Биир халыыпка киирбэтэҕэ – дьоло

Кыра эрдэҕиттэн муусука үстүрүмүөнүгэр оонньуон баҕалаах уолчаан ийэтэ синтезатор атыылаһан аҕалбытыгар, хайдах сатыырынан араас мелодияны таһаараары  талкыйан барбыта.

Билигин санаатаҕына, ол муусука тэрилэ, төһө да оҕо  оонньуура буоллар,  кини оччотооҥҥу баҕа санаатын сүрдээҕин толорбут эбит. Биллэн турар, ыраах Усуйаана улууһун Казачьетыгар хантан муусука оскуолата кэлиэй, онон ырыаҕа уонна муусукаҕа талааннаах оҕо бэйэтэ туох көстөрүнэн талаанын арыйар буоллаҕа.

Бу маннык ахтыыттан саҕаланна билигин анал идэтийбит устуудьуйаҕа олорон, баҕалаах дьоҥҥо ырыа муусукатын оҥорон биэрэр Герасим Григорьевы кытта кэпсэтиибит.

Оҕо оонньууруттан саҕалаан

–  Герасим, эн билигин отуччалаах киһи, хас саастааххар ырыаны оҥорорго санаммыккыный?

– 14 саастаахпар тэлэбии­сэртэн омук ырыаларын сөбүлээн истэр этим. Ол оҕо эрдэҕинээҕи синтезаторым өр туһалаабыта – үчүгэйэ диэн, онно биир тэҥҥэ түөрт нотаны оонньуохха сөп этэ. Ол кэнниттэн куоракка кэлэ сылдьан, боростуой ноталары туруорар көмпүүтэр бырагырааматын булбутум. Онтон оскуоланы бүтэрээт, Арктикатааҕы култуура уонна ускуустуба институтугар графика дизайнерын идэтигэр киирэн баран, биир сылынан ол үөрэхпиттэн барбытым. Санаабытым курдук үөрэх буолбатах, ис хааччаҕа үгүс эбит этэ. Оттон мин хайдах сатыырбынан көҥүл айыахпын  баҕарар айылгы­лаах киһибин. Үөрэҕим биир үтүө өрүтэ – онно үөрэнэ сылдьан билигин ааттаах-суоллаах биллэр ырыаһыт Кэскил Баишевы кытта билсибитим. Биир кууруска үөрэммиппит. Кэскили оччолорго дьон билбэт, саҥа тахсаары гостуруолларга сылдьар, элбэхтик айаннаан эрэр кэмэ этэ. Кини эмиэ графика дизайнерыгар үөрэммитэ. Устудьуоннуур сылларбар араас тэрээһиннэргэ, бырааһынньыктарга омук ырыаларын ыллыырым. Онуоха үөлээннээхтэрим сэргииллэр аҕай этэ.  Кэскил миигин гостуруолларыгар бэйэтин кытта илдьэ сылдьара. Түөрт-биэс буолан айаннааччыбыт.

Ол сылдьан бэйэбэр сахалыы ырыаны оҥоруох санаа кэллэ. Аранжировщик көрдөөн көрдүм да, булбатым. Онтон абаран, “бэйэм холонон көрүүһүбүн” диэн баран, интэриниэттэн “профессиональнай” бырагыраамалары  булан, үөрэнэн бардым. Баҕалаах киһи аныгы үйэҕэ интэри­ниэтинэн дууһата сытар дьарыгын сайыннаран, холкутук ханнык баҕарар идэни баһылыан сөп. Ол сылдьан табаарыспар Кэскил Баишевка иһитиннэрэр этим. Онтон биирдэ ол үлэлэрбин истэ олорон кини “ырыаларбар муусуката оҥорууй” диэн көрдөстө. Ол кэмҥэ устуудьуйа аппаратууратын ылыахпын баҕарар этим. Ол иһин Кэскилгэ “эн миэхэ 30 тыһыынча солкуобайга аппаратуурата атыылас, мин эйиэхэ 10 ырыаны оҥорон биэриэм” диэтим. Дьэ, оннук кэпсэтэн, икки өттүттэн өйдөһөн, “Ыллык тыллар” альбому оҥорууга ылсыбыппыт. Дьиэбэр олорон үлэлээн баран, кэккэ холонуубун Кэскилгэ дьиэтигэр баран иһитиннэрдим. Онно кини сөбүлээбиттэрин талан ылла, ырыа тылын суруйуох буолла. Мин киниэ­хэ ырыа мелодиятын оҥорон көмөлөһөр буолбутум.

Кэскил альбомтан ылан  “Харысхалым” диэн ааттаах бастакы ырыатын араадьыйаҕа уонна интэриниэккэ тарҕаппытыгар,  кини туһунан дьон дьэ билэн барбыта. “Харысхалым”  “Үрдэл-2016” куонкуруска бириис ылбыта. “Ыллык тыллар” альбом “Сыл бастыҥ альбома” номинацияҕа кыайыылаах буолбута. Кэскил Баишев билигин саха эстрадатын чаҕылхай сулуһунан биллэр. Оттон мин бэйэм бастаан аранжировщик көрдөөн оҥоро са­­таабыт ырыам билиҥҥэ диэри ситэ бүппэккэ сытар. Ардыгар дьоҥҥо иһитиннэрдэхпинэ, сөбүлээн “миэхэ бэлэхтээ” диэччилэр. “Ыраах” диэн ааттаабытым. Билигин үлэтин улахан аҥаара бүтэн, кэлэр сылга таһаарыам диэн былаанныыбын.

Бэйэ-бэйэлэриттэн истэн

– Дьон сакааһынан хаһааҥҥыттан үлэлиир буолбуккунуй?

– Бу устуудьуйаҕа үлэлээбитим сыл буолан эрэр. Бэйэ дьарыктаах усулуобуйатынан үлэлиибин. Миигин дьон бэ­­йэ-бэйэлэриттэн истэн кэлэллэр. Бу устуудьуйаны уларсыһа сылдьабыт. Манна дьон ырыатын биир-биир куолаһынан устан баран, дьиэтээҕи устуудьу­йабар анал бырагырааманан куоластарын тупсаран, көннөрөн биэрэбин.  Икки-үс хонугунан бэлэм үлэни туттарабын.

Саһан сылдьар талааны арыйыы

– Кэлиҥҥи кэмҥэ үбүлүөйдэргэ, урууларга, дьиэ малааһыныгар бэлэм муусуканы холбоон кэбистилэр да, ханнык да улуу ырыаһыттаа­ҕар бэртээхэйдик ыл­­лаан дьиэрэтэр буоллулар. Онон тыа сирин кулууптарыгар аны муусука тэрилэ наадата да суох буолууһу быһыылаах?

–  Оннук кэм кэллэ. Ким баҕалаах оҥоһуллубут муусуканан доҕуһуоллатан ыл­­лаан, ханнык баҕарар бырааһынньыгы киэргэтиэн сөп. Урукку сылларга аһыы-аһыы тыл этэр, аҕыйах куплетынан муусуката суох эҕэрдэ ырыатын “тардан” кэбиһэр этилэрэ. Ону да ырыаһыт, куоластаах киһи. Оттон билигин оҕотун уруутугар, төрөппүтүн үбүлүөйүгэр бэйэтин куолаһынан ыл­­лаан эҕэрдэлиэн баҕарар киһи, тупсаҕай муусукалаах ырыа оҥорторон, бэртээхэй бэлэҕи утары уунуон сөп. Дьиҥэр, киһи барыта ыллыан сөп. “Ээ мин куолаһым суох, сатаан ыллаабаппын” диэн баран, бэ­­йэтин ис кыаҕын, талаанын иһигэр тутан сылдьар киһи үгүс. Оттон мин устуудьуйабар кэлэн бэйэлэрин сөбүлүүр ырыаларын ыллаан баран, дууһалыын арыллаллар. “Тыый, мин маннык ыллыыр эбиппин дии!” диэн үөрэн, санаалара көнньүөрэн барааччылар.

Таба тайаныы

– Герасим, ол аата, билигин ханнык баҕарар нэһилиэккэ интэриниэт сайдыбыт кэмигэр (хоту улуустарга тиийэ!) тыа сирин оҕото бу эн курдук муусука оҥорорго үөрэниэн сөп эбит дии.

– Оннук бөҕө буоллаҕа. Оннооҕор мин интэриниэт суоҕар, оҕо оонньуур синтезаторынан  бэйэм дьарыктанан, идэтийии таһымын ситистим. Ийэм учуутал, эһээм нэһи­­лиэк баһылыга этэ. Алын сүһүөх кылаастарга туйгуннук үөрэммитим эрээри, 5-с кылаастан ыла “үстэнэн” барбытым. Ол, арааһа, “учуутал оҕото, баһылык сиэнэ барытыгар туйгун буолуохтаах” диэн олоҕурбут быраабыланы утарар быһыым быһыылааҕа. Барытыгар бары туох да хааччаҕа суох көҥүллүк сылдьыахпын баҕарарым. Остуоруйа суруйан ыларым, муусука айарым – ол барыта баҕа санаабын бэйэм толуйуум, бэйэм суолбун тэлии, кыахпын сайыннарыы этэ. Онуоха ийэбэр олуһун махтанабын – кини миигин уопсай халыыпка уга сатаабатаҕа. Билигин анал үөрэхтэргэ үөрэнэн буолбакка, оҕо эрдэхпиттэн баҕа санаа ымыыта оҥостубут быра­йыакпын тус бэйэм буһан-хатан олоххо киллэрбиппиттэн дуоһуйабын. Анал быраабыланан биир халыыпка киирэн, тустаах ирдэбилгэ эппиэттээн  үөрэммитим буоллар, сөбүлүүр дьарыкпар таба тайанарым саарбах этэ…