Биһиги аҕабыт — «Ытык Аҕа» бэлиэ биир бастакы хаһаайына

Бүгүн Сахабыт сиригэр Аҕа күнэ бэлиэтэнэр. Биһиги тапталлаах аҕабыт Иван Никитич Корякин-Уйбаан Бөтүүнүскэй биир бастакынан өрөспүүбүлүкэҕэ “Ытык Аҕа” бэлиэ хаһаайына буолбута.

Аҕа күнэ биһиэхэ олус күндү. Ааспыт сылларга аҕабытыгар бары махтал, таптал тылларын этэн эҕэрдэлээн, үөрэн-көтөн күммүт саҕаланара… Бүгүн эмиэ махталынан, таптал тылларынан күндү киһибитин, тапталлаах аҕабытын саныыбыт.
Тапталлаах аҕабытын сүтэрбиппит биһиэхэ олус ыарахан. Ол эрэн “Мин дьоллоох олоҕу олордум. Таптыыр кэргэн, таптыыр оҕолорум сылаас сыһыаннара миигин уоскутар. Дойдубар үлэбинэн күүрбүт олоҕум миигин кынаттыыр. Туруоруммут сыалбын ситистим. Суруйдум, хоһуйдум, толоруохтаахпын оҥордум” — диэбит бүтэһик тылларынан, бар дьоҥунан алгыһынан биһигини бөҕөргөтөр курдук…
Амарах аҕабыт Иван Никитич Корякин-Уйбаан Бөтүүнүскэй – РФ, СССР Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, Норуоттар икки ардыларынааҕы Суруйааччылар сойуустарын түмсүүтүн уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, СР бочуоттаах бэтэрээнэ, СӨ «Ытык аҕа» уонна «Ытык сүбэ» бэлиэлэр хаһаайыннара, «Гражданскай килбиэн» бочуоттаах бэлиэ кавалера, Амма улууһун, Бөтүҥ нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, Василий Васильевич Никифоров-Күлүмнүүр анал бэлиэ хаһаайына, суруналыыстыкаҕа «Көмүс бөрүө» бириэмийэ лауреата, Прокопий Караканов-Бурдук Буокай анал бириэмийэтин хаһаайына, СӨ «Тыа сирин олоҕун сырдатыы» анал аат хаһаайына, СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна, СР бэчээтин туйгуна, Сэбиэскэй эргиэн туйгуна.
Оҕолорго «Кырымах» (1997), «Сандал уонна Пампуусик» (2006), «Сандал омук сиригэр» (2009), «Дьикти түгэн» (2011), «Ньаалбаан кулгаах» (2004), “Тууйас туһалаабыта” (2013), «Хаар күрүөҕэ» (1993), «Туллук хараҕа» (2018) кинигэлэр ааптардара. Араас сылларга «Төрөөбүт буорум» (1991) уонна “Тиэрт сырдык кыымҥын” (2015) хоһооннор, «Амма эбэм сылаас тыына» (1991) очеркалар, «Аммам устан суһумнаа» (2008) уонна «Хомус уонна кырыымпа» (2023) ырыанньыктара бэчээттэммиттэрэ.

Оҕолоро аҕабыт туһунан 75 сааһыгар «Айар куттаах аҕабыт Уйбаан Бөтүүнүскэй» (2013 с.) альбом-кинигэ, “Бэргэн этиилэр” сиэрийэнэн “Уйбаан Бөтүүнүскэй” (2021 с.), сиэнэ уол “Аҕа дойду улуу сэриитэ – Уйбаан Бөтүүнүскэй айымньыларыгар” (2015) кинигэлэри хомуйан таһааран бэлэх ууммуппут. Ону сэргэ нэһилиэк, улуус устуоруйатын кинигэлэрэ: «Тапталлаах Бөтүҥүм», «Дьон олоҕун чэпчэтиһэр баҕанан», «Сэбиэт Аана», «Сыллар быыстарын сэгэтэн, кэлэр кэми тустэһэн», «Туора алаас хотуна» о.д.а. кинигэлэри оҥорсубута. Кини кэпсээннэрэ «Алгыстаах айаҥҥа», хоһоонноро «Оһуор», «Полуостров любви» хомуурунньуктарга, «Рабоче-крестьянский корреспондент» сурунаалга уонна өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар бэчээттэммиттэрэ.
Биһиги аҕабытын бар дьоно суруналыыс, суруйаачы, хоһоонньут, уопсастыбаннай үлэһит, улахан дьиэ кэргэн аҕа баһылыгын быһыытынан билэллэрэ. Кини олорбут олоҕун тухары чөл олохтоох, үгүс доҕордоох, успуорду өрө тутар, бэйэтин олорор олоххо көрүүтүнэн, дьоҥҥо сыһыанынан, туохха да тэҥнэммэт дьиэ кэргэҥҥэ тапталынан, күннэтэ сылдьар холобурунан дьоҥҥо убаастатара. Аҕабыт олоҕу олус таптыыра, сыаналыыра. Дойдутун, биир дойдулаахтарын өрө тутар патриот бастыҥа, киһи киһиэхэ сыһыанынан, сүбэтинэн үгүс киһи сүрэҕин хамсатара. Аҥардас кини холку куолаһа, истиҥ көрүүтэ биһиэхэ улахан дьиэ кэргэҥҥэ убаастабылы, тапталы угуттуура…
Биһиэхэ кини амарах санаалаах тапталлаах Аҕабыт, күндүттэн күндү Киһибит буолар. Биһиги бары олус аҕамсах-паапамсах оҕолорбут.
“Муспутун сыл аайы муударай санааҕын
Олортон биирдэрэ биһиэхэ тапталын
Кэрэҕэ тардыһар үтүмэн баҕаны
Биэрбитин олохтон сырдыгы, ырааһы.
Эн өрүү чөл олох суолунан хаампытын
Сахалыы сайаҕас санаанан ииппитин
Төрөппүт ып-ыраас тапталын биэрбитин
Сып-сылаас эйэҕэс сыһыанын тиэрпитин”, — диэн тылларынан бэйэтин тапталын, махталын
“Аҕабар аныыбын” хоһоонугар Ирина Корякина-Олесова суруйбута.

Аҕабыт оҕо эрдэхпитинэ киэһэ утуйуохпут иннинэ саҥаттан-саҥа остуоруйалара, уот бардаҕына остуол тула олорон чүмэчи уотугар былыргыны сэһэргиирэ сүрэхпитигэр иҥэн сылдьар. Оҕо саас кэмнэригэр ийэбит алаадьытын дыргыл сыта, аҕабыт байаанын дорҕооно, «Оҕолоор, чэ туруҥ. Бастакы хаар түспүт», «Чэ туруон, муус устан эрэр», «Кэҕэ кэлэн этэн эрэр» диэн эбэтэр сарсыарда аайы анаммыт кыра көрдөөх хоһоонунан аҕабыт уһугуннарара, араадьыйа саҥатыгар сэрээккэтин оҥоруута дьоллоох оҕо саас, төрөөбүт дьиэбит туһунан ыраас, сылаас өйдөбүл буолан хааллаҕа. Дьиэбитигэр мэлдьитин бары дьарыктаах буоларбыт: дьиэ үлэтин бары бииргэ көхтөөхтүк бүтэрэн кэбиһэрбит, уруок ааҕар бириэмэҕэ уу-чуумпу буола түһэрэ, сынньалаҥҥа тэҥҥэ олорон кинигэ-хаһыат ааҕарбыт, тэлэбиисэр көрөрбүт. Тыа олоҕун бүппэт түбүгүттэн, элбэх сыраны-сылбаны ылар айар үлэтиттэн быыс булан, аҕабыт байааҥҥа аргыыйдык оонньуура, биһигини ыллатара, үҥкүүлэтэрэ ааспыта түргэнин…
“Аҕам миэнэ дьиҥнээх доҕор
Киһи киэнэ үтүөтэ,
Айылҕаттан айар талаан
Айдарыылаах бэйээт бэрдэ”.
“Аҕабыт түбүктээх олохтон дьолломмут,
Суруйар алыбар биһини угуйбут,
Киниэхэ тэҥнээҕи бу сиргэ булбаппын,
Тапталым өрүүтүн күн тэҥэ буолуохтун” — Саргылаана Мартынова-Аналлаана “Мин аҕам”, “Оҕо сааһым ахтылҕана” суруйууларыгар олус сөпкө эппит.

Төрөппүттэрбитин кытары тыаҕа сылдьыыбыт, сир аһын хаһааныы, от оттоон буһуу-хатыы, муус ылан тоҥуу-хатыы, кыһыҥҥы мас бэлэмигэр айылҕалыын алтыһыы, күрүөҕэ кыстык мас сааһылааһына, хотон хаарын түһэрии, тыа сирин олоҕун долгунугар бары тэҥҥэ үлэни кыайыы аҕабыт түһүүлээх-тахсыылаах олоххо бэлэм буоллуннар диэн укулаат ууран аастаҕа… Кыра эрдэхпититтэн аҕабыт биһигини төрөөбүт дойдубутун харыстыырга сүбэлии-амалыы, сиэннэригэр бэйэтин үтүө холобурунан кырдьыар диэри көрдөрө сылдьара. Саха киһитэ айылҕаҕа чугас буолуохтааҕын, төрөөбүт дойдутуттан күүс ылыахтааҕын туһунан куруук этэрэ. Аҕабыт үлэтигэр олус эппиэтинэстээх, дьулуурдаах, бэриниилээх, саҕалаабыт дьыалатын хайаан да тиһэҕэр тириэрдэр буолан үрдүк сыанабылы, хайҕабылы ылара. Төрөппүттэрбит бэйэлэрин үлэлэринэн, холобурдарынан, үтүөҕэ үөрэтэн, барыбытын үөрэхтээн, олохпутун оҥосторбутугар тирэх буолбуттара.
2017 с. муус устар 6 күнүгэр аҕабытыгар “Ытык аҕа” бэлиэни Дьокуускайга Кулаковскай аатынан кииҥҥэ Аҕалар II сийиэстэригэр үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттарбыттара. Аҕабыт дьолломмут хараҕа, киэн туттуута, аҕа оруола оҕону иитиигэ-үөрэтиигэ үрдүгүн туоһута буолара сүрэхпитигэр үтүө өйдөбүл буолан куруук сылдьыа.
Күндү киһибит, таптыыр Аҕабыт, эйэҕэс эһээбит, хос эһээбит, Сахабыт сирин дьиҥ-чахчы “Ытык аҕата”, Иван Никитич Корякин-Уйбаан Бөтүүнүскэй сырдык аатын оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ баарбыт тухары үрдүктүк ааттата туруохпут! Аҕабыт суруйбут айымньылара, кэпсээннэрэ-хоһоонноро, ырыалара, дьон үтүө өйдөбүлэ баарын тухары биһиги Аҕабыт тыыннаах!

Уйбаан Бөтүүнүскэй оҕолоро