Бэтэринээр үтүө аата – үйэлэргэ. Петровтар династиялара

Бүгүн, Арассыыйа бэтэринээрин күнүгэр, бэйэлэрин олохторун бэтэринээрийэ салаатыгар анаабыт дьону ахтан-санаан ааһабыт, үлэлии-хамсыы сылдьар исписэлиистэри эҕэрдэлиибит. Ол курдук Петровтар династияларын туһунан СӨ Бэтэринээрийэҕэ управлениетын пресс-сулууспата бэлэмнээбит матырыйаалын таһаарабыт.

Бу үтүө дьоннортон биирдэстэрэ – биһиги аҕабыт, Петровтар бэтэринээр династияларын төрүттээччи Николай Никифорович Петров. Аҕабыт 1932 сыллаахха кулун тутар 14 күнүгэр Маалтааныга Пелагея Ивановна уонна Никифор Николаевич Петровтарга бастакы уолунан күн сирин көрбүтэ. Кини төрүттэрэ айылҕаттан эмтиир-томтуур ураты дьоҕурдаах дьон этилэр. Ол курдук, эһээбит Ньикииппэр тостубут уҥуоҕу тутан-чартаан, хааннаан, түөннээн дьону эмтиирин туһунан кэпсииллэрэ. Төрүттэрин бу ураты дьоҕура сыстан, аҕабыт бэтэринээр үтүө, ыарахан да идэтин талбыта.

1949 сыллаахха 17-лээх эдэркээн уол Покровскайдааҕы бэтэринээр куурсун туйгуннук үөрэнэн бүтэрэн, төрөөбүт дойдутугар Маалтааныга холкуоска үлэтин саҕалаабыта. Эдэр исписэлиис хайдах-туох үөрүйэхтээҕин бэрэбиэркэлиэхтэрин баҕаран, оччотооҕу холкуос бэрэссэдээтэлэ түөрт атыыры үүрдэрэн аҕалан, аттатарга сорудахтаабыт. Аҕабыт бу эппиэттээх сорудаҕы чиэстээхтик толорон, онтон ыла дьоҥҥо-сэргэҕэ улаханнык ытыктанар, “Бэтэринээр Куола” диэн таптал аатынан биллэр буолбута. Киһи барыта хантан эрэ хааннаах, кимтэн эрэ кииннээх.

Мин бэтэринээр идэтин таларбар, аҕам – Нөмүгү бастакы бэтэринээрэ Николай Никифорович  олук уурбута. Кыра сылдьан, аҕабыт матасыыкылын кэлээскэтигэр олорсон, кини ыарыһах сүөһүнү хайдах эмтиирин сөҕө-махтайа көрөрбүтүн, оҕус борооскулары аттыырыгар “көмөлөһөөччү” буоларбытын өйдүүбүн. Ол кэмҥэ аҕабыт сүөһүнү эмтээн үтүөрдэрин көрөн, кини кыайбатаҕа-хоппотоҕо суох дии санаан, киэн туттарбыт. Кэлин, Өктөмҥө үлэлии кэлбиппэр, саастаах дьон аҕам манна кэлэн соноҕос аттаабытын, биэ эбэтэр ынах кыайан төрөөбөккө эрэйдэммитигэр көмөлөһөн, хас-хас сүөһүнү өлөр өлүүттэн быыһаабытын истиҥник ахталларын истэн, аҕам бу дойдуга хайдах курдук үтүө ааты хаалларбытын сэргии истэрим. Аҕам үлэтигэр олус эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһара.

Кыһын тымныыга атынан, сайын куйааска матасыыкылынан, түүн үөһэ да буоллун, ыҥырдаллар эрэ, суумкатын сүкпүтүнэн көмөлөһө барара. Ол тухары биирдэ да «барбаппын» диэн аккаастаммытын өйдөөбөппүт. Кини үлэтин ыарахан диэн үҥсэргээбэт, дьиҥ ис сүрэҕиттэн сөбүлүүрэ.

“Сүөһү – киһи кэриэтэ. Атына диэн, туга ыалдьарын тылынан эппэт”, – диирэ аҕабыт. Уопуттаах практик-бэтэринээр быһыытынан, киниэхэ билим эйгэтин дьоно сүбэ-ама көрдөөн кэлэллэрэ. Биһиги аҕабыт кэлин бэтэринээрийэ билимин биллиилээх учуонайдара буолбут А.А. Хочка, В.М. Дмитриев, С.В. Карпов научнай үлэлэригэр эспэримиэн ыыталларыгар көмөлөспүтэ. Настаабынньык быһыытынан ОПХ-ҕа практикаҕа кэлэр устудьуоннары, саҥа үлэлии кэлбит эдэр бэтэринээрдэри бэйэтин кытта илдьэ сылдьан, үөрэтэрэ-такайара.

Аҕабыт икки төгүл научнай эспэдииссийэ састаабыгар киирэн, Өлөөн уонна Аллайыаха улуустарыгар таба сибирскэй язватынан ыалдьыбытыгар, уустук усулуобуйаҕа үлэлии-хамсыы сылдьыбыта. Аҕабыт баара-суоҕа 47 сааһыгар олохтон эмискэ туораабыта. Үтүө үлэтин иһин кини “РСФСР Тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна” бэлиэнэн, В.И. Ленин 100 сыллаах үбүлүөйүнэй мэтээлинэн, элбэх кырааматанан, туоһу суругунан наҕараадаламмыта.

Аҕабыт туйаҕын хатаран, кини саҕалаабыт үтүө дьыалатын биһиги, оҕолоро, салгыыбыт. Мин, кыыһа Надежда Кардашевская, 2008 сылтан Өктөмнөөҕү бэтэрэнээрийэ сэбиэдиссэйинэн, быраатым Петров Афанасий Николаевич 2011 сылтан Нөмүгүтээҕи бэтэринээрийэ бэтэринээр-бырааһынан үлэлии-хамсыы сылдьабыт. Аҕабыт саҕалаабыт дьыалата, кини үтүө аата оҕолоругар, сиэннэригэр, хос сиэннэригэр салҕанан, үйэттэн үйэҕэ умнуллубат.

Надежда Кардашевская