Билиҥҥи көлүөнэ  кумира кимий?

 «Биһиги урут космонавтары, лүөччүктэри, дьоруойдары кумир оҥосторбут. Кэмбиэр мааркаларын мунньарбыт. Оттон билиҥҥи оҕолор Кэриэйэ артыыстарын, үчүгэйгэ үөрэппэт “Слово пацана” киинэни, интэриниэт ситимигэр көрөр араас блогердарын кумир оҥостоллоруттан хараастабын» диир үүнэр көлүөнэ туһугар сүрэҕэ ыалдьар эбээ.  Чахчы, билиҥҥи оҕолор тугу мунньалларый, кинилэр кумирдара кимий?

 Кассета, диискэ уонна постердар

Мин алын сүһүөх кылааска үөрэнэр кэммэр улуус киинигэр киирэ сылдьан, хаптаһын күрүөҕэ “Цой тыыннаах” диэн суруктары ааҕан баран дьоммуттан ыйыппытым. Оччолорго саҥа алын сүһүөх оскуоланы бүтэрбит киһи туох кумирдаах буолуохпунуй, Цой диэн кимин да билбэт этим. Кэлин арыый улаатыыбытыгар литэрэтиирэ дьоруойдарын, кэлин сыанаҕа көстөр эстрада ырыаһыттарын кумир оҥосторбут. Сурунаалга тахсыбыт мэтириэттэрин кырыйан ыларбыт, кассеталарын, кэлин диискэлэрин мунньарбыт. Оччолорго кинилэр таҥастарын-саптарын үтүктүү, баттаҕы кырааскалатыы диэн суоҕа. Тоҕо диэтэххэ, маҕаһыыҥҥа биһиги ымсыыра көрөр малбыт-салбыт, таҥас-сап атыыга суоҕа бэрдиттэн эбитэ буолуо. Оттон билигин барыта баар. Араҕас, от күөх баттах кырааската, өҥнөөх линза, таҥас-сап, быа-туһах, киэр­гэл арааһа. Онон билиҥҥи оҕолор кумирдарын идеал быһыытынан буолбакка, кини куоппуйата буоларга дьулуһаллар дии  саныыбын.

Кэриэйдэр тоҕо кэрэтийэн көстөллөрүй?

Билиҥҥи уопсастыба оҕону иитэр дуо? Кини киһи-хара буолан иитиллэн тахсыытыгар төрөппүт, оскуола, сылдьар куруһуога улахан дьайыыны оҥороллор. Аныгы төрөппүт харчы эккирэтиһэр, ону таһынан  бэйэтэ гаджет эйгэтин түргэн тэтиминэн олорор. Онон оҕо иитиитигэр болҕомто уурумуон, оҕото тугунан үлүһүйэрин билимиэн сөп. Оттон оҕо ча­­раас уйулҕата күөх экрааҥҥа, интэриниэт ситимигэр көстөрү барытын ыраас мууска түһэрэн ылыан сөп. «Кэриэйдэр наһаа кырасыабайдар, кыыстыын-уоллуун истииллэрэ да үчүгэйэ» дииллэр эрдэҕэс саастаах кыргыттар. Кэриэйэ муодата кэлбитэ чахчы ыраатта. Оннооҕор Аан дойду дьахталларын күнүгэр, Саҥа дьылга бэйэ-бэйэлэригэр оҕолор Кэриэйэ кэмпиэттэрин, лапсаларын уонна ыастарын бэлэхтэһэллэр. Оттон бэйэбит сахабыт омуга, төрүт итэҕэлбит, бэйэбит испитигэр баар ситиһиилээх дьоммут? Ама кинилэр кумир буолар кыахтара суох дуо?

Уопсастыбаны туох салайарый?

«Слово пацана. Кровь на асфальте» киинэ билиҥҥи оҕо уйулҕатыгар хайдах дьайбыта буолуой? Киинэ сюжета 70-с сылларга Татарстааҥҥа ыччат буруйу оҥоруутун балысханыгар олоҕуран оҥоһуллубут. Ити кэмҥэ чахчы ыччакка анал­лаах тэрээһиннэр, сайдыы суоҕуттан бөлөхтөргө мустан охсуһалларын романтика курдук көрдөрүү, билиҥҥи сайдыылаах үйэ эрдэ­ҕэс саас­таах уолаттарыгар хайдах дьайыай?  Бэлиэтээн суруйдахха, быйыл Дьокуускайга уолаттар охсуһууларын түмүгэр үс уол улахан эчэйиини ылбыта. Киинэ, интэриниэт уопсас­тыбаны салайар. Оҕо ситэ бөҕөргүү илик уйулҕатыгар, маннык көҥүллэниэн сөп эбит диэн санаа киириэн сөп. Онон сиэр-майгы өттүнэн ыччаты, оҕолору иитиигэ сыһыан, бастатан туран, күннээҕи олоххо тугу көрөрбүтүттэн уонна ааҕарбытыттан тутулук­таах. Биһиги уустук кэми ааспыппыт, син дьон буола сылдьабыт диэн этиини үгүстүк истээччибин, ол эрээри төрөппүт буолан олорон көрдөхпүнэ, саха оҕотун уйулҕата  син биир ураты. Кини кими кумир оҥосторо төрөппүттэн тутулуктаах. Тапталы, болҕомтону ылар оҕо ис туруга бөҕө буолар. Кини тас эйгэ дьайыытыгар ымыттыбат, ымсыырбат уонна ону үтүктэн бэйэтин дьиҥ мөссүөнүн сүтэрбэт.

Төрөппүттэр санаалара

Альбина Ивановна, сэттис кылааска үөрэнэр сиэннээх эбээ:

– Билиҥҥи көлүөнэҕэ духуобунас өттүнэн төттөрү түһүү буолбут диэн көрөбүн. Өрөспүүбүлүкэбитигэр дьиэ кэргэн кэмитиэтэ, института диэн суох. Оҕолорбут Кэриэйэ артыыстарынан, уолаттарынан, кыргыттарынан үлүһүйбүттэрин сөҕөбүн. Кэриэйэ ыччатын аккырыыккаларын тута сылдьаллар. Оттон уолаттар тустарынан эттэххэ, ити «Слово пацана» киинэ тахсыаҕыттан бөлөх-бөлөххө арахсаллар, арай итини үтүктэн онно-манна да тиийиэхтэрин сөп курдук.

Михаил Григорьевич, үс оҕо аҕата:

– Биһиги саҕана урут күһүн, саас оскуолаҕа, уопсай хотоҥҥо субуотунньуктар буолаллара. Уопсайынан, оҕону үлэнэн иитиэххэ наада. Билигин аһары атаахтатыы барда диэн көрөбүн. Ону таһынан, төлөпүөн, интэриниэт эбиискэлэстэ. Билиҥҥи оҕоҕо идиэйэ, киэн туттуу өйдөбүлэ суох. Онон күннээҕи кылапачыйары онно-манна көрө-көрө үлүһүйэн кумир оҥостоллор быһыылаах. Итини оскуолаҕа учууталлар, дьиэ кэргэҥҥэ төрөппүттэр кыайаллара уустук. Биир уопсай улахан идиэйэ наада быһыылаах.

Надежда Афанасьевна, биир оҕолоох эдэр ийэ:

– Билиҥҥи оҕолор сайдыылаахтар. Кинилэр кумирдара бэйэлэрин саастыылаахтара. Мин итини биһириибин. Атын дойдуга, холобур Кэриэйэҕэ, кинилэр саастыылаахтара хайдахтарын, тугунан тыынан олороллорун үтүктэллэрэ туох куһаҕаннаах буолуой? Билиҥҥи оҕолор урукку биһиги курдук буолбатахтар, олоххо көрүүлэрэ эмиэ киэҥ дии саныыбын.

Василина Николаевна, учуутал:

– Оҕо иитиитин оскуолаҕа соҥнуур тутах. Оҕо төһө даҕаны күнүн улахан аҥаарын оскуолаҕа сырыттар, кини өйүгэр-санаатыгар дьиэм, төрөппүттэрим диэн өйдөбүл дириҥник иҥэр. Онон иитии төрдө төрөппүккэ эрэ сытар буоллаҕа. Биллэн турар, уопсастыба дьайыыта улахан. Оҕолор үтүктүһэллэр, кимиэхэ эрэ туох эрэ ордук баар буоллаҕына ымсыыраллар, ону ха­­йаан да ыллараллар. Ити ону-маны атыылаһыннарыыга, оҕо баҕатын толорууга иитии омсолоох өттө көстөр. Оҕо өй-санаа өттүнэн буолбакка, матыры­йаалынай эрэ өттүнэн бэйэтин толорунар кыахтанар. Ол дууһа кураанахсыйыытыгар тиэрдэр. Оттон, дьиҥэ, төрөппүт таптала диэн атаахтатыы эрэ буолбатах. Төрөппүт таптала – оҕону кытта алтыһыы, кэпсэтии, кинини ылыныы буоллаҕа. Ити элбэх үбү-харчыны ирдээбэт дьыала. Онуоха өй-санаа өттүнэн дьадаҥы төрөппүт оҕотугар ону сатаан биэрэр кыаҕа суох. Онон кини оҕо ымсыырбыт малын атыылаһар эрэ кыах­таах. Оҕолор үлүһүйэр билиҥҥи дьоруойдара – күннээҕи олох биир көстүүтэ. Ити ааһар үлүһүйүү. Биһиги онтон куттаныа суохтаахпыт. Биһиги кураанах дууһалаах ыччаты иитэн таһаарыыттан куттаныахтаахпыт.

Тапталы, болҕомтону ылар оҕо ис туруга бөҕө буолар. Кини тас эйгэ дьайыытыгар ымыттыбат, ымсыырбат уонна ону үтүктэн бэйэтин дьиҥ мөссүөнүн сүтэрбэт.