«Боотурдар» сүрэх баҕатынан – Аҕа дойду көмүскэлигэр!

Дойду үрдүнэн байыаннай дьайыы саҕаланаатын кытары бэйэлэрин баҕа өттүлэринэн барарга дьону түмэр этэрээттэр тэриллибиттэрэ. Саха сиригэр оннук «Боотур» этэрээт тэриллэн, тыһыынчанан байыаһы бэлэмнээн ыытта. Саха буойуттарын туһунан суруйар буолан, «Боотур» этэрээт байыастарын кытары үгүстүк көрсөн кэпсэтэбин. Бу күннэргэ эмиэ баазаларыгар тиийэммин, хайдах бэлэмнииллэрин көрдүм, байыас олоҕун билистим.

«Боотур» этэрээт туһунан

2022 сыллаахха бэс ыйын 18 күнүгэр «Аҕа дойду иһин» өрөспүүбүлүкэтээҕи байыаннай дьайыы бэтэрээннэрин ассоциациятын көҕүлээһининэн тэриллибитэ. Икки аҥаар сыл устата үөрэтэр киин материальнай-тиэхиньиичэскэй баазатын оҥоһунна. Кииҥҥэ икки тыһыынча кэриҥэ киһи анал бэлэмнэниини ааста, хас даҕаны бөлөх байыаннай дьайыыга кытынна, ааспыт нэдиэлэҕэ 40 киһи эбии айаннаата. Уолаттар төһө даҕаны аармыйаны ааспыттарын иһин, эбии дьарык син биир наада. Арассыыйа байыаннай дьайыыларын кыттыылааҕа, «Боотур» этэрээт салайааччыта Иван Черкашин Афганистаҥҥа, Чечняҕа, Сирияҕа, Украинаҕа байыаннай дьайыыга сылдьыбыт бойобуой уопуттаах күүстээх инструктордары түмэн үлэлэтэр. Кинилэр дьиҥнээх саха боотурдарын бэлэмнииллэр.

«Боотур» састаабыгар саамай эрэллээхтэр, кыахтаахтар эрэ хаалаллар. Кииҥҥэ байыаннай бэлэмнэнии үөрүйэхтэригэр үөрэтии кэлимник ыытыллар. Киин үлэлиирин тухары 700-тэн тахса киһи салгыы подразделениелар кэккэлэригэр киирэн, соруктары ситиһиилээхтик толорор.

Байыастар байыаннай дьайыыга көрдөрбүт хорсун быһыыларын уонна бэриниилээх буолууларын иһин уордьаннарынан, мэтээллэринэн, ол иһигэр судаарыстыбаннай наҕараадаларынан бэлиэтэммиттэрэ. 384 киһи бойобуой уордьанынан нааҕараадаламмыта, ол иһигэр 40 киһи «Хорсунун иһин» уордьанынан, 40 киһи «Аҕа дойду иннигэр үтүөлэрин иһин» уордьан 2-с истиэпэнинэн, биир киһи — «Хорсунун иһин» 1-кы истиэпэнинэн, 53 киһи — «Хорсунун иһин» мэтээллэринэн, 250 киһи — ЛНӨ наҕараадаларынан.

2024 сыл от ыйыгар Луганскай Народнай Өрөспүүбүлүкэ сирин-уотун босхолуурга уонна нэһилиэнньэтин сэбилэниилээх саба түһүүттэн көмүскүүргэ көрдөрбүт хорсун-хоодуот быһыыларын, бэриниилээхтэрин иһин
«Барс 2» «Боотур» добровольческай этэрээт «Килбиэнин иһин» II истиэпэннээх уордьанынан наҕараадаламмыта.

Үөрэтэр киин

Дьокуускай куорат Халтурин уулуссатыгар киһи хараҕар быраҕыллыбат, гарааска маарынныыр уһун тутуу турар. Ааҥҥа харабыл олорор, мээнэ киһи киирбэт. Аллараа байыастар эрчиллэр уонна бэлиэ түгэннэргэ мустар сирдэрэ, салгыы 30 киһи олорор хаһаарымата, үөһээ этээскэ аһыыр сир уонна инструктордар кэбиниэттэрэ баар. Көрдөххө, бачча элбэх киһиэхэ кыараҕас курдук. Үөрэтэр киин салайааччытын эбээһинэһин быстах кэмҥэ Иннокентий Лазарев толоро сылдьар, байыаннай дьайыы кыттыылааҕа, «Хорсун быһыы» уордьан кавалера. Кылгастык үлэ-хамнас туһунан маннык кэпсээтэ:
— Үөрэтэр киин 2022 сыллаахтан үлэлиир. Мин 2023 с. ахсынньытыгар «Боотурга» киирэн барбытым. Былырыын хантараагым бүтэн кэлбитим. Киин байыаннай дьайыыга элбэх киһини бэлэмнээн ыытта, үгүс киһи олоҕо быыһанна. Байыастар хаһаарымаҕа 30 буолан олорон үрдүттэн эрчиллэллэр, үстэ аһыыллар, эрэсииминэн сылдьаллар. Бары анал үөрэҕи ааспыт бойобуой көҥүллээх инструктордар үлэлииллэр. Ууну-уоту ортотунан ааспыт, сэрии диэн тугун эттэринэн-хааннарынан билбит байыаннай дьайыы бэтэрээннэрэ. Манна хантан эрэ ааһан иһэн киирбит киһи суох, бары бэйэлэрин дьыалаларын баһылаабыт, уопуттаах дьон. Сүрүннээн мэдиссиинэ бастакы көмөтүн оҥорууга, сапернай дьыалаҕа, сэрии сэбинэн туттарга, каартаны сатаан туһанарга, ону таһынан, аныгы пилота суох көтөр аппарааттары, БПЛА-ры көтүтэргэ үөрэтэбит. Улахан болҕомтону бастакы мэдиссиинэ көмөтүн оҥорууга уурабыт. Сэрии аата сэрии, сүрдээх сэрэхтээх. Тиийиэххиттэн төннөн кэлиэххэр диэри сэргэх сылдьыахтааххын. Сэрэххин сүтэрдиҥ даҕаны бүтэҕин. Элбэх уол бааһырар, ол эрээри биһиги бэйэбит бэйэбитигэр сатаан бастакы көмөнү оҥорор буоламмыт, быыһанабыт. Бу үөрэтэр киин сүрүн оруола онно сытар. Аны билигин РЭБ (радиоэлектронная борьба) диэни киллэрэн эрэбит. Билигин итинник сэрии буолла, технологическай. РЭБ дьону таһарга, «чыычаахтар» ханан көтөллөрүн кэтээн көрөргө наадалаах. Эйэлээх олоххо бөдөҥ бырамыысыланнай эбийиэктэргэ, холобур, ГРЭС-кэ да буоллун, бу эмиэ наадалаах. Байыас суолун тутуспут киһи манна гражданскай олохтон арахсар. Кытаанах дьиссипилиинэ. Балтараа ый бэйэ-бэйэлэрин кытары билсэн, алтыһан, бойобуой тыыны, бойобуой доҕордоһууну олохтууллар. Кырыктаах кыргыһыыга бэйэ-бэйэлэрин быыһыахтара турдаҕа. Кииҥҥэ кэлбит киһи куһаҕан дьаллыгын «таһырдьа» хаалларыахтаах. Ол туһунан эрдэттэн сэрэтии үлэтэ, ол кэннэ түһүмэҕинэн үлэ барар. Уолаттар сайын Билибин полигонугар хонуу усулуобуйатыгар, балааккаҕа олорон эрчиллэллэр. Сайыҥҥы өттүгэр дрон көтүтэрбитигэр даҕаны үчүгэй. Манна дьиэбит-уоппут арыый да кыараҕас, ол иһин кэккэ кыһалҕалар бааллар. Аны туран, кэнники кэмҥэ соруйан оҥоһуллубут курдук мэһэйдэр баар буоллулар. Онтубут сотору кэминэн быһаарыллар ини дии саныыбыт.

«Боотурдар» кимнээхтэрий?

«Боотур» састаабыгар саамай эрэллээхтэр, кыахтаахтар эрэ хаалаллар. Кииҥҥэ байыаннай бэлэмнэнии үөрүйэхтэригэр үөрэтии кэлимник ыытыллар. Киин үлэлиирин тухары 700тэн тахса киһи салгыы подразделениелар кэккэлэригэр киирэн, соруктары ситиһиилээхтик толорор.
«Манна элбэх киһи кэлэр, үгүстэрэ быраабы араҥаччылыыр уорганнарга үлэлээбит дьон. Дьокутааттар, баһылыктар, атын салайааччылар да бааллар. Байыаннай билиэтэ суохтары ылбаппыт, аармыйаҕа сулууспалаабыт буолуохтаах. Биһиги барарбыт саҕана үгүспүт орто саастаах дьон этэ, билигин эдэрсийдэ диэххэ сөп. Биһигини кытары 68 саастаах киһи барсыбыта. Бастаан мобилизациянан элбэх эдэр дьон барбыта.Билигин орто саас 30–35 диэххэ сөп. Олох эдэр оҕолор суохтар. Арааһа, биһиэхэ, сахаларга, кыргыс хаана баар быһыылаах. Уолаттар бэйэлэрин тургутан көрөөрү, хааннара оонньоон бараллар. «Боотурдарга» урукку курдук бастаан барарга харчы төлөммөт. Онно тиийдэхтэринэ эрэ хамнас ылаллар», — диэн салайааччы кэпсиир.
Кэнники быһыынан-майгынан сибээстээн, киин үлэһиттэрэ икки аҥаар ыйтан ордук хамнаһа суох үлэлии сылдьаллар эбит. Ол гынан баран, дьон бара турар, кинилэри бэлэмниэххэ наада диэн, инструктордар патриоттуу санаанан үлэлииллэр.
«Биһиги үөрэппэтэхпитинэ, ким үөрэтиэй, эрчийиэй. Дьоммут ыллылар даҕаны мээнэ, бэлэмэ суох, хантараак баттаһан барыахтара дии. Быраабы араҥаччылыыр уорганнар субу-субу кэлэн туох баар докумуоннарбытын ылан бараллар, бэрэбиэркэ ыыталлар. Ол иһин маннык күүрээннээх, тыҥааһыннаах кэмҥэ бииргэ буолуохха диэн санаалаахпыт. Биһиги сэриини, ууну-уоту ортотунан ааспыт дьоммут, онон дьоммутун харыстыыр, көмүскүүр сыалтан үлэлиибит. Инникибит этэҥҥэ буолуо диэн эрэх-турах санаалаахпыт. 2023–2024 сс. сайаапканы таһынан, элбэх киһини бэлэмнээн ыыппыппыт. «Боотур» иһинэн үөрэтэр киин, «тактическай мэдиссиинэ», «сэрии сэбинэн туттуу», «основы минно-взрывного дела», «тактическая и огневая подготовка», «БПЛА-ны туһаныы», о. д.а. курдук үөрүйэхтэргэ бэлэмниир», — диэн инструктордар кэпсииллэр.

40 байыас айаннаата

Мин үөрэтэр кииҥҥэ тиийбитим, «Боотур» добровольческай этэрээт 40 байыаһын пуорка атааран кэлбиттэр этэ.
«Бу күннэргэ 40 киһи балтараа ый эрчиллэн, анал бэлэмнэниини ааһан барда, тиийэн баран эмиэ үөрэниэхтэрэ. Барар дьоммут таҥастарын-саптарын барытын суһал ыстаап бэлэмниир. Биһиги бачча киһи барар диэммит, сайаапка түһэрэбит. Баралларыгар-кэлэллэригэр атаарабыт-көрсөбүт. Бойобуой састаап ахсаана төһөтүнэн сайаапка кэлэр. Байаҥкамааты кытары үлэлэһэбит, төһө киһи наада дииллэринэн, оччо киһини бэлэмнээн ыытабыт. Дьиҥэ, элбэх киһи биһиги кииммитигэр бэлэмнэнэн, байыаннай дьайыыга бараары кэлэр. Дьарык кэмигэр сорохтор эт-хаан өттүнэн ноҕуруусканы, уйулҕа өттүнэн тургутууну кыайан ааспаттар. Ардыгар олох ыксаабыт, харчыга ыктарбыт дьон кэлэллэр, олор эрчиллэ сылдьан Оборуона министиэристибэтин кытары хантараак баттаһан баран хаалаллар. “Боотур” курдук этэрээт суоҕа буоллар, уолаттарбыт бары хантараагынан барыа этилэр. Ол иһин киин олус наадалаах.
«Манна биһиги сааны-саадаҕы сөпкө туттарга, кыргыһыы сатабылыгар, кыргыһыыга бэлэмнэниигэ, бастакы көмөнү оҥорорго, бааһырбыт дьону кутталлаах сиртэн көһөрөргө бэлэмнэниини ааһабыт. Хаһыс да сырыыларын барааччы да дьон баар», — дэһэллэр «боотурдар».

ААПТАР ХААРТЫСКАҔА ТҮҺЭРИИЛЭРЭ