Большаковтар – “Манчаары оонньуулара” холбообут ыала

Быйыл Тааттаҕа ыытыллыбыт “Манчаары оонньуулара” күрэс төрүт көрүҥнэригэр успуорт улахан тэрээһинин устуоруйатыгар аан бастаан Большаковтар дьиэ кэргэн саха дэгит күрэһин кыайыылаахтарынан буоллулар. Мичийэ уонна Тимофей Большаковтар курулас ардах ортотугар куустуһан туран, бэйэ-бэйэлэрин эҕэрдэлэһэр хаартыскалара сонно тутта социальнай ситимнэри тилийэ көппүтэ.

70 киилэҕэ диэри ыйааһыннаах эр дьон ортотугар абсолютнай кыайыылааҕынан Тимофей Большаков, оттон кэргэнэ Мичийэ дьахталлар ортолоругар бастыҥынан биллибитэ. Эдэр ыал аҕата өрөспүүбүлүкэ икки төгүллээх чөмпүйүөнүнэн буолар чиэскэ тиксибитэ.

Бүгүн “Итии чэйгэ” ыалдьыттыыллар Сунтаар Аллыҥатын олохтоохторо, эдэр ыал Тимофей уонна Мичийэ Большаковтар.

“Бүгүн биһиги күммүт!”

— Тимофей, Манчаары оонньууларын кэмигэр күн аайы ардаан, күрэсчиттэргэ уустук кэм этэ. Бу маннык күн-дьыл эйиэхэ тус бэйэҕэр хайдах дьайбытай?

— Миэхэ эрэ буолбакка, барыбытыгар биир тэҥ усулуобуйа этэ. Биллэн турар, ханнык да күн-дьыл туруга быһаарар оруолу оонньообот, барыта эн тус бэлэмҥиттэн тутулуктаах. Утарылаһааччыларым күүстээх буолан, бастакы күнүм олус ыараханнык ааспыта. Ыстаныыга уонна тутум эргииригэр бэйэм түмүкпэр тиэрдибэтэҕим. Атаҕым ыалдьан, ыарыыны мүлүрүтэр эми испитим. Ол да дьайан буолуо, бастакы күммэр ыарахан баҕайытык киирсибитим. Арай мас тардыһыыта бэйэм көрүҥүм буолан, турукка дьэ киирбитим. Сарсыныгар уубун быдан ханан, сынньанан турбутум. Хайдах эрэ “бүгүн биһиги күммүт үүннэ, хайаан да бастыыбыт!” диэн күүстээх санаа баһыйбыта. Мичийэбиниин иккиэн оннук туруктаах дьиэбититтэн тахсан барбыппыт. Ытык Күөлгэ кэргэним эдьиийигэр түспүппүт. Онон иккиэммитигэр сынньанарга үчүгэй услуобуйалаах этибит. Дьэ, ол дьоллоох күммүт, төһө да ардахтаах буоллар, биһигини, кырдьык да, кыайыы сырдык дьаралыгынан кууспута.

“Дойду тыына баар эбит…”

Дьиктитэ баар, Тимофей уонна Мичийэ Большаковтар Сунтаартан, Амматтан эрэ буолбакка, Ытык Тааттаттан эмиэ силистээх ыччаттар. Тимофей аҕата — Чымынаайыттан, Мичийэ ийэтэ Чөркөөхтөн төрүттээхтэр. “Дойду тыына диэн баар эбит. Таатта бэйэтин оҕолорун анаан арчылаата, күүспүтүгэр күүс биэрдэ. Ыалдьааччылар, Таатта дьоно, анаан биһигини өйөөтүлэр. Күрэсчит санаата онтон наһаа көтөҕүллэр, бөҕөргүүр. Туох да кистэлэ суох, ол кыайыы кэлэригэр салгынынан бэриллэр улахан дьайыылаах”, — диэн бэлиэтиир Тимофей Большаков.

Улахан успуорка үктэнии

— Улахан успуорка хайдах кэлбиккиний?

— Оскуолаҕа сылдьан бары көрүҥҥэ кыттар этим. Чурапчыга үөрэнэр кэммэр хотугу дэгит күрэскэ ыстанан көрбүтүм. Онтон мас тардыһыытын сөбүлээн, ыһыахтарынан сылдьан, күрэхтэһэр буолбутум. “Манчаарыга” кыттыыбын аан бастаан 2017 сыллаахха Үөһээ Бүлүүттэн саҕалаабытым. Онно 9–10 миэстэ буолбутум. Оччолорго көрүҥнэрин ирдэбилэ олох атын этэ. Холобура, сүүрүү — 1 км, тутум эргиир — 5 мүнүүтэ (билигин 2 мүнүүтэ). “Өһөс торбос” диэн көрүҥ баара. 2017 сыллаахха үөрэхпин бүтэрэн баран, хас да улуус оскуолатыгар резюмебын ыыппытым. Тута Сунтаар Аллыҥатын оскуолатыттан хоруйдаан, онно үлэлии барар буолбутум. 2019 сыллаахха Дыгын оонньууларын сэргиир буолан, онно киирсэргэ санаммытым. Ол эрээри бүтэһик “отборга” кыайан кэлбэккэ, кыттыбакка хаалбытым. Онтон сыстыганнаах дьаҥ кэмэ саҕаланар. Онон 2020 сыл эмиэ “көтөн” хаалбыта. 2021 сыллаахха бастакы баҕалаах путевкабын дьэ ылбытым. Онно Леонид Филиппов кэнниттэн 1 очконан хаалан, 2‑с миэстэ буолбутум.

Бэрдьигэстээх “Манчаарыта” — дьол уйата

Мичийэ уонна Тимофей Большаковтар 2021 сыллаахха Горнай улууһугар ыытыллыбыт XXI Манчаары оонньууларыгар билсибиттэр. “Оччолорго иккиэн Сунтаар улууһун чиэһин көмүскээбиппит. Биир хамаанда дьоно буолан, алтыһар түгэммит үгүс этэ. 2023 сыллаахха ыал буолбуппут. Мичийэ Санкт-Петербурга устудьуоннуу сылдьар кэмэ этэ. Онон бастакы сылларбытыгар икки сиринэн бэйэ-бэйэбитин күүтүһэн олорбуппут. Иккиэн күн аайы дьарыктанар буолан, бокуойа суох дьон этибит”, — диэн кэпсиир эдэр ыал аҕата. Большаковтар дьоллорун уйатынан буолбут Горнай Бэрдьигэстээҕин “Манчаарытын” олус истиҥник саныыллар.

Бэйэ-бэйэни өйөһөн

Мин кэпсэтэр кэммэр ыал ийэтэ Мичийэ Сунтаарга бараары хомуна, өйүөлэрин бэрийэ сылдьара. Тимофейдыын кэпсэтэн бүтээппин кытта, аны кини сэһэргэһэр “уочарата” кэлбитэ. Оттон Тимофей салгыы хомуна барбыта.

24 саастаах эдэр ыал ийэтэ Мичийэ үөрэҕин бүтэрэн, Сунтаарга кэргэнэ үлэлиир Аллыҥатыгар көһөн кэлбит. “Ыал буолбуппут төрдүс сылбыт. 1,5 саастаах кыыстаахпыт. Дьэ, быйылгыттан олохтоохтук ыал быһыытынан бары түмсэн, Аллыҥаҕа олорон үлэлиэхпит. Билигин оҕобор олоробун. Кэргэним эмиэ күрэсчит буолан, иккиэн бэйэ-бэйэбитин өйдөһөбүт, өйөһөбүт. Тимофей дьиэ кэргэн аҕа быһылыгын быһыытынан наһаа дьаһаллаах. Барыны-бары булар-талар айылҕаттан айдарыылаах. Оттон ас астааһына — миэнэ. Сыалааҕы, арыылааҕы, ыһаарыламмыты сиэбэппит. Сүрүннээн ууга буспут, паарга буһарыллыбыт аһы ордоробут”, — диэн кэпсиир дьоллоох ыал ийэтэ Мичийэ Большакова.

“Эн биһикки өссө Манчаарылыахпыт…”

Мичийэ Сунтаар Кутанатыгар успуордунан 8–9 кылаастан утумнаахтык дьарыктаммыт. “Учууталым Владимир Архипов миигин “эн биһикки өссө Манчаарылыахпыт…” диэн бэрт эрдэттэн сыал-сорук туруорбута. Санкт-Петербурга үөрэнэ сылдьан, хотугу дэгит күрэс көрүҥнэринэн дьарыктаммытым. Тус тириэньэрим суоҕа, араас успуорт кулууптарыгар бэйэм төлөөн дьарыктанарым. Сүүрүүгэ Арассыыйа чөмпүйэнээттэригэр кыттар оҕолору кытта бииргэ дьарыктаммытым. Ол онно биллэ уопутурбутум. 2021 сыллаахха Манчаарыга кыттарым эрдэттэн биллэр этэ. Ол иһин дойдум чиэһин көмүскүүргэ бэлэм этим”, — диэн кэпсиир Мичийэ Большакова.

Экэнэмиис күрэсчит

Сунтаар Кутанатыгар төрөөбүт Мичийэ Большакова Санкт Петербурдааҕы экэнэмиичэскэй университет “менеджмент международного бизнеса” салаатын быйыл бүтэрдэ. Кэлин ити идэтинэн экэнэмиистиир баҕалаах. “Олоҕум дьолун булларбыт Горнай Бэрдьигэстээҕин Манчаарытыгар саха дэгит күрэһигэр бастаабытым. Тимофей эмиэ бастыҥнар ахсааннарыгар сылдьар киһи буоллаҕа. Иккиэн улахан успуорт дьоно буолан, толкуйдуур, кэпсэтэр тиэмэбит да биир. Мин өрүү кыттар күрэстэһээччилэрбин билэбин. Инники күөҥҥэ сылдьар Уус Алдан күрэсчитэ Евгения Адамова уонна Кэбээйиттэн сылдьар Сайаана Уваровская бэйэ-бэйэбитин, күрэхтэһэр таһыммытын билэбит. Онон бэйэҥ тэҥнээхтэргин кытта күрэстэһэргэ да астык”, — диэн санаатын үллэстэр ааттаах-суоллаах күрэсчит Мичийэ Большакова.

“Дыгын оонньуута” тарда турар

Бу күннэргэ Большаковтар дьиэ кэргэннэрэ улахан успуорт тэрээһинин кэнниттэн сынньана сылдьаллар. Кырачаан балтараа саастаах кыыстарын Саҥа дьыл кэнниттэн бэс ыйыгар диэри Амма Абаҕатыгар Тимофей ийэтэ көрбүт. Онтон — Сунтаар Кутанатыгар баар эбээтэ. Онон күрэсчиттэр оҕолоро эбээттэн эбээҕэ сылдьан, быйылгыттан дьэ төрөппүттэрин кытта кыстыахтаах.

Балаҕан ыйыгар диэри сынньанан баран, саҥа үөрэх дьылыттан Тимофей Большаков оскуолатын оҕолорун эрчийэ таарыйа, бэйэтэ эмиэ күүстээхтик дьарыктанар былааннаах. “Дыгын оонньуутугар” биирдэ кытынныҥ да эйигин тарда турар. Ыал буолбут сылбар 2023 сылга “сынньанан” ылбытым. Онно олох тугум эрэ тиийбэт курдуга. Онон Манчаары оонньууларыгар “кыайабын!” диэн сорукпун толорон, бу күһүҥҥүттэн эһиилги Дыгын оонньууларыгар бэлэмҥэ күүспүн ууруом. Кэрэхсэбиллээҕэ баар, “Дыгыҥҥа” саас да, ыйааһын да өттүнэн хааччах суох. Онно кыайыыны эн кыаҕыҥ уонна бэлэмиҥ быһаарар. Уопсайынан, кэлиҥҥи сылларга Манчаары уонна Дыгын оонньуулара курдук олус улахан таһымнаах успуорт тэрээһиннэрэ кыахтаах ыччаты инники күөҥҥэ таһаарар соругу туруораллар. Мин эмиэ бэйэбэр “Дыгыҥҥа хайаан да кыттыахтаахпын” диэн ыра санаабын олоххо киллэрэр соругу туруорумматаҕым буоллар, Үс Хатыҥҥа үктэнэрим саарбах этэ. Онон кыахтаах уолаттар кыттаары, сылы быһа “Дыгынынан” эрэ олороллор. Ол түмүгэр сайын Туймаада ыһыаҕар ыытыллар “Дыгын оонньуулара” суон сураҕыран, бастыҥ кыахтаах ыччаты түмэн, сылтан сыл саҥа ааттары таһааран иһэр”, — диэн кэпсэтиибитин түмүктээтэ күрэсчит дьиэ кэргэн аҕа быһылыга Тимофей Большаков.

…Күрэсчит дьиэ кэргэҥҥэ быйыл Тааттаҕа ыытыллыбыт “Манчаары оонньуулара” күрэс төрүт көрүҥнэрин суолталаах күрэхтэһиилэригэр курдук бииргэ сиэттиспитинэн, куустуспутунан ситиһиилээхтик, кыайыыттан кыайыыга бииргэ аргыстаһан иһэллэригэр баҕарабыт!