Буортута суох  ыраас бородууксуйа – сонун сүүрээн

Кэлиҥҥи кэмҥэ “Саха сиригэр оҥоһулунна” диэн бэйэ бородууксуйатын оҥорон таһаарыыга дьахтар-аймах ылсан эрэрэ кэрэхсэбиллээх. Үөһээ Бүлүүттэн төрүттээх элбэх оҕолоох эдэр ийэ Марианна Бурнашева “EIGE” диэн киһи доруобуйатыгар буортута суох сууйар-сотор сириэстибэни оҥорон таһаарарын туһунан үгүс киһи истэ-билэ илигэ чахчы.

Дьэ, онон бүгүн Дьокуускайга араас көрүҥнээх сууйар сириэстибэни оҥорон таһаарыыга ылсыбыт урбаанньыт бу саҥа көрүҥү хайдах баһылаабытын, сонун сүүрээни сайыннара сылдьарын туһунан кэпсэтэбит.

Билимтэн тэйии төрүөтэ

 — Марианна, эн төрөөбүт Сургулуугуҥ кыра нэһилиэк буоллаҕа. Онтон куорсун анньынан тахсыбыт кыыс химия курдук уустук биридимиэккэ уһулуччу билиилээх буолан, Саха судаарыстыбаннай университетын биолого-географическай факультетыгар үөрэнэ киирдэҕиҥ. Үөрэххин бүтэрэн баран, эн химик быһыытынан билим эйгэтигэр сыстыахтаах киһи, олоҕуҥ суола олох атыннык салаллыбыт эбит. Кэпсэтиибитин бу быһаарыныыгыттан саҕалыахха.

— Кырдьык, үөрэхпин бүтэрээт, П. И. Мельников аатынан Ирбэт тоҥу үөрэтэр институкка химия билимин дуоктара Валентина Федосеева салайыытынан лабараанынан киирбитим. Онно научнай чинчийиилэргэ көхтөөхтүк кыттыбытым, араас эспэримиэни ыытарым. Ол эрээри 2008 сыллаахха устар олоҕум тосту уларыйбыта. Доруобуйам туруга мөлтөөн, кытаанах тургутууну ааспытым. Көрдөрбүт быраастарым туох да быһаарыыны булбакка, битэмииннэри эрэ анаабыттарыгар, санаам олус түспүтэ. Хаһаайка быһыытынан дьиэбэр-уоппар туттарым үгүс буоллаҕа, ордук суунар бороһуогу уонна атын күүстээх химиичэскэй сыты тулуйбат буолбутум. Тахикардиялаах буолан, тыыным хаайтарара, төбөм ыалдьара. Бу ыарыы эндокриннай систиэмэни кытта ыкса сибээстээҕин билэн, онно сыһыаннааҕы үөрэтэн, көрөн-истэн барбытым. Миэхэ буортута суох ыраас сууйар сириэстибэ эрэ сөп түбэһэрин билбитим.

Саҥа суолга үктэнии

— Маныаха химик идэлээх буоларыҥ, бука, көмөлөстөҕө буолуо?

— Кыһалҕам быһаарыытын көрдөөн, сыта биллибэт сөптөөх сууйар-сотор, ыраастыыр ​​сириэстибэлэри хайдах оҥоруохха сөбүн үөрэтэн барбытым. Араас бородууксуйа ингредиеннэрин үөрэтэн, химическэй састааптарын ырытан, доруобуйаҕа куһаҕан дьайыыны үөскэппэт атын бородууксуйаны оҥорору тобула сатыырым. Сыыйа айылҕаттан ыраас бородууксуйаны оҥоруу дьэ дьэҥкэрэн барбыта. Ол курдук, айылҕа бэйэтин матырыйаалыттан — үүнээйиттэн, аһыйбыт үүт суурадаһыныттан уо. д.а. эттиктэртэн турар реактивтары толкуйдаан оҥорбутум. Бу буортута суоҕун “Космос” диэн аан дойдутааҕы ассоциация бигэргэтэр. Онон бу оҥоһуктарбын аллергиялаах, астмалаах, дерматиттаах дьон туттуохтарын сөп. Бу сонун сүүрээни тобулуу — мин доруобуйам кыһалҕатын быһаарыы эрэ буолбакка, олоҕум саҥа суолугар үктэнии этэ.

Эрэл кыыма саҕыллыыта

— Ол аата, урбаан эйгэтигэр эрэллээхтик хааман киирдэҕиҥ?

— Дьиҥэр, биисинэс эйгэтин олох эрдэттэн — 2010 сылтан интэриэһиргиир буолбутум. Суумка, таҥас атыылаһан боруобалаан, эргинэн көрбүтүм эрээри, сөбүлээбэтэҕим. Үгүстүк хаачыстыбата олох мөлтөх табаар кэлэр этэ. Холобур, Кытайтан сакаастаан атыыласпыт суумкаларбын миэхэ “дьиҥнээх тирии, үчүгэй хаачыстыбалаахтар” диэн эрэннэрбиттэрэ эрээри, дьыалатыгар, нууччалыы эттэххэ, “искусственнай” буолан тахсыбыта. Онон куһаҕан табаары атыылыыртан аккаастанан, “бэйэм оҥорон таһаарыыга ылсыыһыбын” диэн бигэтик өйдөөбүтүм.

Сууйар-сотор эттиктэр химическэй састааптарын айан, үлэм түмүгүн көрөн, санаам көтөҕүллэн, олох ким да ылса илик саҥа дьыалатын баһылаабытым. Сууйар сириэстибэлэрбин бэйэм туттан көрөн баран, сөбүлээн, дьүөгэлэрбэр, билэр дьоммор боруобалаппытым. Үөрүөм иннигэр, бородууксуйабын дьон ыйытар буолан барбыта. Онон эрэл кыыма саҕыллыбыта. Бастакы бородууксуйабын таһаарарбар 30 тыһыынча солкуобайга наадалаах сырьены атыыласпытым. Табаар куттала суох буолуутун уонна тас көстүүтүн хааччыйар туһугар бородууксуйа анал хаатын (упаковка) ылбытым.

Докумуону оҥоруу — уустук дьыала

— Бэркэ толкуйдаабыккын дии. Саҥа дьыалаҕын саҕалыыргар туох уустугу көрсүбүккүнүй?

— Бастаан утаа ирдэнэр докумуоннары оҥорууга ыарахаттары көрсүбүтүм. Үс ый устата Дьокуускайга сертификация докумуонун толорор тэрилтэни көрдөөбүтүм да, булбатаҕым. Хас да тэрилтэҕэ сылдьыбытым. Сыыйа кыһалҕам быһаарыллыбыта — Москваҕа сертификация киинин булбутум.

Быыстапка — урбаанньыт “далаһата”

— Урбаанньыт быһыытынан ыытыллар быыстапкаларга төһө кыттаҕын?

— Кырдьык, бэйэ бородууксуйатын көрдөрөр, билиһиннэрэр кыаххын араас таһымнаах, көрүҥнээх быыстапка улаханнык “уһугуннарар”, көҕүлүүр уонна килийиэннэргин булларар “далаһанан” буолар. Биллэн турар, аан бастакы кыттыбыт быыстапкабын олоҕум устата умнар үһүбүөн. 2022 сыллаахха сэтинньи 25 күнүгэр “Куруһаалаҕа” ыытыллыбыт дьаарбаҥка-быыстапка — олоҕум саамай күндү өйдөбүлэ. Тэрээһиҥҥэ бэлэмнэнэн, түүн үс чааска диэри түбүгүрбүтүм. Олох сонун сүүрээни — экологическай ыраас бородууксуйаны дьон сөбүлээн атыыласпыта, бэрт элбэх үтүө тыллары истэн, санаам көтөҕүллэн, өссө да айыах-тутуох санаам кэлбитэ. Дьон бэйэ оҥорон таһаарыытын ордук интэриэһиргиирин онно көрөн өйдөөбүтүм. Олохтоох оҥорон таһаарааччылары дьиҥнээхтик сыаналыылларын билбитим. Билигин бастайааннай килиэйэннэрдээхпин.

 Өйөбүл туһата

 — Урбаанньыт быһыытынан туох өйөбүлүнэн туһанаҕын?

— “Мин биисинэһим” киин бородууксуйам хаатыгар этикеткалары бэчээттээһиҥҥэ, угуйугу устарга, быыстапкаларга, дьаарбаҥкаларга кыттарга көмөлөспүтэ. Ону тэҥэ Урбааны сайыннарар пуондаттан чэпчэтиилээх кирэдьиит ылбытым, ол миэхэ бэйэ дьыалатын сайыннарыыбар бастакы олугунан буолбута. Атырдьах ыйыгар биисинэс-былаан оҥорон, “Якутия” урутаан сайдыы территориятын (ТОР) ыыппыт куонкуруһугар кыттыбытым. Алтынньыга “резиденинэн кэл” диэн ыҥырбыттара. Онно саҥа сыах арынан эрэбин. Тустаах тэрили Башкирияттан сакаастаан ылбытым. Онон сыыйа бородууксуйам ахсаанын элбэтэн, маҕаһыыннарга туттарар кыахтаныам.

…Марианна Бурнашева олоҕор көстөр ыарахаттартан чаҕыйбакка, олохтоох быһаарыныыны кэмигэр ылынан, иннин хоту хорутуулаахтык баран иһэр. “Саха сиригэр оҥоһулунна” бренди сайыннарыыга үлэлэһэр, билииккэни, духуопканы, иһити-хомуоһу сууйар, дьэбини, кэһиэҕи ыраастыыр олохтоох сонун бородууксуйаны оҥорон таһаарар эдэр урбаанньыкка тахсыылаах үлэни, бу саҕалаабыт дьыалата бөдөҥ биисинэскэ тиийэ сайдарыгар баҕарабыт.