Бэс ыйа: саҥа сокуоннар, саҥа быраабылалар

Бэс ыйыттан дойдуга уонна өрөспүүбүлүкэҕэ саҥа сокуоннар — саҥа быраабылалар олоххо киириэхтэрэ. Ол иһигэр олохтоох салайыныы реформата, дьиэ кыылларын регистрациялааһын, тырааныспары харайыы, ыстарааптар, о. д.а. Сиһилии, саас-сааһынан суруйдахха, бу курдук.

ОЛОХТООХ САЛАЙЫНЫЫ РЕФОРМАТА

Үгүс кэпсэтиини, дьүүллэһиини таһаарбыт, норуокка биллэринэн, «КлиКра» сокуона 131‑ФЗ №-дээх сокуону солбуйуоҕа.

Бу уларыйыынан муниципальнай тэриллии үс көрүҥэ киллэриллэр: куорат уокуруга, муниципальнай уокурук уонна федеральнай таһымнаах куорат иһинэн муниципальнай тэриллии. Оттон, ураты социальнай-экэнэмиичэскэй, историческай уонна атын уратылаах субъектарынан, ол иһигэр Саха сиригэр, олохтоох салайыныы икки таһымнаах тиһигэр оннунан хаалар. Маны сэргэ дуоһунастаах дьоҥҥо сулууспалыырга биэс сыллаах биир кэлим болдьох олохтонор. Оттон муниципалитеттар баһылыктара эбии мэктиэлэри ылыахтара. Сокуон бэс ыйын 19 күнүттэн күүһүгэр киирэр, атын балаһыанньалара — 2027 сыл тохсунньу 1 күнүттэн.

ДЬИЭ КЫЫЛЫН РЕГИСТРАЦИЯЛААҺЫН

Кыылларга эппиэтинэстээх сыһыан туһунан федеральнай сокуоҥҥа олоҕуран Саха сиригэр хаһаайыннар эппиэтинэстэрин үрдэтии уонна хаһаайына суох кыыллар ахсааннарын сүрүннээһин сокуона үлэҕэ киирэр. Ол курдук, хас биирдии кыылга нүөмэр иҥэриллэр, ол сүппүт дьиэ кыылын дөбөҥнүк булууга туһалаах, дьиэ кыылларын дьаһайыы быраабылаларын кэһии, кыыллары быраҕыы иһин хаһаайыннары эппиэтинэскэ тардыыга, хабыр сыһыан түбэлтэлэрин эрдэттэн бохсууга, итиэннэ киһиэхэ уонна кыылларга ыарыы тарҕаныытын сэрэтиигэ кыаҕы биэрэр.

Сокуон барылынан, дааннайдар биир уопсай электроннай баазаларыгар иһитиннэриини киллэрии көмөтүнэн 30 хонук устата дьиэ кыылларын регистрациялааһын уонна маркировкалааһын ирдэнэр. Манна чип сыанатын судаарыстыбаннай бэтэринээрийэ сулууспата бигэргэппит сыанатыгар олоҕуран дьиэ кыылын хаһаайына төлүүр, оттон чиптээһин босхо оҥoһyллap. Сокуон барылын ирдэбиллэрин кэһии иһин административнай эппиэтинэс олохтонор.

БОСХО ЮРИДИЧЕСКАЙ КӨМӨ ӨҤӨТӨ КЭҤИИР

Бэс ыйыттан олоххо киирэр сокуон барылынан өрөспүүбүлүкэҕэ босхо юридическай көмөнү ылар бырааптаах гражданнар категориялара кэҥээн биэрэр.

Ол курдук, босхо өҥөнөн бойобуой дьайыылар бэтэрээннэрэ, байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын дьиэ кэргэттэрин чилиэннэрэ, тулаайах оҕолор уонна сокуоннай саастарын туолбуттарын кэнниттэн төрөппүт көрүүтэ-истиитэ суох хаалбыт оҕолор, хат дьахталлар уонна үстэригэр диэри саастаах оҕолоох дьахталлар туһанар буолуохтара. Ону таһынан, босхо юридическай көмөнү оҥорууга быраап боппуруостара кэҥэтиллэн биэрэллэр. Холобур, чэпчэтиилэри уонна мэктиэлэри гражданнарга тиэрдии бэрээдэгинэн, ону таһынан, тулаайах оҕолор интэриэстэрин көмүскүүр мөккүөрдэринэн.

ТЫРААНЫСПАРЫ СӨПКӨ ХАРАЙАБЫТ

Бэс ыйыттан олоххо киирэр сокуоҥҥа саҥа уларыйыыларынан тырааныспары анамматах сиргэ туруорар, харайар бобуллар. Сокуон ирдэбилинэн буруйдаахха ыстараап көрүллэр.

Административнай буруйу оҥоруу кодексатыгар киирэр уларыйыыларынан, тырааныспар бары көрүҥүн, ол иһигэр анал тыа хаһаайыстыбатын тиэхиньикэтин, бырысыаптарын оҕо эбэтэр успуорт былаһааккаларыгар туруоруу, ону тэҥэ ыһыллыбыт, сүүрбэт тиэхиньикэни анаммыт сиртэн, дьиэ-уот тэлгэһэтин иһиттэн атын сиргэ харайыы иһин ыстараап көрүллэр.

Ыстараап кээмэйэ ботуччу. Гражданнарга — 1000–3000 солк., дуоһунастаах сирэйдэргэ — 2000–10000 солк., юридическай сирэйдэргэ — 10000–20000 солк.

Саҥа сокуон саахалы, айылҕа быһылаанын, атын ыксаллаах быһыыны-майгыны тохтотууга уонна суох оҥopyyгa, баһаары умулларыыга, гражданнарга куттала суох буолууну хааччыйыыга анаммыт үлэлэргэ тарҕаммат. Административнай буруйу оҥоруу боротокуолларын оҥоруу олохтоох салайыныы уорганнарын административнай хамыыһыйаларыгар сүктэриллэр.

ХАҺААЙЫНА СУОХ КЫЫЛЫ АҺАТЫМАҤ!

Нэһилиэнньэ уонна уопсастыбаннас санаатын, туруорсуутун учуоттаан, саҥа уларыйыынан нэһилиэнньэ ортотугар ураты быраабыла олохтонор.

Оччотугар хаһаайына суох кыыллар мусталларыгар аналлаах усулуобуйаны суох оҥорууга, бэйдиэ сылдьар ыт ахсаанын аҕыйатыыга, киһи олоҕор уонна доруобуйатыгар кутталлы аччатыыга сыаллаан кыылларга аналлаах приюттар уонна кыыллары быстах кэмҥэ тутар пууннар сирдэриттэн ураты бэйдиэ сылдьар кыыллары аһатыы, дьон сылдьар сиринэн көрүүтэ-истиитэ суох аһы-үөлү хаалларыы бобуллар. Итини кытта бэйдиэ сылдьар кыыллары туталларыгар анал тэрилтэлэргэ мэһэйдэри үөскэтэччилэргэ сокуонунан эмиэ бобуу киллэриллэр.

ПРИЮТТАРЫ ТЭРИЙИИ БЫРААБЫЛАТА УЛАРЫЙАР

Бэйдиэ сылдьар, хаһаайына суох кыыллары приюттарга иитии бэрээдэгин, үлэтин быраабылатын кэһии иһин административнай ыстараап кээмэйэ үрдүүр.

СӨ Административнай буруйу оҥоруу кодексатыгар бэс ыйыттан олоххо киирэр уларыйыыларынан, ыстараап суумата дуоһунастаах сирэйдэргэ — 10–20 тыһ. солк., юридическай тэрилтэлэргэ — 50–100 тыһ. солк.

Итини таһынан, дьиэ кыылын иитии быраабылатын кэһиигэ буруйдаах административнай эппиэтинэскэ тардыллан ыстараабы үрдээбит кээмэйинэн төлүүр. Ыстараап суумата 2–3 тыһ. солк. буолар. Оттон иккиһин буруйу оҥоруута хатыланар түгэнигэр ыстаараап суумата 4–5 тыһ. солк. диэри улаатар.

НОРУОТ ДЬОКУТААТЫГАР ИРДЭБИЛ КҮҮҺҮРЭР

СӨ норуот дьокуутатын статуһун сокуонугар киирбит уларыйыыларынан, парламентарийдар үлэлэрэ сокуонунан хонтуруолланан, ирдэбиллэрэ үрдээн биэрэр.

Бу кэмтэн ыла норуот дьокутаата үс уонна онтон элбэхтик хамыыһыйалар, кэмитиэттэр, анал хамыыһыйалар үлэлэригэр кыттыбат түгэнигэр биир идэлээхтэрин этиитинэн кэмитиэт

састаабыттан уһуллар.

Өссө биир эбии уларыйыынан, норуот дьокутаатынан талыллан үлэлиир кэмигэр дьиэнэн-уотунан хааччыллыан иннинэ норуот дьокутаатыгар гостиницаҕа бастакы категориялаах (ыстандаарт) хос эбэтэр баҕатынан икки миэстэлээх хос ороскуотун төлөбүрүн толуйаллара чуолкайданна.

ОМУК МЕССЕНДЖЕРИН ТУҺАНЫЫ ХААЧЧАХТАНАР

Төлөпүөнүнэн уонна кибер-түөкүннээһини утары охсуһууну кытаатыннарар сокуонунан тас дойду мессенджерин нөҥүө баан, судаарыстыбаннай тэрилтэлэр, суотабай сибээс оператордара араас иһитиннэриилэри ыыталлара кытаанахтык бобуллар.

Маннык хааччахтар күҥҥэ 500 тыһ. ааҕааччылаах саайтары, бөдөҥ агрегатордары, үп-харчы тэрилтэлэрин эмиэ таарыйаллар. Өссө биир саҥа уларыйыынан, тэрилтэлэртэн киирэр төлөпүөнүнэн «звоноктар» булгуччулаахтык маркировкаланаллар. Онон суотабай төлөпүөҥҥэ хампаанньа аата суруллан тахсар буолуоҕа.

СИМ-КАРТАНЫ ТАРҔАТЫЫ

Былырыын түөкүттэр дьайыыларыттан 1 мөл. тахса дьон эмсэҕэлээбит, хоромньу уопсай суумата үгүөрү — 200–250 млрд. солк. куоһарбыт. Бу көрдөрүүлэри аччатар, түөкүттэртэн көмүскүүр сыалтан кэлэр ыйтан СИМ-картаны атын дьоҥҥо оҥотторон биэрии саҥа уларыйыынан хааччахтанар. Холобур, бу уларыйыынан СИМ-каартаны чугас аймахтаргытыгар эрэ биэрэргит көҥүллэнэр. Дьиэ кэргэн кодексатынан бу өйдөбүлгэ төрөппүттэр, бырааттар, эдьиийдэр, эбээлэр, эһээлэр, оҕолор уонна сиэннэр киирэллэр. Итини кытта туһанааччы «Госуслуги» портал нөҥүө сим-картаны ыраахтан олорон оҥорторон ылыыга боборго хааччахтары киллэрэр кыахтанар.

ЭМИ-ТОМУ АТЫЫЛААҺЫНЫ ХОНТУРУОЛГА ЫЛЫАХТАРА

Эмтиэкэлэргэ үлэ эбиллэн биэрэр. Сотору кэминэн эмтиэкэ эми-тому кэтээн көрүүтүн бырагыраамата үлэлиэҕэ.

Итинэн сибээстээн, болдьоҕо ааспыт эмти-тому атыылааһын тохтотуллар, күүстээх хонтуруолга ылыллар. Бу сыалга фармацевтар атыыланыан иннинэ эмп-том идентификационнай нүөмэрин биир кэлим тиһиккэ киллэрэллэр.