«Билиҥҥэ диэри сүрэхпит хаанынан ытыыр…»

Бэйдиэ ыттар үөрүнэн сылдьан дьоҥҥо саба түһэр кутталларын, кыһалҕаларын туһунан үгүстүк суруйдубут. «Бурматов» сокуона олоххо киириэҕиттэн Арассыыйа куораттарын үгүс эрэгийиэннэригэр бэйдиэ ыт кыһалҕата сытыытык турда. Ыты тутан, аттаан баран көҥүл ыытыы саамай кытаанах миэрэ буолар. 2021 сыл бүтүүтэ Саха сиригэр киһи өлүүлээх иэдээн кэнниттэн Дьокуускай куорат аҕа баһылыга Евгений Григорьев тутуллубут бэйдиэ ыттары быстах кэмҥэ тутар “Помоги выжить” пуунтан таһаарбат туһунан дьаһала тахсыбыта. Инньэ гынан, тутуллубут ыттары ииримтийииттэн быһыы туруоран, ыраастаан баран кулгаахтарыгар бииркэлээн баран килиэккэҕэ хаайаллар.

«Аргументы и Факты» тугу суруйда?

Бу туһунан «Аргументы и Факты» хаһыакка тахсыбыт «Где бешеная собака зарыта» ыстатыйаҕа биһиги Сахабыт сиригэр тахсыбыт иэдээн туһунан эмиэ ахтыллан ааспыт. Ити ыстатыйаҕа суруллубут Арассыыйа араас эрэги­йиэннэригэр ыттартан сыл­таан киһи өлүүлээх холобурдары көрдөххө, үгүстүк оҕолор барахсаттар эмсэҕэлээбиттэр. Бэйдиэ ыттары дьиикэй кыылга тэҥнээн ытыалыыр туһунан сокуону туруорсар суруйууну ааҕан, чахчы даҕаны, биһиги тыйыс дойдубутугар ханнык да ыт үөрдүһэн адьырҕатыйыан сөптөөҕөр өссө төгүл итэҕэйдим. Ол эрээри кыыллартан эрэ барытыттан ордорон үөрдүспүт, дьоҥҥо саба түһэн кутталынан суоһуур ыттары көмүскэһэр дьону тус бэйэм өйдөөбөппүн. Кыылга амарах сыһыан аҥаардас ытынан эрэ кээмэйдэммэт.

Тутуһуллубат быраабыла

498 №-дээх «Кыылга эппиэтинэстээх уонна амарах сыһыан» туһунан сокуону миэстэтигэр толоруу төһө да уустугун иһин, сокуон тутуһуллар. Ыты оҕо былаһааккаларын, оскуола, уһуйаан таһыгар күүлэйдэтэр бобулларын уонна хас биирдии ыт кэнниттэн бакыаттаах сылдьан хому­йуллуохтааҕын туһунан быраа­была төрүт тутуһуллубат. Бу тутуһуллубатын ааһан, куорат кытыы уулуссаларынан уонна чааһынай дьиэлэр оройуонугар оҕотооҕор буолуох улахан да киһи сатыы сылдьара кутталланан турар. Саас буолан дьон ытын көҥүл ыытан көччүтэрэ өссө элбээтэ.  Арай биирдиилээн дьон биир кэлим дис­­пиэччэрскэй сулууспа нөҥүө бэйдиэ ыттары туттараары сайаапка түһэрэр. Ыты тутар сулууспа кэлэн хайдах быһыылаахтык тутан тиэйэн илдьэ барарын илэ харахпынан көрбүтүм, бу туһунан эмиэ суру­йан турабыт. Быһата, улахан көдьүүһэ суох үлэ диэн бэлиэтиэххэ сөп. Хаһаайыннаах, адьырҕатыйбыт ыттар анал сулууспа үлэһиттэригэр хаһан даҕаны туттарбаттар. Үгүстүк дьиҥ аччык, хаһаа­йына суох ыт тутуллан пууҥҥа утаарыллар.  Ыты көмүскүүр сокуон хараҕа тыйыс кыһыннаах, ураты килии­мэттээх Саха сиригэр сөп түбэспэт. Ыттар тымныыттан үөрдүһэллэр уонна адьырҕатыйаллар.

Сытар ыарыһахха кубулуйбута

Бүгүн, биһиги хаһыаппытыгар суруналыыс Изабелла Антипина суругун билиһиннэрэбит:

– Бэйэм сүрэх баастаах киһи, тус санаабын үллэстэргэ сананным. Баар-суох соҕотох саҥаһым, РФ үтүөлээх артыыһа, 60-70-с сылларга Саха сиригэр киэҥник биллибит балерина Клавдия Алексеевна Иванова бу орто дойдуттан барбыта иккис сыла буолла. Төһө да 77 сааһын туолбут диэтэххэ, саҥаһым сэнэх, олус чэпчэкитик дугунан сылдьыбыта. Ийэтэ 90-ча сааһыгар олохтон барбытынан сылыктаан, саҥаспын кини сааһыгар тии­йэр ини диэн эрэх-турах саныырбыт. Онтубут баара, 2021 сыл балаҕан ыйын бүтэһигэр ол эрэлбит күдэҥҥэ көппүтэ. Ыалларын кавказскай овчарка боруодалаах ыттара уулуссаҕа ситэ баттаан, охторо сылдьан көхсүн, кэтэҕин илдьи ыстаабыта. Хаһаайына буолуохсут сүүрэн кэлэн, төттөрү соспотоҕо буоллар, били ипподром олбуоругар ыттартан сэймэктэнэн өлбүт Сардаана Слепцова дьылҕатын батыа эбитэ буолуо… Клавдия өрөспүүбүлүкэтээҕи 2 №-дээх балыыһаҕа суһал көмө массыынатыттан төһө да бэйэтэ хааман киирдэр, ити кэнниттэн кини өрүттүбэтэҕэ. Сытар ыарыһахха кубулуйбута уонна тоҕус ыйынан анараа дойдуга бараахтаабыта. Оттон саҥаспын кэйгэллээбит ыт уонна кини хаһаайына туох миэрэҕэ тардыллыбыттарай?  Хаһаайына быстах кэмҥэ тутар пууҥҥа илдьэн туттарбытын, ханнык эрэ дьахтар кэлэн, дьиэни харабыллыырга маннык ыт наада диэн илдьэ барбыт. Ити поли­циялар үлэлэрин түмүгэ буолар. Сыһан-соһон, силиэдэбэтэллэр үлэлэрин түмүгэр хаһаайын суут иннигэр турбута эрээри, бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор буолан, дуоннаах ыстараабы да төлөөбөтөҕө. Саҥаспыт эрэйдээх чаҕылхай олоҕо олус хомолтолоохтук түмүктэммитэ билиҥҥэ диэри биһигини, чугас дьонун, сүрэхпитин хаанынан ытатар…

Түмүк

Ыты таптыыр дьон иитэр, ол эрээри, иитэ ылан баран бэйдиэ ыытар табыллыбат!  Мантан инньэ халлаан сылы­йыа, сотору ыттар «сыбаайбалара» саҕаланыа. Оҕолорбутун, аҕам саастаахтарбытын хайдах көмүскүүбүт, кутталынан суоһаабат куоракка хаһан олоробут?

Ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ.