Борис Сдвижков: «Итэ­ҕэл­гэ эрэ­лим күүс­тээх»

Былырыыҥҥы “Дыгын оонньууларыгар” Горнайтан сылдьар Дьулустаан Ноговицын эрэ Таас Боотурунан биллибит буоллаҕына, быйыл норуот сүрэхтээбит “боотура” биллэ элбээтэ.

Кинилэртэн биирдэстэрэ — “Дыгын оонньууларын” муҥутуур кыайыылааҕа, “Мичээр Боотурунан” ааттаммыт Борис Сдвижков бүгүн “Итии чэйгэ” ыалдьыттыыр.

Баҕа санаа туолуута

— Үгүс дьон кыайыы дьаралыгар куустарбыт, эмискэ дьон болҕомтотугар киирбит киһини аһара арбаан-хайҕаан, куйаарга тиийэ “көтүтэллэрэ” баар суол. Дьэ, онон, Борис, эмискэ биллиилээх буолар турук хайдах эбитий?

— Кыайыыга дьулуһар киһи итинник түгэн буолуохтааҕар эрдэттэн бэлэм этим. Успуордунан олохтоохтук дьарыктаныахпыттан ыла хайаан да бирииһим массыына буолуохтаах диэн оҥорон көрөрүм уонна ол массыына үрдүгэр туран, төрөөбүт Аммам былааҕын көтөҕүөхтээхпин диэн баҕа санаа ымыыта оҥосторум. Онон саамай үөрүүлээх түгэн миэхэ ол этэ — массыына бирииһим үрдүгэр тахсан туран, Аммам сардааната бэлиэлээх былааҕы өрө көтөҕүү. Нууччалыы эттэххэ, “Дыгын легендалара” Иннокентий Макаров уонна Иван Белолюбскай эҕэрдэлииллэрин быыһыгар “эн дьоһуннаахтык киирсэн кыайыахтаах киһи кыайдыҥ, онон саха эр киһитин сиэринэн бу үрдүк ааты-суолу дьоһуннаахтык ылын” диэн этэн аһарбыттара. Онон улуутуйуу кыыма миэхэ ханан да суох — хайдах этибиний да, оннук туруктаахпын. Кылаабынайа, күрэсчит (спортсмен) быһыытынан ылыммыт сорукпун толордум.

“Бириис хомуйуута” — улахан оскуола

— “Дыгын оонньуулара” эн төрүөҥ инниттэн ыытыллар успуорт биир бөдөҥ тэрээһинэ. Хаһааҥҥыттан ыла маннык күрэхтэһии ыытылларын билэҕин?

— Сэттис кылаастан үс сыл бастаан тустуунан дьарыктаммытым. Онно Абаҕаттан сылдьар тириэньэр Кирилл Павлов дьарыктаабыта. Онтон тутум эргииригэр физкултуура учуутала Игорь Николаевка дьарыктаммытым. Ол кэнниттэн мас тардыһыытыгар Афанасий Владимиров, Андрей Барашков ылсан дьарыктаабыттара. 10–11 кылаастарга доҕотторбун кытта өрөспүүбүлүкэтээҕи араас күрэхтэһиилэри кэрийэн баран, Москваҕа тиийэ күрэхтэһэргэ “күөх уот” умайбыта. 2012–2014 сылларга уолаттарбын кытта сайын аайы ыһыахтарынан сылдьан, “бириис хомуйа” диэн анаан сорук туруоран күрэхтэһэр этибит. Билигин санаатахха, ити олус күүстээх дьарык эбит. Улахан дьону кытта куттаммакка, чаҕыйбакка, тириэньэрдэрбит такайбыт тиэхиньикэлэрин оскуола оҕолоро ол күрэхтэһиилэрбитигэр туһанар этибит. Ол бэйэ кыаҕын эрэниигэ улахан оскуола этэ.

“Дыгын оонньууларын” биирдэ тэлэбиисэргэ алҕас көрөн баран, бэркэ сэргээбитим. Оччолорго мас тардыһыытыгар дьарыктана сылдьар этим. Бэйэбиттэн улахан уолаттары кытта доҕордоһорум, кинилэр миигиттэн быдан кыаналлара. “Дыгын оонньууларын” үтүктэн, тиэргэммитигэр дэгит күрэһи (многоборье) тэрийэр этибит. Онно олбуор иһигэр баар араас тимири барытын көтөҕөн көрбүппүт. Ити аата, Дыгын оонньууларын фанаттара “таас көтөҕөр” этибит. Мин өрүү бүтэһик буоларым. Ол сылдьан баҕа санаа ымыыта оҥостубутум — “хаһан эрэ син биир бириис массыынам үрдүгэр тахсан, дойдум былааҕын көтөҕүөм” диэн. Ол баҕа санаам быйыл дьэ туолла.

Төрдүс “Дыгын оонньуулара”

— Ити баҕа санааҕын толоруугар туох олук буолбутай?

— Устудьуоннуу сылдьан мас тардыһыытыгар Александр Захаровка, Михаил Борохиҥҥа, Егор Кудриҥҥа дьарыктаммытым. Араас күрэхтэһиилэргэ ситэн-хотон, уопутуран, аны “Дыгын оонньууларыгар” күрэстэһэргэ быһаарыммытым. 2018, 2022, 2024 сылларга ити суолталаах тэрээһиҥҥэ кыттыбытым. Быйыл төрдүс сылым. Салгыы да кыттар санаалаахпын. “Дыгын оонньууларыгар” быччыҥыҥ имигэс эрдэҕинэ бэрт кылгас кэмҥэ кыттаҕын. Төһө өр кыттарыҥ — физическэй сааскыттан тутулуктаах.

“Доруобуйабын көрүнэбин…”

— Күрэсчит буолан, доруобуйаҕын хонтуруоллана сылдьарыҥ буолуо?

— Хонтуруолланнаххына табыллар. Тымныйыылаахпытын иҥин билбэккэ сылдьыахпытын сөп. Оччотугар организмҥар, нууччалыы эттэххэ, “истощение” барар. 21 сааспар ону учуоттаабакка, “доруобайбын” дии сылдьан, ойоҕоспун тоһуппутум. Онон билигин идэтийбит күрэсчит быһыытынан доруобуйабын көрүнэбин. Туругуҥ астан олус тутулуктаах. Мас арыытын аска олох туттубаппын, ол оннугар оливка арыытын туһанабын. Фруктаттан арбууһу уонна ананаһы сөбүлүүбүн. Бурдук аһы олох сиэбэппин. Ол эрээри ийэм уонна кэргэним бэрэскилэриттэн ордук күндү суох.

“Айыына — дьылҕам бэлэҕэ”

— Кэргэҥҥин кытта хайдах уонна ханна көрсүбүккүнүй?

— Айыына — дьылҕам бэлэҕэ. 2015 сыллаахха устудьуоннуу сылдьан, актыбыыстар сүлүөттэригэр билсибиппит. Оччолорго мин наар дьарыгынан эрэ олорор киһи, атахпын эчэтэн, эрчиллэрбин тохтото сылдьар кэмим этэ. Уопсайга бииргэ олорор уолаттарым миигин “бэртээхэй тэрээһиҥҥэ барыс” диэн ыҥырбыттара. Ол сүлүөт чэрчитинэн актыбыыстары Суоттутааҕы туркомплекска сынньата илдьибиттэрэ. Онно сыыртан сырылааһын саҕаламмыта. Айыына миэхэ кэлэн “бииргэ сыыртан түһэбит дуо?” диэбитэ. Дьылҕа Хаан ыйааҕа диэн баар эбит. Суотту биһигини холбообута.

Итэҕэлгэ эрэл

— Эн итэҕэлгэ эрэллээх эбиккин. Кэпсэтиибит кэмигэр хаста да ити туһунан этэн аһардыҥ.

— 2024 сыллаахха “Дыгын оонньуутугар” бастыыбын диэн олох эрэллээх этим. Ол эрээри 2‑с миэстэни ылбытым. Хайдах эрэ “эһиил эн хайаан да кыайыаҥ…” диэн туох эрэ “сипсийэр” курдуга. Ол иһин тута уоскуйбутум. Итэҕэлгэ эрэлим күүстээх, сиэри-туому анаан тутуһабын. Айылҕа оҕотобун, бултуурбун сөбүлүүбүн.

Сорох сылга күрэхтэһии хаһан бүтэрин кэтэһэр курдуккун. Оттон быйыл хас биирдии көрүҥҥэ анаан дуоһуйан туран күрэхтэстим. Дьиҥэр, хаһааҥҥытааҕар да тыҥааһыннаах уонна “конкуренциялаах” күрэхтэһии буолан ааста. Ол, арааһа, үбүлүөйдээх “Дыгын оонньууларын” бирииһэ да улаханыттан буолуо.

Төрүччүнү үөрэтии

— Борис, эйигин нуучча уонна эбэҥки хааннаах дииллэр. Ол аата, эн үс омук сыдьаана буоллаҕыҥ?

— Хос эһээм Павел Сдвижков Аҕа дойду Улуу сэриитин кэннэ Уус Маайаҕа көмүс хостооһунугар ыстарааталынан үлэлии кэлэн баран, олохсуйа хаалбыт. Ийэбинэн хос эһээм Улуу Ленини оонньообут Саха АССР норуодунай артыыһа Афанасий Ефремов. Оттон биир хос эһээм Николай Трофимов — аатырбыт олоҥхоһут. Онон мин кэнэҕэс оҕолорбор, сиэннэрбэр хаалларар туһуттан төрүччүбүн үөрэтэ сылдьабын, ытык кырдьаҕастартан дьонум туһунан ыйыталаһан диктофоҥҥа устабын, хаартыскаҕа түһэрэбин.

…Ити курдук, кэпсэтэн истэххэ, бииртэн биир интэриэһинэй тиэмэ тахсан турар. Киһи кэпсэтэ олоруох сэргэх сэһэргэһээччи эбит “Дыгын оонньууларын” дьоруойа Борис Сдвижков. Олоххор да өссө үрдүк ситиһиилэри баҕарабыт, Мичээр Боотур!