Бэрдьигэстээх — Мытаах алгыстаах тууругар

Билигин социальнай ситимнэринэн улуустартан араас интэриэһинэй биллэриилэр дьон болҕомтотун тардар буоллулар. Соторутааҕыта Горнай улууһуттан кэргэннии Вера,Дмитрий Кесеровтартан ыҥырыыларын социальнай ситиминэн ааҕан, интэриэһиргээн, төлөпүөннэһэн  суруттараммын, икки күннээх туурга бара сырыттым.

Бастатан туран, модельер Августина Филиппова айар лабораториятыгар уонна суруйааччылар Сэмэн,Софрон Даниловтар Бор алаастарыгар ыҥырыылаах туур интэриэһиргэппитэ. Урут Горнай улууһугар сылдьыбатах буолан, бэйэбит,  Саха сирин кэрэ миэстэлэринэн сылдьарга уруккаттан баҕалаах буолан, ол ыра санаабын толордум. Эмиэ мин курдук пенсионердар Чурапчыттан, Тааттаттан, Өктөмтөн кэлэн Вера Дмитриевна, Дмитрий Григорьевич Кесеровтар тэрийбит «Синяя-тур» чааһынай тэрилтэ тууругар тахсан, олус астынан киирдибит.

Вера Дмитриевна куораттан такси сакаастаан ылларар эбит. Бэрдьигэстээхтэн бэйэлэрин техникаларынан Мытаахтан  таһаарар уонна  туристары бэртээхэй дьиэлэригэр түһэрэллэр. Кытыан, бэс, тиит, хатыҥ, харыйа мастарынан тулаламмыт ып ыраас ырааһыйаҕа туристары көрсөргө икки этээстээх дьиэ, баанньык, ас астанар аһаҕас күүлэ туттубуттар. Биһиги биир да маһы солообокко, айылҕа бэйэтэ анаан бэлэмнээбит сиригэр түбэспититтэн олус үөрэбит диир. Сайыҥҥы өттүгэр балык ыама бүппүтүн кэннэ, бэс ыйын 20 күнүттэн Сиинэ остуолбаларыгар биэс күннээх тууру, балыксыттарга анаан эмиэ тэрийэллэр эбит. Икки күннээххэ бастатан туран, Горнай улууһун ураты дьарыктаах дьонноругар сырытыннараллар. Гектарга ылбыт миэстэлэригэр хоннороллор, иккитэ аһаталлар. Куораттан Бэрдьигэстээххэ диэри трасса суола аспаалланан, кыратык да хачайдаммакка, икки чааһынан, биир да быылы бүрүммэккэ, олус чэбэрдик айаннаан тиийээккин кытары Антонина Николаевна, Валерий Моисеевич Дьячковскайдар тэлгэһэлэрин иһигэр баар музейтан туурбут саҕаланар.

Ыал аҕа баһылыга Валерий Моисеевич 62 сааһыттан солооһунтан удьурхайдары, мутуктары аҕалан, быһаҕынан кыһан, араас кыыллары, көтөрдөрү, олоҥхо бары геройдарын оҥоруунан дьарыктаммыт. Кини дьарыга нууччалыы корнепластика, сахалыы тыас культурата диэн ааттанар эбит. Кэргэнэ педагогическай үлэ бэтэрээнэ Антонина Николаевна кэргэнин дьикти дьарыгын өйөөн, федеральнай бырайыакка үлэлэрин суруйан, көмүскээн, Грант ылан, дьэ хоннохторо аһыллан, айымньылаахтык үлэлии сылдьаллар. Антонина Николаевна кэлбит туристарга олус ылбаҕайдык кэпсиир. Валерий Моисеевич бастакы айымньытынан тыа иччитин Баай Байанайы оҥоруутуттан айымньылаах үлэтэ саҕаламмыт.

Кини төрүт уруһуйдаабат, ол эрэн быһаҕын ылла да, удьурҕайыттан, аҕалбыт мутугуттан олус дириҥ ис хоһоонноох Олоҥхо бары геройдарын оҥорбут. Билигин үс сүүстэн тахса араас ис хоһоонноох, дириҥ өйдөбүллээх оҥоһуктардаах. Оскуола оҕолоругар маастар-кылаастары ыытар. Тааттаттан кэлбит силистэртэн икки кыталык айыллыбыт. Бастаан солооһунтан мутугун аҕалан баран эбэһээт толкуйдуур, ол кэнниттэн киһи санаабатаҕын барытын оҥорор эбит. Кэлбит туристар сөбүлээбит оҥоһуктарын туттахтарына,баҕа санаалара туолар эбит. Холобур,биир кыыс уонча
сыл оҕоломмокко сылдьан баран оҕоломмут. Итинник түбэлтэ үгүс эбит.

Дьячковскайдар кэннилэриттэн аатырбыт модельер Августина Николаевна Филипповаҕа тиийэн ирэ-хоро кэпсэтэн,айбыт көстүүмнэрин көрөн, кини хас биирдии дириҥ ис хоһоонноох, үлэтин сэргии истэн, бэл, сылаабыт кытта ааста.

Билигин Августина Николаевна улуу суруйааччы Александр Пушкин Саалтаан ыраахтааҕы остуоруйатыттан кыһыл көмүс балык уобараһын айыыга үлэлэһэ сылдьар эбит. Аҕата оҥорбут куукуна иһитин ыскааба, төрөппүттэриттэн хаалбыт былыргы иһиттэр кытта бааллара сөхтөрдө. Улуу маастарбыт бөлөһүөктүү кэпсээнин умсугуйа иһиттибит. Күндү киһибит өссө да уһуннук, этэҥҥэ, сырыт диэн баҕа санаабытын эттибит.
Салгыы эбиэттээн баран өбүгэлэрбит саҕаттан ырыаҕа ылламмыт, биир кырдьаҕас нэһилиэккэ Мытаахха тиийэн өссө төгүл Горнай улууһунан киэн туттуубут күүһүрдэ. Туох кистэлэ кэлиэй мин урут, Мытаахха сылдьа иликпинэ суола куһаҕан, туох барыта эрдэ хаһыҥтан үлүйэн, туох да үүммэт диэн санаалааҕым. Онтум баара бөп бөдөҥ чиргэл мастара: тииттэрэ, хатыҥнара суона, уһуна сөхтөрдө. Көбүс көнө, дэхси сирэ астыннарда. Мытаахха тиийэппитин кытары үс этээстээх таас кулуупка тиийдибит. Биһигини музей директора Артур Николаевич Егоров көрүстэ уонна олоҥхоһут курдук, биир да мүнүүтэ тохтообокко, олус интэриэһинэйдик кэпсээтэ. Туох ааттаах Мытааҕы өрө туппут патриот киһитэй диэн олус сөхтүм. Артур Николаевич Семен, Софрон Даниловтарга аналлаах литературнай музей уонна үс төгүл народнай ааты ылбыт ССРС, Арассыыйа, Саха сирин народнай художнига А.Н.Осипов галереятын директорынан үрдүк таһымнаахтык үлэлии сылдьар. Аҥардас экспонаты хаҥатыынан эрэ буолбакка, суруйааччылар Семен, Софрон Даниловтар айымньыларынан үөрэнээччилэргэ,сааһыттан тутулуга суох бары көлүөнэлэргэ социальнай ситиминэн конкурстары, биктэриинэлэри, хоһоону айыыга араас тэрээһиннэри ыытар эбит. Хас биирдии экспонаты чуолкайдаан биэрэр курдук Семен, Софрон Данилов дакылааттарын, эппит этиилэрин барытын аныгы ньыманан телефоҥҥун даҕайдыҥ да, истэр эбиккин. Ону таһынан музейга сылдьалларын таһынан, быйыл уоппускатын кэмигэр Бор алааһыгар уонна музейга сылдьарга бырайыак тэрийэн, элбэх туриһы хаппыт. Москваттан, Санкт Петербургтан тиийэ туристар кэлбиттэр.

Арассыыйаҕа биир бастакынан 1999 сыллаахха культурнай национальнай бырайыагынан бастакынан тутуллубут кулууп эбит. Кулууп иһинэн «Дьиикимдэ дьээбэлэрэ» народнай театр буолбут. Нэһилиэккэ оскуола, оҕо саада, почта, ФАП,культура дьиэтэ, музей ньиргиччи үлэлии турар. Нэһилиэккэ ыал бары котельнайтан холбонон олорор. Сир анныттан ыраас уу ыалга кыраанынан кэлэ турар эбит. Нэһилиэккэ уонтан тахса ыал тулаайах оҕолору иитэллэр.
Артур Николаевич биһиги народнай суруйааччыларбыт бырааттыы Сэмэн, Софрон Бор алаастара айылҕаттан ураты ыраас тыыннаах, алгыстаах сир диэн кэпсиир. Суруйааччылар төрөөбүт дьиэлэрин макеттаан туппуттарыгар туристар мэлдьи кэлэн сылдьаллара үгэскэ кубулуйбут. Быйылгы бырайыагар ити алааска ойуччу үүнэн турар Аал Луук мас курдук үүнэн тахсар тииккэ сылдьыыны быйыл саҕалаабыт. Маны сэргэ үс киһи нэһитлэ илиитинэн кууһар модьу баараҕай тииккэ сырытыннарыыны эмиэ быйыл саҕалаабыт.
Суруйааччы Даниловтарга аналлаах музей аан бастаан оскуола иһинэн саха тылын учуутала Елизавета Степановна Максимова 1977 сыллаахха тэрийбит. 1987 сыллаахха А.Е.Захаров совхоз дьиэтин музейга биэрбитэ. Е.Ф.Филиппов 1977 сыллаахха Даниловскай ааҕыыны тэрийбитэ. Ити үтүө үгэс билигин салҕанан бара турар.
Мытаах музей галереята 2024 сыллаахха Россия музейдарыгар көрүллэр Грант ылары ситиспитэ.
Дьэ ити курдук икки күннээх туурбут олус үрдүк таһымнаахтык ааста. Туурбутун тэрийбит кэргэнии Вера Дмитриевна, Дмитрий Григорьевич Кесеровтар Мытаах кэрэ миэстэтигэр баар туристары түһэрэр дьиэлэригэр астына хонон, сынньанан, ынах этиттэн уонна сип сибиэһэй собо миинин иһэн, тыа салгынынан тыынан,элбэҕи билэн-көрөн кэллибит. Горнай кэрэ айылҕатыттан, Бор алааһыттан алгыстанан кэллибит.

Марта Николаева