Быйыл улахан уу кэлэр чинчилээх

Сааспыт сандааран, күн уһаан, тымныы кыһынтан босхолонон, киһи сүргэтэ көтөҕүллэр, туох барыта тыллар, уһуктар кэмэ тиийэн кэллэ.

Сотору хаар-муус ууллан уу-бадараан тахсыа, ону сэргэ күөллэрбит, үрэхтэрбит, өрүстэрбит уунан туолуохтара. Сааскы халааммыт быйыл хайдах буолуой? Ааспыт күһүн, билэрбит курдук, улахан сөҥүүлэр түспүттэрэ, ол барыта саас күөллэргэ уонна өрүстэргэ уу киириитин быһаарар. Ааспыт сыл атырдьах ыйыгар Саха сирин үгүс улуустарыгар түспүт улахан ардахтар (ыйдааҕы нуорматтан 150-250 %), балаҕан ыйдааҕы сөҥүү (нуорматтан 110-190 %) Мииринэй, Кэбээйи, Үөһээ Дьааҥы уонна Булуҥ оройуоннарыгар нуорманы аһаран, сири-уоту 200-250 % тиийэ сиигирдибиттэрэ.
Сөҥүү түһүүтэ Өлүөхүмэ, Тимптон, Майа, Халыма өрүстэригэр уонна Индигиир, Дьааҥы, Анаабыр муораҕа түһэр салааларыгар кыра этэ.
Уу ресурсаларын федеральнай ааҕыныстыбатын Өлүөнэ тардыытынааҕы ууга управлениетын салайааччыта Петр Аргунов маннык кэпсиир:
— Ааспыт сылга өрөспүүбүлүкэ сүрүн улуустарыгар өрүстэр хаһааҥҥытааҕар даҕаны, 5-18 суукка хойутаан турбуттара. Аны туран, сөҥүү элбэхтик түһэн, үрэхтэр, өрүстэр толору тоҥмуттара. Муус халыҥа уонна уу таһыма нуорматтан үрдүк буоллахтарына, саас өрүс халааннааһыныгар уонна муус харарыгар тириэрдиэн сөп. Ол барыта сири-уоту ууга ыытыан сөп.
Оннук курдук oрөспүүбүлүкэ сиригэр-уотугар Өлүөнэ өрүс устун уу 30-228 см нуорматтан үрдүк таһымҥа тоҥмута, холобур, Өлүөхүмэ куоратын аннынан муус тоноругар уу таhыма 269 см этэ, ол 228 см нуорматтан үрдүк. Алдан өрүскэ Петропавловскай – Кириэс Халдьаайы учаастагар уу таhыма муус тоноругар нуорматтан 18-116 см, Амма өрүс аллараа тардыытыгар 88 см, Бүлүү өрүскэ 45-144 см, Яна өрүскэ Баатаҕай аннынан 13 см нуорматтан үрдүктэрэ бэлиэтэнэр.
Оттон муус халыҥа Өлүөнэ өрүскэ Өлүөхүмэ куоратын аннынан 23 см, Бүлүү өрүскэ Сунтаар – Бүлүү учаастагар 4-11, Дьааҥы өрүскэ 12 см, Халыма өрүскэ Зырянка – Орто Халыма учаастагар 16-17 см нуорматтан улахан.
Олунньу 28 күнүнээҕи туругунан, өрөспүүбүлүкэҕэ хаар халыҥа 30-100% нуорматтан урдук илин эҥэргэ, чуолаан, Өлүөнэ – Амма икки ардыгар, Орто Халыма оройуонугар итиэннэ Өлүөнэ өрүс үөһээ өттүгэр, Ньүүйэ – Маача учаастагар бэлиэтэнэр. Итини таһынан 10-30 % нуорматтан үөһэ Өлүөнэ, Алдан, Амма өрүстэр орто уонна аллара тардыыларыгар, Яна өрүскэ Адыаччы салаатыгар бэлиэтэнэр. Күһүн күөллэр, өрүстэр толору тоҥуулара уонна сөҥүү түһүүтэ сааскы халааҥҥа тириэрдиэн сөп. Онон эрдэттэн бэлэмнээх буолуохпутун наада.