«Биһиги буолбатаҕына, ким?»

Ньурба куоратыттан төрүттээх Павел Илларионов бастаан утаа, 2023 сыл балаҕан ыйыгар, Донецкай эргин баар тирэх пууҥҥа волонтерунан үлэлии тиийбитэ. Иккис сырыытыгар «Боотур» этэрээккэ байыаһынан баҕа өттүнэн барбыта. Салгыы кинини кытта кэпсэтиибитин ааҕыҥ.

ТИРЭХ ПУУҤҤА ВОЛОНТЕРУНАН

– Үтүө күнүнэн, Павел Николаевич! Бастаан тирэх пууҥҥа волонтерунан үлэлии тиийбит эбиккин. Ол туһунан сиһилии кэпсээ эрэ.

Дьокуускайга “Мэдиссиинискэй резервэ киинэ” ГКУ-га дириэктэри солбуйааччынан үлэлии сылдьан, онно баар тирэх пууҥҥа волонтерунан тиийбитим. Сүрүннээн Саха сириттэн тиийбит гуманитарнай көмөнү, баһыылкалары сыымайдаан, хайа хайысхаҕа барыахтаахтарынан бэлэмнээн биэриигэ үлэлээбитим. Олору волонтер-­суоппардары кытта түҥэтэ барааччыбыт. Ону тэҥэ, госпиталларга эмтэнэ сытааччыларга эмиэ илдьэрбит. Эмтэнэ сытар байыастар туохха наадыйалларын ыйыталаһан, ону
дьонноругар эрийэн тиэрдэрбит. Ахсынньыга диэри үлэлээбитим. Волонтердуу бар диэн миэхэ ким да эппэтэҕэ, барытын бэйэм билэн, ыйыталаһан тиийбитим.

Саха киһитин төрүт астарыттан убаһа этэ, харта, собо кэлэрэ олус да үчүгэй күндү буолара, бу минньигэһин эриэхсит, киһи хайдах да тылынан ону тиэрдэр кыаҕа суох.

Онтон 2024 сылга иккистээн ыҥырбыттарыгар, ыам ыйыгар тиийбитим уонна атырдьах ыйыгар үлэлиир болдьоҕум бүтэн, Дьокуускайга төннүбүтүм. Салгыы ити сыл сэтинньитигэр хантараак баттаһан байыас быһыытынан аны “Боотур” этэрээккэ барбытым. Ол курдук, “Боотур” этэрээккэ киирэн, бастаан утаа биир ый тустаах үөрэниини ааспытым. Салгыы Дьокуускайтан сөмөлүөтүнэн Хабаровскайга көтөн тиийбиппит, байыаннай чааска хаһан борт (көтөр аал) кэлэрин күүппүппүт. Тустаах сөмөлүөт кэлэн, Доннааҕы Ростовка көтөн тиийбиппит. Ол тиийэн байыаннай чаас полигонугар икки нэдиэлэ аптамаатынан, бөлүмүөтүнэн ытарга, дроннартан хайдах-­туох көмүскэнэргэ, онтон да элбэххэ эрчийбиттэрэ, үөрэппиттэрэ. 50-­тан тахса саха буолан дьарыктаммыппыт. Сыбаанньам – рядовой саллаат. Кэлин ыстаапка үлэлээбитим.

ИННИКИ КИРБИИГЭ

– Инники кирбиигэ хаһан киирбиккитий?
– Итинник хабааннаах үөрэнии кэнниттэн ахсынньы ортотун эргин инники кирбиигэ Харьков хайысхатынан киирбиппит. Биллэн турар, киирсии аата киирсии, адьас кытаанах, уустук этэ. Тохсунньуга элбэх сүтүктэммиппит. Манна диэн эттэххэ, үксүн “тимир чыычаахтар” (дроннар) атаакалыыллар этэ, адьас ыам бырдаҕын курдук элбэҕэ. Олордор да, туруорар да суох. Кэннибитигэр биһиги артиллеристарбыт сыппыттара, олор ытыалаан куһуурдахтарына, син намырыы түһээччилэр. Иннибитигэр анарааҥҥылар артиллеристара сыталлар. Ол аата икки ардыларыгар – биһиги. Биһиги сыалбыт-­сорукпут – анарааҥҥылары көһүтүү, атаакалаан киирэр түгэннэригэр, утары охсууну оҥоруу. Ол эбэтэр, биһиги штурмовиктар ылбыт сирдэригэр кэлэн, ону төттөрү биэрбэт курдук утарсыыны оҥорорго бэлэм олоробут.

ЭТЭҤҤЭ ТӨННҮҮ

– Төһө өр сылдьыбыккыный? Туох ыарахаттары көрсүбүккүнүй?
– Итиннэ алта ый сылдьыбытым, хантараагым бүтэн төннүбүтүм. Бииргэ сылдьар уолаттарым охтоллорун көрөр олус куһаҕан этэ. Чугас дьонноругар ол туһунан иһитиннэрэр өссө ыарахан. Биир өттүнэн хайаан да этиллиэхтээх буоллаҕа. Мин сылдьарым саҕана кыһын буоллаҕа, онон күөх от-мас суох буолан, саһарга, куотарга олус уустуга, барыта ап-аһаҕас. Үксүн окуопаҕа киирэн быыһанар этибит эрээри, аны билиҥҥи дроннар кыараҕас сиринэн кытары көтөллөр. Ол эрээри, кинилэртэн көмүскэнэргэ саҥаттан саҥа ньыманы толкуйдууллар. Ол курдук, блиндажтарбыт үксүгэр икки хос ааннаахтар. Маҥнайгы аанынан киирэн баран, иккиһи кыайан нөҥүөлээбэттэр.

Билигин аһынан-­үөлүнэн хааччыйыылара бастааҥҥы курдук буолбатах, барыта былааннанан биир систиэмэлэнэн турар. Сороҕор уу кырыымчык буолан ылааччы. Инники кирбииттэн сүрүн тыыл лаппа ыраах сытар. Онтон аһы-­үөлү аҕалыыга уустуктар үөскүүллэр, холобур, тимир көтөрдөр хойуутук элиэтиир кэмнэригэр, барыы-­кэлии тохтуур. Оччоҕуна аһы-­үөлү аҕалыы бытаарар, тулуйарга эрэ тиийиллэр. Оҕолорбуттан эрэ тутулуктанаммыт иккистээн барбакка сылдьабын.

УОЛАТТАР АСТАРЫН ХАЙДАХ БАҔАРАР БУЛУНАЛЛАР

– Онно да булт-­алт баара чуолкай. Эбии үссэнэ түһэргэ диэн быыскытыгар бултуур буолуохтааххыт.
– Саха уолаттара, этэргэ дылы, булчут, сонордьут хааммыт батарбакка, онно да бултуур-­алтыыр этибит. Кустан саҕалаан фазаны, кабаны, туртаһы, куобаҕы бултаан-­алтаан, син биир эти амсайа сылдьабыт. Саха киһитэ хайдах да этэ суох табыллыбат буоллаҕа. Фазан диэн көтөр элбэҕиттэн киһи сөҕөр. Кытыгырас, түргэн-­тарҕан уолаттар күөллэргэ киирэн, кус ытан тахсааччылар уонна ону күөстэнэ охсооччубут. Ол диэки көҕөн элбэх. Күн аайы тушенканы туох киһитэ сиэҕэй?

ДОЙДУБУТУТТАН…

– Саха сириттэн гуманитарнай көмө тиһигэ быстыбакка тиэрдиллэ турар.
– Дойдубутуттан баһыылканы тутуу олус да долгутуулаах буолааччы. Гуманитарнай көмө үксүн Саха сириттэн эрэ кэлэр диэтэхпинэ, сыыстарыам суоҕа. Саха киһитин төрүт астарыттан убаһа этэ, харта, собо кэлэрэ олус да үчүгэй күндү буолара, бу минньигэһин эриэхсит, киһи хайдах да тылынан ону тиэрдэр кыаҕа суох.
Аны туран, оҕолор араас хабааннах махтал суруктара кэлэр, ону ааҕар олус да долгутуулаах буолар. Кырачааннарбыт суруктарын ааҕан баран, этэргэ дылы, киһи туох иһин киирсэ сылдьарын тута өйдүүр. Миэхэ тиксибит суруктарын төттөрү илдьэ кэлбитим, олох талисман, ымыы курдук буоллулар. Кэргэннээхпин, үс оҕолоохпут.

Уолаттарбын кытта күн аайы кэриэтэ билсэ, кэпсэтэ олоробун. Бииргэ сылдьыбыт уолаттарбыттан үксүлэрэ этэҥҥэ сылдьаллар. Сулууспалаан этэҥҥэ кэлбит уолаттарбытын кытта хайаан да көрсөр үтүө үгэстээхпит, бэйэ-­бэйэбитигэр хайаан да көмөлөсүһэбит.

Санатан этэр буоллахха, бастаан утаа тирэх пууҥҥа үлэлии сылдьан, тугун-­ханныгын барытын биллэҕим-­көрдөҕүм. Онон сиэттэрэн, инники кирбиигэ сылдьар уолаттарга көмөлөһөр санаа үүйэ-хаайа туппута. Онон барарга санаммытым. Эр дьон буоларбыт быһыытынан дойдубутун көмүскүөхтээх буоллахпыт, биһиги буолбатаҕына, ким барыай?
– Үлэҕиттэн быыс булан, кэпсэппиккэр улахан махтал!

ХААРТЫСКАЛАР ПАВЕЛ ИЛЛАРИОНОВ ТУС АРХЫЫБЫТТАН.