Күндэ төрөөбүт күнэ

Бүгүн, тохсунньу 16 күнүгэр,  XX үйэ саҥатынааҕы саха биллиилээх суруйааччыта, литературовед Алексей Андреевич Иванов-Күндэ бүгүн төрөөбүт күнэ.

Саха биллиилээх суруйааччылара Күндэ туһунан маннык суруйбуттара:

Софрон Данилов, Саха сирин норуодунай суруйааччыта:

«Саха поэзиятын аан маҥнайгы страницатыгар биир саамай кэрэ, саамай чаҕылхай строка – күн-дьыл ааһан истэҕин ахсын өссө ордук күлүмүрдээн, өссө ордук күндүтүйэн көстөр строка – Күндэ уран илиитинэн суруллубута. … Күндэ дириҥ иэйиилээх буолан, ханнык да чуор кулгаахтаах киһи истибэтин истэрэ, ханнык да кыраҕы харахтаах көрбөтүн көрөрө. … Кэпсээннэрэ саха советскай прозатын аан бастакы айымньыларын ахсааныгар киирэллэр уонна билиҥҥэ диэри бэрт кэрэхсэбиллээхтик ааҕыллаллар. … Пьесалара 1920-с сыллардаахха бэчээттэнэн, сценаҕа көрдөрүллэн, саха драматургията уонна театральнай искусствота сайдыыларыгар улахан оруолламмыттара. … Кини айымньылара бириэмэ кытаанах бэрэбиэркэтин тулуйдулар, сытыы кылааннарын мүлүрүппэтилэр, күүрдэр күүстэрин мөлтөппөтүлэр. Күндэ үрдүк культуралаах, дэгиттэр дириҥ билиилээх киһи этэ… … Кини кылгас олоҕун устатыгар айан хаалларбыт нэһилиэстибэтэ биһиги бука бары киэн туттар баайбыт буолар».

Николай Мординов-Амма Аччыгыйа, Саха сирин норуодунай суруйааччыта:

«Күндэ олоҕу муҥура суох таптыырга, бар дьон дьолун, үтүө кэскилин туһугар күүһү харыстаабакка үлэлииргэ ылыннарыылаахтык ыҥырар оптимист поэт этэ. Биһиги Сахабыт сирин киэҥ дэлэй айылҕатын, кини баай хара тыатын, дэхси-көнө хонуутун, ыраас-чэбдик уутун эгэлгэ кэрэтин хоһуйбут маҥнайгы биир улахан поэппыт – Күндэ. Дьиҥ уһулуччулаах кэпсээнньит буолуох киһини биһиги олус эрдэ сүтэрбиппит эбитэ буолуо дии саныыбын».

Суорун Омоллоон, САССР норуодунай суруйааччыта:

«Кюндэ в якутской литературе оставил след, главным образом, как поэт-лирик… Научные труды по языку и по этике, которым он уделял много внимания, не утратили своего значения и по сей день».

Күннүк Уурастыырап, САССР норуодунай бэйиэтэ:

«Платон Алексеевич, Алексей Андреевич-Күндэ иккиэн киһи кутун-сүрүн баттаабат, дьэбин уоһуйбатах, тымныы ууну омурпатах дьон этилэр. Үлэлэрин быыһыгар кэм тугу эмэ кэпсии-ипсии, саҥара-иҥэрэ, күлэ-оонньуу олорор буолаллара. Күндэ, Ойуунускайга тэҥнээтэххэ, наҕыл-бытаан туттуулаах-хаптыылаах, хайдах эрэ ис-иһиттэн наһаа симик-намыын киһи этэ. Ойуунускай уонна Күндэ бэйэ-бэйэлэрин улаханнык ытыктаһар, иллээх-эйэлээх дьон этилэр».

ЫСПЫРААПКА:

А.А.Иванов-Күндэ 1898 с. тохсунньу 16 күнүгэр Сунтаар улууһун Хаҥалас нэһилиэгэр орто ыалга төрөөбүтэ. Кутана уонна Элгээйи оскуолаларыгар үөрэммитэ. Иркутскай семинариятыгар пансионакка ылыллан үөрэххэ киирбитэ. 1917-1920 сс. Тойбохойго, Кутанаҕа, Сиэйэҕэ учууталлаабыта. 1920-1923 сс. Бүлүү куоратыгар учууталлаабыта. Учуутала П.Х.Староватовтыын өрөспүүбүлүкэ биир кырдьаҕас түмэлин тэрийсибитэ. 1923 с. Дьокуускайга көспүтэ. Техникумнарга, 2-с ступеннаах оскуолаҕа саха тылын уонна литэрэтиирэтин үөрэппитэ. Литэрэтиирэ куруһуогун тэрийбитэ. 1924 с. Москваҕа Киин издательствоҕа саха салаатыгар үс сылга тиийбэт кэмҥэ үлэлээбитэ. 19334 с. алтынньы 30 күнүгэр өлбүтэ.