Блогердыах баҕаттан…

Сорохтор уонунан, сүүһүнэн миэтэрэ үөһэ ытталлар, атыттар саастыылаахтарын кырбыылларын видеоҕа усталлар. Бу барыта биир эрэ сорук туһугар – социальнай ситимнэргэ, төһө кыалларынан, элбэх “просмотр” уонна “лайк” хомуйаары.

Аныгы олох хобдох көстүүтэ

Соторутааҕыта эрэ соппу­луот күрүөнэн, сабыылаах түннүгүнэн хаххаланан олорбут тус олохпут куйаар ситимин кытта симэлийдэ, аан дойду аана аһылынна. Тус олох сороҕор бар дьон хараҕар хатанан хаалан сиилэнэр, ардыгар бу, киһи дэбигис өйдөөбөт аныгы көстүүнү эдэр дьон бэйэлэринэн эккирэтэн, сырсан туран ситиһэллэр. Технология үйэтин кытта “блогердааһын”, “просмотр”, “лайк”, “пост”, “сторис”, “репост” диэн өйдөбүллэр киирдилэр. Сороҕор ити сиэргэ-майгыга баппат быһыыга тириэрдэн, бүгүҥҥү олохпут сиэркилэтин хобдох көстүүтүнэн буолар. Саас-сааһынан, биирдиилээн холобурдарынан сырдатан аастахха маннык.

Санаалара эрэ “подписчик”, толкуйдара эрэ “лайк”

Букатын аҕыйах хонуктаа­ҕыта түннүк аттыгар өйөнөн турар кыыһы уол эргийэ биэрэн баран түөскэ тэбэр, ону ким эрэ туораттан видеоҕа устара тарҕаммыта. Кэлин биллибитинэн, бу Свердловскай уобаласка тахсыбыт быһылаан эбит. Уол кыыһы “лайк” хому­йар эрэ туһугар тэппит үһү. Эчи сүрүн. Бу түгэнинэн холуо­бунай дьыала тэриллибит, тус­таах оскуола дириэктэрэ эмиэ эппиэтинэскэ тардыллар диэн суруйаллар.

Пааркаҕа баран чыычаах көтө сылдьарын устан элбэх “лайк” хомуйбаттарын сыыйа өйдүүллэр. Дьэ, ол иһин “лайк” туһугар ууга да                    түһэллэрин, уокка да умайалларын, дьону да кырбыылларын кэрэйбэт оҕолор тахсаллар. 

Ити быһылаан иннинэ эмиэ “лайк” туһугар быһа холуйан уонун ааспыт кыыс атын дьон атаҕын таҥаһын салыыр видео­та тарҕаммыта. Харахпын сотто-сотто көрбүтүм да, хомойуох иһин, кырдьык эбит этэ.

Орто саастаах кыргыттар бэйэлэрин бииргэ үөрэнэр кыыстарын эбэтэр бэйэлэрин саастыы оҕолорун дьон көрбөт сиригэр илдьэн кырбыыр уонна ону видеоҕа устар өйгө баппат быһыылара тахсыталыыллар.

Ити курдук, өйдөрүн-санаа­ларын ситэ тута илик улаатан эрэр оҕолор “лайк”, “подписчик” туһугар ууга да түһүөх, уокка даҕаны киириэх түгэннэрэ бэлиэтэнэллэр.

Орто саастаахтар да ордубаттар

Быйыл күһүн хаспахха киирэн кирийиэҕинэн кири­йэн, саҥата суох, ол эрээри куттаммыт сирэйдээх олорор эдэр киһи видеота тарҕаммыта. Камератын эргиппитигэр, хаспах таһыгар сүүнэ бэйэлээх эһэ турара көстөр. Иккис видеотыгар бу киһи мас үрдүгэр ыттан олорор. Бу – 31 саастаах Сербия блогера Стефан Янкович диэн суруйаллар. Ол да буоллар, блогер кырдьаҕастан хайдах эрэ куоппут. Бу дьиҥнээх адьырҕа буолара дуу, дрессировкаламмыт эһэ буолара дуу ыйыллыбатах. Туох да диэбит иһин, бу видеотын 70 мөл. киһи көрбүт диэн суруйаллар. Орто саастаах дьон ити курдук илэ өйдөрүнэн адьырҕа кыылга киирэн биэрэр буоллахтарына, оҕолортон тугу булан ылыаҥый?!

3-6 саастаах оҕо 30 % бас билэр смартфоннаах

Ыйытык көрдөрбүтүнэн, дойду оҕолоро онлайн-эйгэни баһылаабыттара биллибит: 14-17 саастаах оҕолортон 99% кэмиттэн кэмигэр да буол­лар интэриниэти туһанар, 97 %
социальнай ситимҥэ биир эмэ аккауннаах. Улаатан эрэр оҕо 97 % – смартфоннаах, 58 %
– ноутбуктаах, 43 % –  көмпүүтэрдээх, 42 % – планшеттаах.

Оннооҕор уһуйаан саас­таах хас биирдии үһүс оҕо бас билэр смартфоннаах (3-6 саастаах оҕо 30 %), планшет­таах (13 %), төрөппүттэрэ ноутбук, “өйдөөх” чаһы (5 %) эбэтэр көмпүүтэр (4 %) ылан биэрэллэр эбит.

12-14 саастарыгар оҕо 90 % номнуо смартфоннанар, 21 % планшеттанар, 20 % ноутбуктанар эбэтэр көмпүүтэрдэнэр (19%).

Аны төрөппүт оҕото ку­­йаар ситимигэр киириитин төһө хонтуруоллуурун көрүөххэ: сыыппара тэрилин туһанар бириэмэтин хааччахтыыр (23%) эбэтэр туспа онлайн-өҥөнү хааччахтыыр (13%), ол иһигэр анал сыһыарыы көмөтүнэн (6%). Хас бэһис төрөппүт оҕото гаджеты хонтуруола суох туһанарын бобор: пароль туруорар (19%) эбэтэр чопчу ханна эрэ (социальнай ситим, саайт, оонньуу…) киирэр кыаҕын сабар (17%).

Төрөппүт санаата

САТЫЫРЫНАН ОЛОРДУН, КУҺАҔАНЫ ЭРЭ ОҤОРБОТУН”

Дария Н, икки оҕо ийэтэ:
– Сахалар, сороҕор, сиэри таһынан майгылаахпыт “ити сыыһа”, “маннык аньыы”, “оннук көҥүллэммэт” диэн оҕолорбутугар бэйэбит хааччах туруоран кэбиһэбит. Оҕо бэйэтэ туспа
лиичинэс, ийэ да, аҕа даҕаны бас билэр киһитэ, мала буолбатах. Оҕо кыратыттан олоҕун бэйэтэ оҥосто, иннин көрүнэ үөрэниэхтээх. Ону аныаха диэри сорох дьон өйдүү илик. Оҕо хайдах сатыырынан, өйө хоторунан олордун, куһаҕаны эрэ оҥорботун уонна бүттэҕэ дии диэн толкуйдаахпын. Тус бэйэм оҕолорум блогер буолабыт, видеоҕа уһулуохпутун баҕарабыт эҥин диэбэттэр эрээри, биир эмэ күн инньэ диэн турдахтарына утарыам суоҕа.
Уол кыыһы охсор видеотын көрбүтүм, биллэн турар, ити сиэргэ баппат быһыы. Төрөппүт кыратыттан куһаҕан, үчүгэй диэни араара үөрэтиэхтээх, кэмигэр көрөн салайан биэриэхтээх. Мин санаабар, ити төрөппүт көрүүтүттэн, хонтуруолуттан тахсыбыт уол. 

Уйулҕа үлэһиттэрин быһаарыылара

Ити курдук биирдиилээн тахсар, сиэргэ-майгыга баппат быһыылары анал үөрэхтээх дьон хайдах быһаараллар?

Аныгы үйэҕэ олус элбэх сыыппараны кытта сибээстээх, билиҥҥитэ мэдиссиинэҕэ официальнай статуһа суох ыарыылар күөрэйдилэр диэн ыйаллар. Бу сыыппара киириитин түмүгэр өй сайдыытын мөлтөөһүнэ, аутизм, сыыппараттан, лайктан тутулуктаныы дииллэр. Мантан көстөрүнэн, виртуальнай эйгэ киһи психикатыгар, ол иһигэр улаатан эрэр оҕоҕо олус күүскэ дьайар. Анал үөрэхтээх дьон “нехимические виды зависимости” диэн билим тиэрминин киллэриэххэ диэн этэллэр.

Оҕолор тоҕо бу ыарыыга ыллараллар? Интэриниэккэ сүрүннээн тыыннаах алтыһыы суоҕуттан ыллараллар. Хомойуох иһин, илэ алтыһыыны тэйиччиттэн алтыһыы солбуйан эрэр диэн дьиксинэллэр. Мэһэйдээбэтин диэн уонна аралдьытабыт диэн ааттаан, төрөппүттэр оҕоҕо төлөпүөн туттаран кэбиһэллэр. Быһа холуйан, оҕо 2-3 сааһыттан номнуо интэриниэти көрөр.

Социальнай сатабылга оҕо 2-5 сааһыгар үөрэнэр. Бу кэмҥэ оҕо элбэхтик дьону кытта алтыһыан баҕарар, ыйытар, болҕомтону эрэйэр. Хоруйу ылбатаҕына, ону интэриниэттэн көрдүүр. Улаата түстэҕинэ видеоҕа устар, хоһоон аахпыта, саҥарбыта биһирэнэр. Тыыннаах хайҕабылы “лайк” солбуйар. Дьэ, итинтэн саҕа­лаан “лайк” хомуйар үчүгэй эбит, маннык эрэ гыннахпына миигин сыаналыыллар эбит диэн өйдөбүл иҥэр. Улахан оҕолорго эмиэ ити курдук диэн анал үөрэхтээх дьон быһаараллар. Пааркаҕа баран чыычаах көтө сылдьарын устан элбэх “лайк” хомуйбаттарын сыыйа өйдүүллэр. Дьэ, ол иһин “лайк” туһугар ууга да түһэллэрин, уокка да умайалларын, дьону да кырбыылларын кэрэйбэт оҕолор тахсаллар.

Уокка арыы кутардыы…

Аны уокка арыы кутан биэрэрдии, суруксут үөлээннээхтэр даҕаны бааллар, тэптэрэн биэрэн сонуннарга суруйан, хаһыакка ха­­таан, улахан дьон “лайк” туруоран, ­“просмотр” эбэн, бэйэлэрэ да сап саҕаттан тутуһа сылдьар оҕолору “сулус ыарыытыгар” сутуйаллар. Ону көрө-көрө атыттар хаалсымаары, араас түгэннэргэ түбэһэллэр, ол быыһыгар буруйу да оҥороллор. Быһатын эттэххэ, блогер буолар эрэ туһугар олороллор.

ХААРТЫСКА: WWW.PERFECTSTOCK.RU СААЙТАН.