Боломуочуйаны олоххо киллэрэллэр

Бүлүү умнаһынааҕы улуустарга балаһыанньа хайдаҕый?

СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтэ “СӨ муниципальнай оройуоннарын уонна куораттааҕы уокуруктарын олохтоох салайыныыга уорганнарыгар судаарыстыба тыа хаһаайыстыбатын үлэтин өйүүр сорох боломуочуйаларын биэрэр туһунан” сокуоҥҥа уларытыы киллэрбитин Ил Түмэн дьокутааттара ылыммыттара. Онон өйөбүл мэхэньиисимэ уларыйбыта. Тыа сиригэр быйылгыттан бэриллибит тыа хаһаайыстыбатын боломуочуйатын туһунан кэпсэтии уҕараабат.

2025 сылга муниципальнай тэриллиилэргэ бэриллибит судаарыстыбаннай боломуочуйаҕа олоҕуран тыа хаһаайыстыбатын судаарыстыбаннай өйөбүл кээмэйэ 8,9 млрд. солк. тиийиэхтээх. Ол ааспыт 2024 сыллааҕар 13% эбэтэр 1,2 млрд. солк. үгүөрү. Бу туһунан 2024 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ ситэриилээх былааһын отчуотун түмүктүүр мунньаҕар бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Сергей Местников бэлиэтээбитэ.

Билигин муниципальнай тэриллиилэр оройуоннарыгар суолталаах стратегическай хайысхалары бэйэлэрэ таллылар. Бу — сүөһү иитиитэ, оҕуруот аһын үүннэриитэ, бурдугу үүннэрии, табаны иитии эҥин… Кырдьык, улуустар аһаҕастык хайдах баарынан нэһилиэнньэни кытта быһаарыстылар, дьүүллэстилэр. Ол үчүгэй. “Боломуочуйа туһунан истибэтэхпит,” — диэн ким даҕаны мэлдьэһэр кыаҕа суох буолла.

“Харчы кэлиитэ-барыыта түргэтиэхтээх”

Элбэхтэн биири холобурдаатахха, быйыл олунньуга Ньурба улууһунааҕы тыа хаһаайыстыбатын департаменын исписэлиистэрэ 19 нэһилиэккэ сылдьан, кэпсээн, быһааран биэрбиттэр. Ол кэпсэтии түмүгүнэн кэлэр сылтан боломуочуйаҕа күүскэ хамсанарга быһаарыммыттар. Онон ыанар ынахха, биэҕэ көрүллэр харчы оннунан хаалбыт. Үүт субсидиятыгар — 65 солк. Харчы ордуннаҕына 65 солкуобайга эбиэхпит диэн суоттаналлар. Ил Дархан Айсен Николаев таһаарбыт стратегическай ыйааҕын толорууга үлэлэһэргэ сүбэлэспиттэр. “Саҥа боломуочуйа өйдөбүлэ диэн харчы барыыта-кэлиитэ түргэтиэхтээх диэн сыаллаах. Быйыл электроннай бүддьүөт диэн саҥа систиэмэ киирдэ. Манна хойутаан таҕыста. Билигин сүүмэрдээһин буола турар. Үүппүт харчытын быһаардыбыт. Үүккэ 4 соҕотуопкалааччы баар буолуо”, — диэн Ньурба улууһун тыа хаһаайыстыбатын департаменын салайааччыта Леонид Ушканов этэр.

“Суумата үрдүө дии саныыбыт”

Киирбит боломуочуйаларга улуустардааҕы тыа хаһаайыстыбатын управлениелара, департаменнара дьоҕус кыамталаах тутууну ыытыыны кэрэхсээтилэр. Ол курдук, улуустарга тэриллиилээх хаһаайыстыбаларга төһөнү оҥороллорунан көрөн 24,29,34 мөлүйүөн солкуобайынан үллэриллэр. Холобура, Ньурбаҕа
29 мөл. солк. тахса солк. кэлиэхтээҕин туһунан Леонид Ушканов чопчулуур. Кини этэринэн, ол үбүнэн араас үлэлэр ыытыллыахтаахтар: кэпэрэтиипкэ хотону, сылгы баазатын тутуу, переработкаҕа оборудование ылыыга көмөлөһүү. “Маннык көрүҥ киирбитэ үчүгэй. Инникитин бу пууҥҥа үп-харчы индексацияланан, бэриллэр суумата үрдүө дии саныыбыт”, — диэн эрэллээх кини.

Билигин муниципальнай тэриллиилэр оройуоннарыгар суолталаах стратегическай хайысхалары бэйэлэрэ таллылар. Бу — сүөһү иитиитэ, оҕуруот аһын үүннэриитэ, бурдугу
үүннэрии, табаны иитии…

Оттон Бүлүү улууһугар быйыл тутууга 29 мөл. 600 тыһ. солкуобай кэлэрин кэтэһэллэр. “Биһиги хас биирдии тутууну уопсай сууманан таһаардыбыт (сайылык, сылгы баазата, хотон уо. д.а.) Быйылгы сылга алта эбийиэккэ тутуу барыахтаах, манна кыттар хаһаайыстыбалар 30% бэйэлэриттэн угаллар”, — диэн санаатын үллэстэр Бүлүү улууһунааҕы тыа хаһаайыстыбатын салайааччыта Павел Иннокентьев.

Үүт сыаната тумус тутуллар

Биллэн турар, улуустарга бэриллэр тыа хаһаайыстыбатын боломуочуйаларыгар сүрүн болҕомто үүт сыанатыгар буолара саарбаҕа суох.

«2025 сылга саҥа мэхэньиисим киирэн, 450 мөл. солк. кэриҥэ кэлэр. Бэйэ боломуочуйата бэриллиитинэн сибээстээн, бу боппуруоска улууспутугар былырыыҥҥыттан улахан мунньахтар, кэпсэтиилэр барбыттара. Ол түмүгүнэн улуус баһылыгын дьаһалынан, үүт соҕотуопкатын “тумус туттубут”. Быйылгы үүт субсидията 316 мөл. солк. тэҥнэспитэ, субсидия кээмэйэ 75 солк. буолла. Быһата 10 солк. улаатыннардыбыт. Оҥорон таһаарааччылар 15 солк. биэрэн, үүт тутуута Бүлүү улууһугар биир лиитирэтигэр 90 солкуобайга тэҥнэстэ, — диэн кэпсиир Павел Павлович Иннокентьев.

Уопсайынан ыллахха, Бүлүү умнаһынааҕы улуустар саҥа боломуочуйалары олоххо киллэриигэ хамсаммыттар диэххэ сөп. Холобура, тыа сирин олохтоохторо Үөһээ Бүлүү улууһун дьаһалтатын пресс-сулууспатын телеграмыгар тарҕаммыт иһитиннэриини бэркэ сэҥээрбиттэрэ. “Быйыл 1 лиитирэ үүккэ 85 солк көрдүбүт. Манна эбии 15 солк үүтү соҕотуопкалыыр тэрилтэ “ (Үөһээ Бүлүүтээҕи” (“Верхневилюйский”) ХЭУо биэриэҕэ, онон 1 лиитирэ үүтү 100 солк. тутар буолабыт”, — диэн этиллибитэ. Быйылгы сылтан тыа хаһаайыстыбатын саҥа сокуонугар уопсай бүддьүөт сокуона уларыйан, санардыы электроннай бүддьүөккэ киириигэ ыарахаттары көрсүбүттэрэ мэлдьэх буолбатах. Кырдьык, эмиэ туһугар, олус судургута суох дьыала быһыылаах.

— Нормативнай-быраап өттүнэн докумуоннары оҥорууга туһанарга «образец» суоҕа дьыаланы атахтыыр, бытаардар курдук. Үчүгэйдик быһааран үөрэтэр куурус, сэминээр туһалаах буолуо этэ. Ону таһынан, ыстаапканы бигэргэтиигэ биир чуолкай эппиэт суох буолан, улуус бэйэтин эппиэтинэһигэр уларыйыылары ылынна диэххэ сөп. Сокуон саҥа киирэн, дьэ үлэлээн эрэбит, көстөн иһиэҕэ, — диэн Бүлүү улууһун тыа хаһаайыстыбатын салайааччыта этэрэ оруннаах.

Онон инникитин даҕаны саҥа киирбит боломуочуйаларынан үөрэтэр, өйдөтөр үлэ тиһигин быспакка барыахтаах. Саҥа саҕалааһын хаһан баҕарар уустуга-ыарахана үгүс буоллаҕа.

САНАА

Алена Васильева, Горнай улууһун Одуну нэһилиэгин Маҕарас сэл. тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһэ:

— Улуустарга тыа хаһаайыстыбатыгар бэриллибит боломуочуйанан үлэ бара турар. Кэтэх ыалларбыт, ИП-ларбыт бары сүүс бырыһыан электроннай бүддьүөтүнэн көрүллүбүт көмөлөргө кыттаннар, этэҥҥэ ыарахана суохтук үлэлэстибит. Билигин сүөһү төбөтүгэр бэриллэр харчы хас биирдии чааһынайбыт счетугар түһэн, барыларыгар тиийэн турар.

ХААРТЫСКА: БҮЛҮҮТЭЭҔИ ТЫА ХАҺААЙЫСТЫБАТЫН УПРАВЛЕНИЕТА ЫЫТТА