыт сылга бэнсиин демпферин төлөбүрүн намтатыы биржаҕа АИ‑95 бэнсиин дэписсиит буоларыгар тириэрдибитэ, тоҕо диэтэххэ, ньиэп хампаанньаларыгар дойду ис ырыынагар атыылыыр барыһа суох.

Уматык сыаната туохтан турарый?

Боростуой киһи сапыраапкаҕа бэнсиин куттарыгар лиитирэ бэнсиин ыараабыт диэн эрэ толкуйдуур. Бэнсиин сыанатыгар сүрүннээн ньиэп бэйэҕэ турар сыаната, оттон ньиэби переработкалаан бэнсииҥҥэ кубулутуу сыаната, собуоттан тиэйии, аан дойду ырыынагар таһаарыы сыаната, ис ырыынакка инфляция, нолуок уонна акциз төлөөһүнэ, атыы-эргиэн эбиитэ, валюта курсун үрдээһинэ сабыдыаллыыллар.

Бырыһыанынан быһа холоон ылар буоллахха, ньиэп собуота атыылыыр сыаната — 67%, собуоттан таһыы нефтебазаҕа диэри сыаната — 12%, атыы-эргиэн эбэр сыаната — 12%.

Дойду иһигэр хостоммут ньиэп аҥаарын кэриҥэ тас ырыынакка тахсар, онтон атына бэйэбитигэр хаалар. Бу ис ырыынагы толору хааччыйарга тиийэр диэн быһаараллар. Ол эрээри биһиэхэ бэйэбитигэр ньиэп сырьетун бэйэтин ким даҕаны ылбат, 90% ыраастаммыт, переработкаламмыт бородууксуйаны — бэнсиини, дизели, кыраһыыны туһанабыт. Хаалбыт 10% мазут, битум, гудрон буолар.

Арассыыйаҕа бэнсиини уонна дизель уматыгын оҥорон таһаарар 15 собуот баар. Уматыгы онтон тиэйэн эрэгийиэннэр нефтебазаларыгар тириэрдэллэр, салгыы бензовозтарынан, тимир суолунан систиэринэлэргэ кутан сапыраапкаларга таһаллар.

Онон хас даҕаны түһүмэҕи ааһан, тугунан тиэйиллэн аҕалыллыбытынан, хаачыстыбатынан сыаната эбиллэн иһэр. Аны туран, олус үчүгэй тиэхиньиичэскэй «сэбилэниилээх», оборудованиелаах бензоколонка сыаната эмиэ үрдүк буолар эбит.

НДПИ диэн тугуй?

Бэнсиин сыанатыгар сүрүннээн нолуок уонна акциз сабыдыаллыыр эбит, ол 50‑н 60%-ҥа диэри ылар. Ньиэби хостуур хампаанньалар сиртэн хостонор баай иһин уонна углеводороднай сырьену хостооһун дохуотуттан нолуок төлүүллэр. Федеральнай бүддьүөт сүрүн чааһа сиртэн хостонор баайы (НДПИ) хостооһунтан киирэр нолуок буоллаҕына, улахан аҥаарын, чуолаан, ньиэп-гаас дохуотун өлүүтэ ылар.

Арассыыйатааҕы уматык сойууһун чахчытынан, АИ‑92 бэнсиин сыаната маннык буолар эбит: НДПИ — 31%, акцизтар — 20%, НДС уонна да атыттар — 18%. Итинэн көрдөххө, федеральнай бүддьүөккэ хас биирдии лиитирэ бэнсиинтэн 69% киирэр. Оттон атын дойдуларга уматык сыаната ньиэп сыанатыттан быһаччы тутулуктаах. Арассыыйаҕа оннук буолбатах, аан дойдутааҕы уонна ис ырыынак араастаһыытын демпфер быһаарар.

Демпфер диэн тугуй?

Демпфер нолуоктааһыҥҥа ис ырыынакка «стабилизатор» оруолун толорор. Ол аата хайдаҕый? Ньиэп хампаанньалара бородууксуйаларын тас да, ис да ырыынакка атыылыахтарын сөп. Тас ырыынакка сыана мэлдьи уларыйа турар, ардыгар ис ырыынактааҕар быдан барыстаах буолар.

Өскөтүн, сыана аан дойду үрдүнэн ньиэпкэ үрдүүр буоллаҕына, кинилэр ис ырыынакка бэнсиин сыанатын үрдэппэккэ тутуохтарын сөп. Ол оннугар ылыахтаах барыстарын араастаһыытын судаарыстыба толуйар. Ол демпфернэй төлөбүр диэн ааттанар.

Ол эрээри, төһө даҕаны нолуок сыананы икки төгүл үрдэттэр, атын дойдулардааҕар биһиэхэ бэнсиин сыаната чэпчэки. Европа дойдуларыгар бэнсиин сыаната ортотунан лиитирэтэ 120 солк. эбит, ол аата биһигиттэн икки төгүл улахан.

Исписэлиистэр санаалара

Александр Нифонтов, «Саханефтегазсбыт» кылаабынай инженерэ:

— От ыйын 19 күнүгэр биржаҕа бэнсиин сыаната рекорднай таһымҥа тахсыбыта бэлиэтэммитэ. Санкт-Петербурдааҕы аан дойдутааҕы биржаҕа АИ‑92 бэнсиин туонната 62 000 солк., АИ‑95  69 000 солк. тиийбитэ. «Тэҥнээн көрүү түмүгэр 2023 с. саҥатыттан бэнсиин сыаната АИ‑92–63%, АИ‑95–58%, АИ‑98–48% үрдээбит. Манна бэлиэтээн эттэххэ, ньиэп бородууктатыгар сыана эмискэ үрдээбэтин уонна нэһилиэнньэ охсууну ылбатын курдук от ыйын 20 күнүгэр сыананы кыратык үрдэттибит. Ол курдук, сыана АИ‑92–6%, АИ‑95–8%, АИ‑98–10% үрдээтэ. Оттон дизель уматыгын сыаната оннунан хаалла.

Андрей Васильев, «Туймаада-Ньиэп» хампаанньа кэмиэрчэскэй үлэҕэ генеральнай дириэктэрин солбуйааччы:

— Хомойуох иһин, итинник дьаһалы ылынарга күһэлиннибит. Билигин бэнсиин сыаната үрдээбит буоллаҕына, сотору кэминэн дизель уматыгын сыаната эмиэ үрдүөн сөп.