«Биһиги кыһыммыт»

Киинэ туһунан толкуйдар

 Бүгүн Саха сирин киэҥ экраннарыгар уонна Арассыыйа киин куораттарыгар өссө биир сахалыы киинэ тахсар – Степан Бурнашев “Биһиги кыһыммыт” диэн 12-с уус-уран лиэнтэтэ. Соторутааҕыта киинэни оҥорбут бөлөх суруналыыстары ыҥыран сыана быстыннар диэн эрдэ көрдөрбүтэ. Онно тиийэн көрбүппүн бүгүн ырытан көрүүм.

Таптал туһунан үһүс сэһэн

Стёпаны биирдэ “Саха сирин Тарантинота” диэн сыана быспыттара, ону сорох дьон билигин даҕаны итини сыанабыл курдук ылыналларын дьиибэргиибин. Бурнашев курдук жанр талыытыгар киэҥ далааһыннаах режиссер Саха сиригэр, арааһа, суоҕа буолуо. Триллер, ужас, фантас­тика, комедия, боевик, айылҕаны кытта туруулаһыы, драма – уол баар жанры барытын баһылаан эрэр быһыылаах. Ол эрэн, Степан Бурнашев биир тиэмэҕэ дөрүн-дөрүн төннөн кэлэр эбит. Эр киһи уонна дьахтар, икки киһи сыһыаннарын туһунан режиссер кэнники киинэтин аахтахха, үһүс холонуута. “Атын олох”, “Маҥнайгы таптал” уонна “Биһиги кыһыммыт” икки таптыыр сүрэхтэр олохторугар уустук түгэннэрин кэтээн көрүүгэ олоҕураллар. Биллэн турар, киинэлэр ис хоһоон­норо ураты. “Атын олох” – эдэр ыал Америкаҕа көһөн баран, саҥа сиргэ өйдөспөккө үөскээбит кириисиһи туоруулларын туһунан. “Бастакы тапталга” олох туспа эйгэҕэ олорор икки киһи урукку тапталларын тилиннэрэн чугасыһаллар. Үһүс киинэҕэ уон сыл бииргэ олорбут эдэр ыал бэ­­йэ-бэйэлэриттэн тэйсибиттэрин өйдөөн арахсаллар…

Тус бэйэм бу үлэлэри трилогия курдук көрүөхпүн баҕарабын – ааптар хартыынаттан хартыынаҕа эр киһи уонна дьахтар сыһыанын араас өттүттэн чинчийэр, көрөөччүгэ уустук ыйытыылары туруорар. Үһүс киинэ, “Биһиги кыһыммыт” туруорар ыйытыылара ордук сытыылар. Режиссер көрөөччүнү кытта оонньоспот, кини күүтэрин утары барар, кыратык да таайтаран бэйэтин сыһыанын көрдөрбөт.

Тутулуга суох режиссер

“Маҥнайгы таптал” өссө бырайыак эрдэҕинэ сценари­йын көрөн баран, “Арыый эдэр дьон туһунан тоҕо суруйбатыҥ, киинэҕэ сылдьар “целевой аудиторияҥ” тоҥуйдук көрсөөрөй?” диэн ыйытан турардаахпын. Онуоха Степан “Бастаан ити курдук санаа баара. Ыччакка ордук интэриэһинэй оҥоро сатыыр туһунан. Онтон, тоҕо хайаан да көрөөччүгэ бэрт буола сатыахтаахпыный, киинэбин бэйэм астынарым курдук устуом, онтон көрөөччү бэйэтэ быһаардын” диэн хоруйдаабыта. Федот Львов уонна Изабелла Егорова оҥорон таһаарбыт уобарастарын киинэни таптааччылар саастарыттан тутулуга суох биһирээбиттэрэ, “каасса” өттүттэн режиссер бу киинэтэ биир саамай ситиһиилээх буолбута.

Степан Бурнашев дьиҥ чахчы тутулуга суох режиссердарга киирсэр – бэйэтэ бэйэтигэр сакаас­чыт, кини продюсер да, көрөөччү да баҕа са­­наатынан салайтарбат худуоһунньук. “Биһиги кыһыммыт” ону өссө төгүл туоһулуур.

Буруйдаах суох?

Арахсыы туһунан кэпсээ­һин үксүн бу быһылаан сылтаҕын, туох төрүөттэн ыал буолуу сатамматаҕын чинчийии буолар. Киинэни көрбүт элбэх киһи тус санаатын иһиттим. Ким эрэ “дьахтар кыймаҥнаан араҕыстылар”, ким эрэ “эр киһи сайдар баҕата суоҕа сылтах буолла”, сорохтор “аныгы үйэ олоххо сэлээр сыһыанын содула” диэн дьүүллээбиттэр. Бэйэм буоллаҕына, эмиэ туспа сыана быһааччы буоллум. Лида (Ирина Михайлова) уонна Дима (Илья Яковлев) Никифоровтар уон сыл бииргэ олорон кэлбиттэр. Соторутааҕыта ипотекаларын саппыттар, кыыс ситиһиилээх карьераны оҥосто сылдьар, уол төлөпүөн өрөмүөнүнэн дьарыктанар. Былаан хоту оҕолоно иликтэр, олохтоохтук олохторун оҥос­тон баран элбиир санаалаахтар. Ол эрэн, бастакы көрсүһүүлэригэр үөскээбит имэҥнэрэ уостубут, бэйэ-бэйэлэриттэн сылайан хаалбыттар. Оччоҕуна кинилэри туох тутарый? Тоҕо хайаан даҕаны бииргэ буолуохтаахтарый? Иккиэн бэйэлэрин толору хааччыйар кыахтаах эдэр дьон, эппиэтинэһинэн баайар оҕолоро суох, бүгүҥҥү күн биир “ыалы холбуур күүс” – ипотека сабыллыбыт. Арахсыы нөҥүө ааспыт дьон үгүстэрэ Никифоровтары ымсыыра көрүөхтэрин сөп. Оннооҕор төрөппүт өттүттэн күүстээх күһэ­йиини көрсүбэтэх курдуктар – Дима тулаайах, Лиданы төрөппүттэрэ олус таптыыллара көстөр. Уопсастыбаҕа олохтоммут үгэстэн атын хайаан даҕаны дьиэ кэргэни харыстыыр сылтах баар дуо?  Икки таптаспат дьон бэйэлэрин эрэйдээн туран бииргэ буолуохтаахтар дуо?

Итэҕэтиилээх оонньуу

Степан Бурнашев – саха киинэтигэр өссө тэпсиллэ илик ыллыкка суол аспыт. “Мокью­ментари” диэн жанр – документальнай киинэҕэ майгыннатан туораттан одуулааһын ньымата толору туһаныллыбыт. Мин өйдүүрбүнэн, Костя Тимофеев “Паранормальный Якутск” диэн киинэтигэр эрэ бу ньыма элимиэннэрэ туһаныллыбыттара быһыылааҕа, ол эрэн, ити кутталлаах киинэҕэ бу ньыма туспа соруктаах буолар. “Биһиги кыһыммытыгар” ааптар, режиссер орооһуута көстүбэт, көрөөччү дьиҥнээх ыал олоҕун “реалити-шоу”  киэбинэн кэтээн көрөр. Онон сүрүн оруолу толорооччулар Ирина Михайлова уонна Илья Яковлев олус уустук үлэни оҥорбуттар – дьиҥнээх олоххо туттуу-хаптыы ымпыгын-чымпыгын итэҕэтиилээхтик көрдөрүү манан дьыала буолбатах. Киинэ сүрүн сэһэнигэр камертон курдук буолбут, аттыларыгар олорор кырдьаҕас паараны ис киирбэхтик СӨ норуодунай артыыһа, САССР үтүөлээх артыыһа Зоя Багынанова уонна СӨ үтүөлээх артыыһа Петр Андреев толорбуттар. Никифоровтары тулалыыр дьону үгүс биллиилээх артыыстар бэрт сатабыллаахтык оонньоо­буттар.

Хаарыйар тымныы

Сыһыан сойуутун аллегорията – Дьокуускай куорат кыһына бу киинэ сүрүн матыыба буол­бут. Устар кэмнэригэр, икки сыллааҕыта турбут аам-даам тымныы кыһын көстөр. Туох да үлүннэриитэ суох, дьиҥнээх “-50” хартыынаҕа көстөр. Муус туман быыһынан хаамсар дьон, түннүккэ көстөр будулуйар кыһын атын дойду көрөөччүтүн улаханнык соһутара буолуо. Кыһыны камераҕа устуу туспа сатабылы ирдиир эбит. Холобур, Степан Бурнашев “Күрүөйэх” диэн киинэтин устар кэмигэр эмиэ 50 кы­­раадыстаах тымныы турбута эрээри, ол толору итэҕэтиилээхтик көстүбэтэҕэ. Хата, ол оннугар, “Хара хаарга” адьырҕа тымныы киһи этэ тардар итэҕэтиилээх этэ. Бу сырыыга кыһын көстүүтэ өлөрөр ыар буолбакка, худуоһунньук дьүһүйүүтүгэр майгынныыр гына көрдөрүллүбүт. Сергей Потапов “Ньургуһуннарын” кэнниттэн куорат кыһынын кэрэхсэбиллээхтик көрдөрүү бу киинэҕэ көһүннэ.

Түмүккэ

“Киһи астынар киинэтэ дуо, барыахха сөп дуо?” диэн судургу ыйытыыга хоруй эмиэ судургу – хайаан даҕаны киинэ саалатыгар тиийэн эт хараххытынан көрүҥ, сыаналааҥ, бииргэ толкуйдааҥ. Бурнашев сиппит-хоппут маастар буоларын өссө биирдэ туоһу­лаата, саха дьонугар анаммыт өссө биир дьоһун хартыына күн сирин көрдө.