Бүгүн “Саха сирэ” хаһыаты киһи ааҕа олоруох курдук  

Тыа хаһаайыстыбатыгар үүтү туттарыы – нэһилиэк олоҕор саамай тыын боппуруос.

 Үүт туттарылыннаҕына, үрүҥ ас дэлэйэр, олохтоох аспытын-үөлбүтүн аһыыбыт, дьон дохуоттаах буолар.  Үүтү тутуу сир-дойду аайы араастык тэриллэр. Ол гынан баран, ирдэнэр былаан туолуохтаах.  Бу сытыы тиэмэни бүгүн “Саха сирэ” хаһыакка суруналыыс Женни Стрюкова “Үүтү туттарааччыны көҕүлүөххэ” матырыйаалыгар ааҕыҥ.

2023 сыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн Арассыыйаҕа мэдиссиинэ төлөбүрдээх өҥөлөрүгэр кэккэ уларыйыылар киириэхтээхтэр. Бу туһунан сиһилии “Мэдиссиинэ өҥөтүгэр туох уларыйыылар киирэллэрий?” диэн матырыйаалыгар суруналыыс Надежда Егорова ырытта.

“Нэһилиэнньэ сорох сиргэ ардаҕы түһэрэри тохтотуҥ диир, ол эрээри бу үлэ улахан баһаар турбут сиригэр уонна курааннаабыт сиргэ эрэ туһаныллар. Онон сөҥүү туһуламмыт сиргэ эрэ түһэриллэр. Дьон, хомойуох иһин, сыыһа өйдүүр. Аны туран, сөҥүү түспүт сирдэригэр быйыл өлгөм үүнүү бэлиэтэнэр, сарсыарда от сииктээх. Кэнники сылларга сир-уот, от-мас куура хатан, сиик да суох буолара”, диэн өрөспүүбүлүкэ бөдөҥ салайааччыта бэлиэтээтэ. Соторутааҕыта кини 60 үбүлүөйдээх сааһын туолбута. Сиһилии Сайаана Львова матырыйаалыгар ааҕыҥ. Суруналыыс бу салайааччылыын кэпсэтиини икки балаһаҕа оҥордо. Онон өссө ханнык боппуруостары суруналыыс таарыйбытын ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

«Сорох төрөппүттэр: “Хамнастаах учууталлар бааллар, аахтара үөрэтиэхтэрэ”, – дииллэр. Оҕо оскуолаҕа ааҕан киирэрэ ордук дуу, аахпата дуу? “Кырдьык, сорох төрөппүт инньэ диир. Ол эрээри, төрөппүт быһыытынан эттэхпинэ, бу мин оҕом, бэйэм оҕобор тоҕо кыһаллыа суохтаахпыный, олоччу атын дьоҥҥо сэлээнниэхтээхпиний? Саамай сүрүнэ оҕо аһаҕас, бүтэй дорҕооннору араарар, саҥарар буолуохтаах. Оччоҕо бэрт кылгас кэм иһигэр

ылынар, ааҕа үөрэнэр, билбэт сатабылларын баһылыыр. Олохпут олус балысханнык сайдар. Бииртэн-биир саҥа сүүрээн, көрүү, технология киирэн иһэр”, бу курдук суруналыыс Людмила Попова кимниин кэпсэппитин “Төрөппүт уонна учуутал – оҕо икки кыната” диэн матырыйалыттан билиэххит.

Үөрэх туһунан сокуоҥҥа оскуола үөрэнээччилэрин туһалаах уопсастыбаннай үлэҕэ кытыннарыы эбээһинэһин киллэрдилэр. Ол эрээри, муоста сууйааччылары уураталаан баран кинилэр эбээһинэстэрин үөрэнээччилэргэ сүктэрэллэр диэн толкуйдуур сыыһа. Урукку сылларга оскуоланы бүтэрбиттэр өйдүүр буолуохтааххыт, хас чиэппэр аайы үөрэнэр паартабытын сууйарбытын, кылааска генеральнай убуорка оҥорорбутун, сибэкки, мас олордорбутун, саас оскуола тэлгэһэтин харбыырбытын. Оҕону уопсастыбаннай үлэҕэ, тулалыыр эйгэҕэ, оскуолаҕа харыстабыллаахтык сыһыаннаһарга иитэр инниттэн урукку сүүрээни киллэрэн эрэллэр. Уопсастыбаннай, туһалаах үлэнэн дьарыктаныахтара, ол иһигэр бэтэрээннэргэ көмөлөһүөхтэрэ. Салгыы өссө ханнык үлэнэн иитии биир көрүҥнэрэ олоххо киирэллэрин туһунан Людмила Попова сырдатар.

“Бэһис устуудьуйалар (Ильяна Павлова, Татьяна Легантьева, Ньургуйаана Шадрина, Елена Маркова, Геннадий Турантаев, Петр Макаров уо.д.а.) 2002 сыллаахха кэлбиттэрэ. Онтон быйыл 21 сыл кэнниттэн, саҥа “щепкинецтэр” үлэ үөһүгэр турунан эрэллэр. Санатан аһардахха, 2019 сыллаахха 100 киһиттэн тургутан көрүү кэнниттэн 20 ыччат талыллыбыта. Дьэ, эдэр артыыстары кытта билсиэҕиҥ!” диэн саҕалыыр бэйэтин матырыйаалын устудьуон ыччат Эльдар Садовников уонна хас биирдии щепкиниһы аатын ааттаан, улууһун ыйан туран сырдатыыта бэрт интэриэһинэй. Сотору бу ааттар уоспутуттан түһүөхтэрэ суоҕа. Онон ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

Ааҕааччыларбыт “Саха сирэ” хаһыакка араас ис хоһоонноох ыйытыылары биэрэллэр. Сорохтор эрэдээксийэҕэ кэлэн да ыйыталаһаллар. Дьон кыһалҕата да араас. Онно кыах баарынан хоруйдуурга кыһанабыт.  Холобурга, “Быйыл бачча үлүгэр от үүммүт сылыгар оттуу түһүө этибит. Сэрэйдэххэ, күһүөрү ардыыра буолуо. Ардахха оттуурга судургу соҕус сүбэ баар буолаарай? диэн Горнайтан киирбит ыйытыыга туох хоруйу ким биэрдэ? Аны “ быйыл бултуу барарбар этэрбэс тиктэрээри гынабын. Төһө тыс киирэрий? Сүбэлээҥ эрэ” эбэтэр “хоту дойдуга куба наһаа элбээтэ дииллэр. Тоҕо элбээтэ?” ити курдук “Күннээҕи олох-дьаһах тула” диэн дьон сөбүлээн ааҕар “Ыйыт-эппиэттиибит” матырыйаала үгүс ааҕааччы болҕомтотун тардыаҕа.

Массыына атыытын ырыынагар баар балаһыанньаттан сылтаан араас уларыйыылар-тэлэрийиилэр тахсаллар. Ол курдук, соторутааҕыта Япония Арассыыйаны утары сааҥсыйатын күүһүрдүбүтүн түмүгэр, “тойота” тимир көлөлөр биһиги дойдубут боруогун атыллыылларыгар хааччахтар олоххо киирэн эрэллэр. Бу туһунан сиһилии суруналыыс Александр Тарасов  “Кытай баһылаан эрэр” матырыйаалыгар ааҕыҥ.

Дьон күһүөрү оҕурсуну сааскы курдук ахтан туран сиэбэт итиэннэ сиппит оҕурсу элбэх буолар. Оҕурсууттан икра оҥороллорун, оннооҕор ыһаарылыылларын билэҕит дуо? Сыраҕыт халтай хаалбатын туһугар дьоҥҥутун араас бүлүүдэлэри астаан күндүлээҥ. Ол курдук, ыһаарыламмыт оҕурсуу, оҕурсууттан сибиэһэй лечо, бөрүөк курдук астар эрэсиэптэрин “Сүбэ” рубрикаттан туһаныҥ.