Биир оскуолаҕа – 60 сыл

Педагог уонна уһуйааччы сылынан бүгүн билиһиннэрэр дьоруойум 60-с сылын Орто Халыма улууһун Алаһыай орто оскуолатыгар халбаҥнаабакка үлэлиир РФ Үөрэҕириитин бочуоттаах үлэһитэ, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, “СӨ педагогтарын династията” бэлиэ, СӨ Ил Дарханын гранын хаһаайыннара, математика учуутала, эбии үөрэхтээһин педагога Прасковья Стручкова буолар.

Прасковья Егоровналыын икки уруок устата кэпсэтиибит биллибэккэ элэҥнээн ааста. Ол аата, миэхэ бэрт интэриэһинэй, сэргэх уруогу ыытта. Онтон сүрүн өттүн ааҕааччыларбар тириэрдэргэ дьулуһуом.

Математикаҕа – анабылынан

Прасковья Егоровна төрөөбүт нэһилиэгэр Сыбаатайга 4 кылаастаах, салгыы Арҕахтаах 8 кылаастаах оскуолаларыгар, онтон улуус киинигэр Орто Халыма куоракка баар соҕотох оскуолаҕа үөрэнэн орто оскуоланы бүтэрбитэ. Эдэркээн Паша үөрэҕэр үчүгэйин, ордук математикаҕа дьоҕурдааҕын бэлиэтии көрөн, кылаастарыттан икки оҕону талан, Дьокуускайга учууталлар куурустарыгар үөрэттэрэ ыыппыттара, математика, физика учуутала дастабырыанньатын туппута. Тута бэйэтэ үөрэммит Арҕахтаах 8 кылаастаах оскуолатыгар учууталынан аныыллар. Онтон ыла Прасковья Егоровна харыс да халбарыйбакка, быйыл 60-с сылын учууталынан, эбии үөрэхтээһин педагогунан үлэлиир. 1974 сыллаахха Дьокуускайдааҕы педагогическай кэллиэһи, 1985 сыллаахха Магадааннааҕы педагогическай институту бүтэрбитэ.

“Ийэм 1921 с. Хатыҥнаахха аһыллыбыт оскуолаҕа үөрэнэ сырыттаҕына, учуутала үрүҥнэргэ тоһуурга түбэһэн олохтон туораан, учууталлыыр киһи көстүбэккэ, кэлин ликбеһинэн үөрэммитэ. “Оҕо сааһым саамай чаҕылхай кэмэ – оскуолаҕа үөрэммит сылларым”, – диирэ, учууталын бэрт истиҥник, махтана ахтара. Ол иһин кырабыттан чуолаан устуоруйа учуутала буолар ыралааҕым эрээри, математика учуутала наада диэбиттэригэр, ахсаан уруогун оҕо эрдэхпиттэн сөбүлүүрүм быһыытынан, оччотооҕу оҕо улахан киһи тылын быһа гыммакка сөпсөспүтүм”, – диэн кэпсээнин саҕалыыр.

Маҥнайгы уруогум – 5-с кылаастарга

“Маҥнай ыыппыт уруоккун өйдүүгүн дуо? Төһө долгуйбуккунуй? – диэн ыйытыыбар толкуйдуу барбакка: “Үөрэммит оскуолам, бэйэбин үөрэппит учууталларым… Тута бэйэлэрин кэллиэгэлэрин курдук көрсүбүттэрэ. Маҥнайгы уруогум 5-с кылаастарга этэ. Бэйэбин үөрэппит учууталым Егор Захарович Оконешников киирэн билиһиннэрбитэ. Оҕолор: “Биһиги эйигин билэбит ээ, манна интэринээккэ олорон үөрэммитиҥ дии”, – диэн күө-дьаа буола көрсүбүттэрэ. Бары билэр дьонум, оҕолорум этэ, онон учуутал быһыытынан ыарахаттары көрсүбэтэҕим. Арай, бастаан утаа эдэр дииллэрэ дуу, 18 эрэ саастааҕым, дьиссипилиинэни тутары ыарырҕатар этим. Ол иһин үөрэнээччини интэриэһиргэтэр суоллары тобулар туһунан толкуйдаан барбытым”, – диэн кэпсээнин салҕыыр. Кууруска үөрэммит киһи мэтиэдикэ өттүн улаханнык баһылаабатаҕым буолуо гынан баран, таһыччы таһымнаах учууталларга үөрэммитим төһүү күүс буолбута, кинилэр ньымаларын туһанарым, тута уһуйааччыны анаабыттара көмөлөспүтэ диир.

Математика куруһуогар логическай, күннээҕи олоххо көрсөр садаачалары суоттатарын, бу оҕоҕо ордук тиийимтиэтин, ону ааһан оҕолору кытта бииргэ садаачалары толкуйдуулларын бэлиэтиир.

Алта уон сыл устата оҕону үөрэтиигэ, иитиигэ сылдьар уопуттаах учуутал, урукку оҕо үлэҕэ үөрүйэҕин, быраактыкаҕа билиитэ-көрүүтэ киэҥин, сатабыла баһы­йарын бэлиэтиир. “46 сыл математика учууталынан үлэлээбитим тухары, математика уруогар үөрэниэн баҕарбат оҕону көрсүбэтэҕим. Биллэн турар, ыарырҕатар оҕолор бааллара”, – диэн этэр.

Математиката суох – олох суох

“Арай, биир үтүө күн номнуо эһээ буолбут үөрэппит оҕом төлөпүөннүүр: “Илим ыллым, ону быһаары гынабын. Прасковья Егоровна, Пифагор теоремата маннык этэ буолбат дуо?” – диэн ыйытар. Төһөнү быһаары гынарын этэр, өйдөстүбүт, “чэ боруобалаан көр” диэтим. Сотору буолан баран төлөпүөннээн сөпкө суоттаабыт эбиппит, таҕыс­та диэн үөрэн иһитиннэрдэ”, – диэн Прасковья Егоровна кэпсэтиибит быыһыгар математика күннээҕи олоххо суолтатын туһунан биир чаҕылхай холобурун билиһиннэрэр. Ону ааһан, номнуо бэйэлэрэ эһээ, эбээ аатын сүкпүт дьон учууталларыгар ыраах Арҕахтаахха төлөпүөннээн күн бүгүҥҥэ диэри сүбэлэтэллэрэ учуутал оҕолорго истиҥ сыһыанын көрдөрөр. Ол быыһыгар: “Айылҕаттан математикаҕа дьоҕурдаах оҕолор айаммыт ырааҕыттан үөрэммэккэ хаалбыттара”, – диэн хом санаатын этэр. Математика формулаларын олохторугар быһаччы туттубаталлар да, математика ханнык баҕарар киһини бэрээдэктиир, ааҕа-суоттуу, былааннана үөрэтэр, толкуйдуур дьоҕуру сайыннарар диэн бэйэтин олоҕуттан ылан этэр.

Эдэрдэри – оскуолаҕа

Кистэл буолбатах, дойду хайа баҕарар муннугар, кытыы сирдэргэ учуутал тиийбэт кыһалҕата сытыытык турар. Хайдах гынан учуутал идэтигэр ыччаты сыһыарыахха сөбүн туһунан ыйыппыппар: “Урут хоту Сэбиэскэй Сойуус араас муннугуттан кубуотанан кэлэн үлэлииллэрэ. Эдэр саастарын саамай күөгэйэр күннэригэр, интэриэһинэй кэмнэригэр кэлэн үлэлээн барбыттарын истиҥник ахталлара, Саха сирин дьонун-сэргэтин сөбүлүүллэрэ, урут ситиммитин быспакка сибээстэһэр этибит.

Билигин олох тутула уларыйда, харчылаах эрэ киһи үчүгэйдик олорор курдук кэмэ кэллэ, харчы үрдүктүк тутуллар буолла. Биһиги эдэр сылдьан хамнаска охтубакка, үөрэнээччилэрбит үүнэллэрин-сайдалларын өрө тутарбыт. Эдэр учуутал хамнаһа намыһах, хоту сиргэ айана ыраах, интэри­ниэт мөлтөх. Инньэ гынан, ити барыта түмүллэн, охсор. Онон, тус бэйэм, биһиги усулуобуйабытын билэр, үөрүйэх оҕону ыытан үөрэттэрдэхпитинэ эрэ каадырдарынан хааччыллар кыахтаахпыт. Атын сиртэн үлэлии кэлэллэрэ ыарахан”, – диэн санаатын үллэстэр, хоту, Арктика улуустарын оҕолорун үөрэттэрэргэ болҕомто ууруллара ирдэнэрин ыйар.

Ирбэт тоҥу үөрэтэр институт былаһаакката

Прасковья Егоровна сааһырдым диэн олорбот. Олоҕун аргыһа, энтузиаст-эколог Николай Петрович өссө 1979 сылтан оҕолорго араас турис­тическай походтары, эспэдииссийэлэри тэрийэн саҕалаабыт. 2006 сылтан оскуолалара экология хайысхатын ылынан, “Ыллык” үөрэнээччилэр холбоһуктарын тэрийбиттэр.

Алаһыай өрүс халаанныыр төрүөтүн үөрэтээри 2008 сыллаахха учуонайдар эспэдииссийэлэрэ тиийбит. 10 миэтэрэ дириҥнээх скважиналары хаспыттар. Ирбэт тоҥ үлэһиттэрэ манна сыстаҕас дьону, оҕолору температураны кэмнииргэ үөрэппиттэр. Биология институтун учуонайдарын кытта халаан уута кэлэн барбыт сиригэр үүнээйи төһө түргэнник чөлүгэр түһэрин бэрэбиэркэлиир, биэс сыл устата үлэлиир кэтээн көрөр былаһаакка оҥорбуттар. Инньэ гынан, икки былаһаакка тэриллибит. 2009 сылтан салайааччыларын көмөлөрүнэн үөрэнээччилэр күн бүгүҥҥэ диэри ыйын ахсын температураны кэмнээн, Ирбэт тоҥу үөрэтэр институкка ыыталлар.

1997 сыллаахха Прасковья Егоровна оскуола устуоруйатын түмэлин тэрийбит. Онон билигин үөрэнээччилэрин экология, география, ОБЖ, физика, биология, химия, төрүт култуура, устуоруйа бириди­миэттэрин тэҥҥэ дьүөрэлээн иитэр-үөрэтэр. Бу үлэлэринэн өрөспүүбүлүкэтээҕи, эрэгийиэннээҕи куонкурустарга, научнай-практическай кэмпириэнсийэлэргэ тиийэ бастыыллар, миэстэлэһэллэр.

Үлэ үөһүгэр

Прасковья Егоровна олоҕун аргыһа Николай Петровичтыын түөрт оҕону төрөтөн олох киэҥ аартыгар үктэннэрбиттэр. Оҕолоро бары, кийииттэрэ педагог идэлээхтэр, өрөспүүбүлүкэ араас муннугар идэлэринэн үлэлииллэр. Өрөспүүбүлүкэ тарбахха баттанар педагогическай династиятын ахсааныгар киирсэллэр.

Үөрэнээччилэрин, ол иһигэр математика учуутала идэтин баһылаабыт оҕолору, ааҕан ситиллибэт.