Бүгүн — улуу тириэньэр Дмитрий Петрович Коркин төрөөбүтэ 95 сыла

Бүгүн, балаҕан ыйын 5 күнүгэр, Саха АССР үтүөлээх учуутала, Саха АССР, РСФСР, ССРС үтүөлээх тириэньэрэ, ССРС физическэй култуураҕа туйгуна, «Октябрьскай революция» уонна «Бочуот Знага» уордьаннар кавалердара Д.П. Коркин төрөөбүтэ 95 сылын бэлиэтиибит.

Дмитрий Петрович Коркин 1928 сыллаахха балаҕан ыйын 5 күнүгэр Чурапчы улууһун Кытаанах нэһилиэгэр Күн сирин көрбүтэ. Коркиннар олохторо Кытаанах нэһилиэгин Килэҥки бөһүөлэгин хоту өттүгэр Баттах Алаас диэн сиргэ баара. Оҕо сааһа, оскуолатааҕы сыллара Аҕа дойду Улуу сэриитин аас-туор, аччык, кырыымчык кэмигэр ааспыт буолан, 9 сааһыгар төгүрүк тулаайах хаалан, үөрэҕи-үлэни тэҥҥэ дьүөрэлээн тулуурдаах, кытаанах санаалаах буола улааппыта.

1942 сыллаахха иитэр дьонун — Пелагея Тарасовна, Михаил Ксенофонтович Лазаревтары кытары бииргэ, бүтүн холкуоһунан хоту көһөрүллүүгэ түбэһэн, Булуҥ оройуонун Бороҕон нэһилиэгэр көһөн тиийэллэр. Манна 7 кылаастаах оскуоланы бүтэрэр. Үөрэнэ сылдьан наар былыргыны, ханна-ханнык күүстээх, быһый дьон олоро сылдьыбыттарын ыйыталаһар үгэстээх эбит. Ол эбэтэр киһи кыаҕар, күүһүгэр-күдэҕэр, сылбырҕатыгар умсугуйуу, сүгүрүйүү этигэр- хааныгар оҕо эрдэҕиттэн иитиэхтэммит.

Бороҕон 7 кылаастаах оскуолатын интэринээтигэр сэбиэдиссэйинэн, иитээччинэн үлэлээбит тыыл, үлэ ветерана Мария Дмитриевна Алексеева ахтарынан: «Дима саҥата суох, ол гынан баран, оҕолорго тылын олус ылыннарымтыа, түмэр, тэрийэр талааннаах этэ. Оҕолор Диманы интэринээт старостатынан талбыттара», — диэн кэпсиир.

Хотуттан көһөн кэлээт, Дьокуускайга 2-с №-дээх оскуолаҕа үөрэнэ киирэр. Манна гимнастика уонна бокс секцияларыгар дьарыктанан, оскуола оҕолоругар многоборьеҕа үс төгүл куорат чөмпүйүөнүнэн буолар.

1951-1952 сс. үөрэх дьылыгар Дьокуускайдааҕы санаторнай-лесной оскуолаҕа пионер-баһаатайынан үлэлиир.

1952 с. А.И. Герцен аатынан Ленинградтааҕы пединститут нуучча тылын, литературатын салаатыгар үөрэнэ киирэр. Устудьуоннуу сылдьан, көҥүл тустуунан уонна самбонан күүскэ дьарыктанан, Лениград куорат чөмпүйүөнүнэн буолар.

1954 с. оччолорго киэҥник ыытыллар «Буревестник» диэн Бүтүн Сойуустааҕы устудьуоннар күрэхтэһиилэригэр 2-с миэстэни ылан, сахалартан кини аан бастаан дойду таһымыгар улахан ситиһиилэммитэ.

Дойдутугар эргиллэн кэлэн, төрөөбүт улууһугар Одьулуун нэһилиэгин 7 кылаастаах оскуолатыгар 1956-1957 сс. үөрэх дьылыгар дириэктэри үөрэх чааһыгар солбуйааччынан уонна учууталынан ананан, педагог үлэтин саҕалаабыта. Сүрүн үлэтин таһынан оскуола оҕолорун, холкуостаах ыччаты көҥүл тустууга эрчийбитинэн барбыта.

Бу кэмӊэ оройуон киинигэр Чурапчыга тустуу секцията хайаан да аһыллара, үлэлиирэ наадатын өйдөөн, күһүҥҥү өксүөнтэн, кыһыҥҥы тымныыттан, сааскы ириэһинтэн чаҕыйбакка, нэдиэлэҕэ үстэ, 4 сыл устатыгар биирдэ да хойутаабакка, 12 биэрэстэ сири сатыы хааман тиийэн, спорка баҕалаах эдэр дьону түмэн дьарыктыыра.

Талан ылбыт идэтигэр — учуутал үлэтигэр Одьулууҥҥа, Чурапчы орто оскуолатыгар, спортивнай интэринээт-оскуолаҕа үлэлиир кэмнэригэр ис дууһатын ууран туран, айымньылаахтык сыһыаннаһара. Оҕону билиигэ тардар, умсугутар инниттэн дифференцированнай үөрэҕи, кылаас таһынан ааҕыыны, араас матырыйаалларынан баай үөрэтэр кабинеты, зачетнай систиэмэни киллэртээбитэ. Ордук тылга болҕомтону уурара, айан суруйууга, тыл саппааһын байытыыга үлэлэһэрэ. Оччолорго өссө ситэ тэнийэ илик тиэхиньическэй көрдөрөн-иһитиннэрэн үөрэтэр тэриллэри (проигрыватель, магнитофон, фонохрестоматия, видеокамера, фотоаппарат, о.д.а.) күүскэ туттара, туһанара. Интэринээт-оскуолаҕа үлэлиир кэмигэр Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала, суруйааччы, нуучча-саха тылларын тылдьытын ааптардарыттан биирдэстэрэ Николай Николаевич Павловы – Тыаһыты кытта күннэтэ бииргэ алтыһан, баай педагогическай уопуттарын хардары-таары атастаспыт, иҥэриммит буолуохтаах.

Дмитрий Петрович үөрэтэр, иитэр, эрчийэр оҕолорун наһаа күндүтүк саныыра, хас биирдии оҕо санаатын өтө билэр айылҕаттан бэриллибит интуициялааҕа.

Иитиллээччилэрин аҥардас спортсмен буолар туһугар эрэ буолбакка, үрдүк култууралаах үчүгэй дьон буолалларын туһугар кыһаллара, чиэһинэй, бигэ тыллаах буоларга уһуйара. Тренердии да сылдьан, оҕоттон мэлдьи билиини ирдиирин тохтоппотоҕо. Ити курдук, айылҕаттан талааннаах педагог – тренер үлэтигэр олус бэриниилээҕэ, бэйэтигэр олус үрдүк ирдэбиллээҕэ. Дьаныардаах, сыралаах үлэ түмүгэр Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учууталын үрдүк аата иҥэриллиэн иҥэриллибитэ.

1972 сыл саха тустуутугар улуу өрөгөй, үрдүк үөрүү сылынан буолар. Бу дьыл балаҕан ыйыгар Германия Федеративнай Өрөспүүбүлүкэтин Мюнхен куоратыгар сайыҥҥы ХХ-с Олимпийскай оонньуулар буолбуттара.

Манна көҥүл тустууга 48 кг диэри ыйааһыны аан бастаан киллэрбиттэрэ. Олимпиадаҕа ССРС чиэһин бу ыйааһыҥҥа Д.П.Коркин оскуолатыттан куорсун анньынан тахсыбыт Роман Дмитриев көмүскээбитэ уонна олимпийскай кыһыл көмүс мэтээл хаһаайынынан буолбута. ССРС гимнэ Германия Бавариятын киин куоратын устун дуораһыйбыта, ССРС былааҕа тэтэрэ тэлээрбитэ. Спортсмеҥҥа мантан ордук улахан дьол, өрөгөй баар буолуон билбэтим.

1976 сыл, ыам ыйа, Одесса куорат. Манна XXI-с Олимпийскай оонньууларга кыттыахтаах тустууктар сүрүн хамаандаларын сүүмэрдиир ССРС чөмпүйэнээтэ ыытыллар. Бу күрэхтэһиигэ Москваттан Роман, Украинаттан Павел, Казахстантан Александр тустуохтаахтар. Кинилэртэн ураты саха элбэх тустууктара кыттыахтаахтара. Бу ССРС чөмпүйэнээтин киинэҕэ уһултара диэн Дмитрий Петрович Дириҥ орто оскуолатын физкультураҕа учууталын Егор Дмитриевич Дьячковскайы уонна эмиэ физкультура учуутала Барахсанов Поликарп Егоровиһы хас күн аайы уолаттара хайдах тустубуттарын биллэрэ турар гына Одессаҕа командировкалатар. Күүтэртэн, кэтэһэртэн ордук ыарахан туох баар үһүө?! Күрэхтэһии түмүгүн истээри Дмитрий Петрович олорор да, турар да сирин булбат курдуга…

Кэмниэ кэнэҕэс киэһэ биэс тыллаах телеграмма кэлбитэ «Рома, Саша, Павел – чемпионы. Барахсанов». Сойуус чөмпүйэнээтигэр баара-суоҕа 10 кыһыл көмүс мэтээл оонньоммутуттан н сахалар ылбыттара. Маннык аны хаһан буолуой?!

1976 сыл, от ыйа — атырдьах ыйдара. Канада киин куората Монреаль — XXI-с сайыҥҥы Олимпийскай оонньуулар кииннэрэ. Олимпиада көҥүл тустууга түһүлгэтэ сахаларга дьоллоох буолбута. Павел Пинигин кыһыл көмүс, Роман Дмитриев, Александр Иванов үрүҥ көмүс мэтээллэрдээх дойдуларыгар эргиллибиттэрэ. Улуу кыайыы, улуу ситиһии!

1980 с. Москваҕа буолбут XXII-c Олимпиадаҕа тустар быраабы Павел Пинигин эрэ ситиспитэ (4 миэстэ).

1984 сыллаахха АХШ Лос-Анджелес куоратыгар буолбут XXIII-с Олимпиадаҕа Василий Гоголев чахчы кыттыан сөп этэ. Сэбиэскэй хамаандаҕа соҕотох лидер курдуга. Ону баара дойду үрдүкү  салалтатын араас политическай «оонньууларын» түмүгэр, сэбиэскэй хамаанда Олимпиадаҕа кыттыбатаҕа…

Аан дойду уонна Олимпийскай оонньуулар чөмпүйүөннэрэ, суруналыыс Александр Иваницкай өссө 1969 сыллаахха «Комсомольская правда»  хаһыакка суруйан турар: «…Өскөтүн, биһиги уон тириэньэрбититтэн биирдэстэрэ Дмитрий Петрович Коркин үчүгэй өрүттэрин ылара буоллар, биһиги бэйэбит утарылаһааччыларбытын – тас дойдулар спортсменнарын быдан ыраах кэннибитигэр хаалларыа этибит». Дмитрий Петрович ити сыанабылы табатык өйдүүрэ. Кини тугу ситиспитэ барыта чэпчэкитэ суох үлэнэн ситиһиллибитэ.

Чөмпүйүөннэри иитии көбүөргэ эрэ үлэнэн ситиһиллибэтин, үгүс теоретическай-научнай билиилэр наадаларын чорботон бэлиэтиирэ, ол да иһин аан дойду араас таһымнаах тустууктарын ырытан үөрэппитэ. Сүрүн болҕомтотун тустууктар уратыларыгар уурара, тустуу араас оскуолаларын ураты өрүттэрин, методическай-теоретическай төрүттэрин сиһилии үөрэтэн билбитэ. Улахан чинчийэр үлэни хапсаҕайга ыыппыта. 1972 сыллаахха «Спортивная борьба» диэн сылга биирдэ тахсар сурунаалга «Якутская национальная борьба хапсагай» диэн научнай ыстатыйаны бэчээттэппитэ. Бэйэтин ыытар дьарыктарыгар хаспаҕай ньымаларын киэҥник туттара, хапсаҕайдаһан тустуу туран эрэ тустууга бэлэмниир эрчиллии быһыытынан киллэриллибитэ.

Элбэх күрэхтэргэ, семинардарга сылдьан, дойду сүүмэрдэммит хамаандатын кытта үлэлэһэн, Сойуус уонна аан дойду тириэньэрдэрин кытта бииргэ алтыһан, элбэҕи билбитэ-көрбүтэ, онтун бэйэтин үлэтигэр дириҥник ырытан туттара, туһанара.

Болгария аатырбыт тириэньэрэ, элбэх олимпийскай чөмпүйүөннэри бэлэмнээбит Райко Петров, ССРС үтүөлээх тириэньэрдэрэ Вахтанг Балавадзе (Грузия), Петр Матущак (Казахстан), Арам Алтырян (Украина), Александр Дякин (Москва), уо.д.а. бэйэлэрин тустууга аналлаах методическай кинигэлэрин, брошюраларын бэлэхтээбиттэрэ. Профессордар А.А. Новиковы, Г.С. Туманяны, наука кандидаттара Р.А. Пилояны, О.П. Юшковы, уо.д.а. кытта тустуу араас боппуруостарыгар бииргэ үлэлээһинэ кини теоретическай, научнай, методическай билиитин хаҥатыыга, ханнык суолунан баран иһэрин быһаарыыга кырата суох көмөнү оҥорбуттара чуолкай. Сэбиэскэй Сойуус чиэһин Европа, аан дойду, Олимпийскай оонньуулар күрэхтэһиилэригэр ситиһиилээхтик көмүскээбит ССРС спордун үтүөлээх маастардара, кэлин ССРС үтүөлээх тириэньэрдэрэ, педагогическай наука кандидата Ю.А. Шахмурадов, И.С. Ярыгин, ССРС спордун үтүөлээх маастардара, аан дойду уонна Олимпийскай оонньуулар чөмпүйүөннэрэ Александр Иваницкай, Александр Медведь, Геннадий Страхов, Анатолий Прокопчук, о.д.а. Чурапчыга Бөтүрүөбүс оскуолатыгар кэлэн, дьарык ыытан, бэйэлэрин тустар ньымаларын көрдөрөн, хардарыта билиилэрин атастаһаллара кырата суох кылаат этэ.

Дмитрий Петрович кэккэ сыллар усталарыгар физическэй култуура Бүтүн Сойуустааҕы научнай-чинчийэр институтун штаты таһынан сотруднигынан сылдьыбыта. Дьарыктыыр үлэни сэргэ араас кэтээн көрүүлэри утумнаахтык ыытара.

Саха сирин спордун кэмитиэтэ көҥүл тустууну сайыннарар, саҥа суолу-ииһи тобулар сыалтан научнай-практическай конференциялары тэрийэрэ. Итинник конференцияларга Дмитрий Петрович мэлдьи кыттан, киэҥ теоретическай туһаайыылаах, практическай тутуллаах дакылааттары оҥороро. 1973 сыллаахха «Саха сирин усулуобуйатыгар көҥүл тустуу үрдүк кылаастаах маастардарын бэлэмнээһин» диэн дакылаата билигин да актуальноһын, суолтатын сүтэрэ илик.

Сойуус үгүс биллиилээх тириэньэрдэрэ Дмитрий Петровиһы саҥаны айааччы, көрдөөччү, чинчийээччи тириэньэр быһыытынан билинэр этилэр. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Ефимович Николаев маннык суруйбута: «Оччолорго, ханнык даҕаны аныгы эрчиллэр тэрил суох эрдэҕинэ, кини киһи этин-сиинин кыаҕын чинчийбитэ, былчыҥы сайыннарарга аналлаах мас тренажердары оҥорбута. Ол тэриллэри барытын билигин көрөн сөҕөҕүн эрэ».

Төрөөбүт дойдутун, бар дьонун иннигэр үлэлээбит патриот, коммунистыы тыыҥҥа иитиллибит күүстээх, халбаҥнаабат идеялаах, чиҥ хатарыллыылаах сүдү-ытык киһи Дмитрий Петрович Коркин булгуруйбат дьулуурунан, күүстээх санаатынан бэйэтин  кэмин куотан иһэр өйүнэн-сүрэҕинэн оҥорбут сүүнэ үлэтэ, өлбөт-сүппэт түмүктэрэ кэнэҕэһин-кэнэҕэс даҕаны дириҥ ытыктабылынан, махталынан ахтылла туруохтара.

Бөтүрүөбүс курдук улуу улэһит тириэньэрдэр үөскээн-төрөөн, үүнэн- сайдан урааҥхай саха уруйун уһатар, саргытын салгыыр үтүө тустууктар кэлин да өттүгэр уһаарыллан тахса турдуннар диэн алгыс үтүө тылларын анаатаҕым буолуохтун!

Д.П. Коркин соратнига, СР үтүөлээх тириэньэрэ, РФ ФК уонна спорка үтүөлээх үлэһитэ, Чурапчы улууһун бочуоттаах олохтооҕо К.С. Постников суруйбут дакылаатыгар олоҕуран ахтыыны таһааттарда Д.П. Коркин аатынан музей дьиэ уонна спорка албан аат музейын дириэктэрэ, СӨ ФК уонна спорка үтүөлээх үлэһитэ, Д.П. Коркин аатынан СӨ ФК уонна спорка судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата (2010), Чурапчы улууһун бочуоттаах олохтооҕо

Егор Васильевич Пудов.

edersaas.ru саайтан, 2018 сыл.