Салгыы
Быйылгы “Байанай күрэҕэ” өссө элбэх ыалдьааччыланна

Быйылгы “Байанай күрэҕэ” өссө элбэх ыалдьааччыланна

21.03.2023, 15:05
Хаартысканы Наталия Руфова тиксэрдэ.
Бөлөххө киир:

Төрүт өбүгэбит удьуорун төрдүн ытык ситимин тутаммыт, сардаҥалаах сырдык санаанан салайтаран, өбүгэлэрбит өйүө гынан хаалларбыт үтүөкэн үгэстэрин инники күөҥҥэ тутан, кыһарҕаннаах олохтоох кырыа кыһын кыйданыыта Хатаспытыгар “Байанай күрэҕин” 9-с төгүл ыыттыбыт.

2023 сылга СӨ Үлэ сыла биллэриллибитинэн, хамаандалар үлэ кэлэктииптэрин аатыттан буоллулар. Этиллибитин курдук, үгэскэ киирбит буолан, кыттааччылар баһыйар үгүс өттүлэрэ бу күрэххэ урут кыттыбыттар. Онон, хамаандалар этэллэринэн, бэлэмнэнии чааһыгар эмиэ наһаа улахан мэһэйдэр-моһоллор суохтар. Бу сыллар тухары күрэх хааччыллыы да, күрэх түһүмэхтэригэр кыттыы хаачыстыбатын да өттүттэн сайдан-үүнэн, кыттааччылар, этэргэ диэри, тиистэригэр тиийэ сэбилэниилээхтэр. Маҥнайгы сылларга туут хайыһар оннугар успуорт хайыһарынан тоҥуу хаарга батылла-батылла сүүрэр буоллахтарына, билигин ол хайыһар арааһа баар уо.д.а. Бу хамсааһыны хара маҥнайгыттан нэһилиэкпит эдэр ыччаттара Никифоров Петр Андреевич, Окороков Михаил Спартакович уонна Хатаспыт булчуттарын түмсүүтэ иилээн-саҕалаан ыыппыт буоланнар дьиҥ чахчы норуоттан тахсыбыт күрэх диэн сыаналыыбыт.

Быйылгы “Байанай” боротуохаҕа – Оломҥо буолла. Тэрийээччилэр – Хатас олохтоох дьаһалтата (салайааччы Пермяков Евгений Петрович), тэрийэр хамыыһыйа (уопсастыбанньыктар) эрдэттэн мунньахтаан, сүбэлэһэн хаары күттэрэн, күрэх түһүмэхтэрин бэлэмнээн, түһүмэх аайы наадалаах атрибуттары булан уурталаан, туруорталаан, спонсордары кытта үлэлэһэн, бирииһи дэлэйдик булан, дьиҥ чахчы үтүөкэн тэрээһин бэрт сэргэхтик, тэрээһиннээхтик, орун оннугар ааста. Күн-дьыл туруга, чахчыта да айылҕа оҕото буоларбытын биллэрэрдии, тыалырда, хаардаата, күнүн таһаарда, былытырда, сылыйа да сырытта – ааттыын да кубулҕаттаах кулун тутар күнэ буолла. Ону ол диэбэккэ, көрөөччү элбэҕэ сөхтөрдө. Биир да сыл көтүппэккэ көрөр, сэргиир Дарья Пермякова, Евдокия Баишева, Николай Сивцев, Ларионовтар дьиэ кэргэттэрин бары көлүөнэтэ эбэтэр дьиэ кэргэнинэн сылдьар эдэр ыаллар Тимофеевтар, Пермяковтар, Баишев Анатолий, Оконешников Алексей уо.д.а. барыларыгар махтал. Оҕолор күрэх саҕаланыаҕыттан бүтүөр диэри ыраас салгыҥҥа сырыттылар, төлөпүөнтэн аралдьыйдылар, ып-ыраас хаарга тотуохтарыгар диэри оонньоотулар-көрүлээтилэр.

Быйылгы күрэх биир ураты сонунунан Маҥан нэһилиэгиттэн хамаанда хомуллан кэлэн кыттыспыта буолар. Кырдьыга да, барыта 7 хамаанда кыттыылаах көхтөөх күрэх буолан ааста.

Кинилэр кимнээҕий?

— №8 баһаарынай чаас (салайааччы Гаврильев Николай Николаевич);

— СТНГ ХЭГУ (салайааччы Васильев Николай Николаевич);

— П.Н. уонна Н.Е. Самсоновтар ааттарынан Хатастааҕы орто оскуола (дириэктэр Слепцов Николай Владимирович);
Хатастааҕы эбии үөрэхтээһин тэрилтэлэрэ (дириэктэрдэр ДШИ — Лемешева Христина Николаевна, “Ситим” айымньы дьиэтэ— Стручкова Саргылана Тарасовна, ДЮСШ – Гоголев Евгений Егорович);

— Дьокуускай куоракка үлэлиир биир дойдулаахтарбыт (салайааччы Ларионов Анатолий Степанович);

— “Прогресс” ХЭО – Пинигин Алексей Семенович, ПТСК — Олесов Леонид Александрович;

— Маҕан нэһилиэгин сүүмэрдэммит хамаандата.

Күрэхпит хаһан да буоларын курдук, мууһу буурунан үүттээһинтэн саҕаланна. Манна СТНГ ХЭГУ хамаандата тэҥнээҕин булбата – тус дьоруойунан Васильев Николай буолла. Онтон ойбон алларыыта, бу көрүҥҥэ күүтүллүбүтүн курдук, бу тухары тэҥнээҕин була илик Дьокуускай хамаандатыттан Ларионов Анатолий быраата Геннадийдыын уонна Владислав Никифоров састааптаах хамаанда бастаата. Ойбон алларыыта күүһү-сэниэни сөпкө туттууну, хамсаныыны сааһыланыыны, бэйэ-бэйэҕэ мэһэйдэспэккэ көмөлөһүүнү эрэйэр көрүҥ буолар, манна бэл тыынардыын бииргэ буоллахха үҥкүү курдук биир тэтимҥэ киирдэххэ кыаллар. Бүгүн оннук хартыынаны көрдүбүт, Ларионовтар тутталлара хапталлара тупсаҕайа, көрдөххө олус холкутук көйө, аллара сылдьар курдуктар. Дьиҥинэн, итиннэ өй-санаа күүрүүтэ, иҥиир-ситии тардыыта, кыраҕы харах, илии-атах хамсаныытын алтыһыыта буоллаҕа. Бу кыайыыны-хотууну төрөппүт аҕалара Ларионов Степан Романович көрөн турара саныырга да, көрөргө да үчүгэйин эриэхсит.

Үһүс түһүмэххэ массыынаны соһууга СТНГ ХЭГУ хамаандата кыайда. Саха киһитигэр уот суолтата сүдү күүстээх, аал уот барахсан араҥыччылыыр, ыраастыыр, ичигэһинэн илгийэр, сылааһынан сыдьаайар, аспытын-үөлбүтүн буһарар, чэйбитин оргутар. Ол да иһин, бу түһүмэх куруутун тыҥааһыннаах, киирсиилээх, сүрэх өрүкүйүүлээх ааһааччы. Тоҥуу хаарынан сүүрэн тиийэн, мас аҕала охсон чууркалаан, тырыыҥкалаан (чыыппааннаан) уоту умата охсон баран, уот күүһүн таба туһанан ууну түргэнник оргутуу — манан аҕай дьыала буолбатах. Дьэ, манна буолааччы — уоту күөдьүтэр баҕаттан кэтэ сылдьар таҥаһы уһула баттаан сапсынан, бэйэтэ туһугар күн үҥкүүтэ оһуохай хамсаныыта … Бастыҥ уот оттооччу, уу оргутааччы аатын СТНГ ХЭГУ хамаандатыттан Жирков Александр, Тарабукин Спартак ыллылар.

Буулдьанан ытыыга тыалы, салгын хамсааһынын ааҕан-суоттаан учуоттаан ытыыга хамсаабат илии, тутар сис, кытаанах санаа олус наадалар. Кыраҕы харахтаах бастыҥ ытааччынан Хатастааҕы эбии үөрэхтээһин тэрилтэлэрин хамаандатыттан Алексей Осипов буолла. Манна биир саамай күүрүүлээх түгэммит — иккис миэстэ буолбут “Прогресс” ХЭО, ПТСК хамаандатын бэргэн ытааччыта Алексейдыын биир бииргэ киирсиилэригэр буолла. Бу сырыыга Байанай Алеша диэки буолла. Ол кэннэ бу күннээҕи түбүк түмүгүн түмэр, этэргэ дылы, “за что боролись…” диэбити быһаарар, күүһү-сэниэни барыыр, тургуутуу, туруулаһыы диэн тугун биллэрэр сэттэ түһүмэхтээх эстэпиэтэ кыайыылаахтар кимнээх буолалларын туох да мөккүөрэ суох быһаарда. Бастакы түһүмэхтэргэ СТНГ ХЭГУ хамаандата хаардыы хаампыт буоллаҕына, кэнники икки түһүмэх ытыы уонна эстэпиэтэ көрдөрүүлэрэ кыайыылаах ким буоларын быһаарда. Ол курдук, бастаан кинилэри кытта иэл-дьиэл бииргэ айаннаан испит Дьокуускай куорат хамаандата ити түһүмэхтэргэ уһулу ойон тахсаннар, Дьокуускай куоракка үлэлиир-хамсыыр, үөрэнэр уолаттарбыт хамаандалара бастаата! Иккис СТНГ ХЭГУ хамаандата буолла. Үһүс бириистээх миэстэни “Прогресс” ХЭО, ПТСК холбоһуктаах хамаандалара ылла. Ыалдьыттарбыт Маҥан нэһилиэгин хамаандата саҥа кэлэн, этэргэ дылы, тутан-хабан, тургутан бардылар, куруутун дьон тилэҕин көрбөтүлэр, син да сырыы аайы кэннилэригэр кими эрэ хааллардылар, эһиил оҥостон кэлиэхпит диэн бигэ санаалаах бардылар.

“Саамай саастаах кыттааччы” диэн анал бирииһи бары да билэр, убаастыыр киһибит Гоголев Евгений Егорович уонна “Саамай эдэр кыттааччы” диэни Алексеев Дмитрий ыллылар. Манна даҕатан эттэххэ,  Дима бэрт соторутааҕыта «НВК кубогар» Хатас хамаандатыгар ситиһиилээхтик кыттыбыта. Маны сэргэ эдэр ыччттарбыт, оҕолорбут араас элбэх күрэхтэргэ улуустарынан сылдьаллар, ким хайыһарга, ким “Үрүҥ уолаҥҥа” уо.д.а. Судьуйалар хамаандаларыгар уопуттаах Андрей Лукич Малышевы, Петр Андреевич Никифоровы, Андрей Андреевич Саввины, Андрей Анатольевич Руфовы, Артур Соловьеву, Николай Попову уо.д.а. кытта быйыл саҥа киирбит Матвеев Николай, Михайлов Алексей уо.д.а атыттар бааллар. Судьуйалар үлэлэрэ чуолкай, сааһыламмыт буолан, биир да мөккүөр-моргуор тахсыбата, барыта дьэҥкэ, чуолкай.

Күрэхпит бирииһин пуондатын суумата ботуччу, онон хамаандалар бары да өттүк харалаах, илии тутуурдаах бардылар. Бириистэри быһа тардан кэпсиир буоллахха, булка аналлаах күн талбыт мала-сала, эриһииҥкэ мөһөөччүгэр тиийэ уонна араас суумалаах сэртипикээттэр. Спонсордар – Артур Соловьев, Окороков Спартак Константинович, СӨ уус-уран оҥоһуктарын маастара, тимир ууһа Алексей Апросимов Тимур Харитоновтыын, “Хатас булчуттара” түмсүү, Никифоров Петр Андреевич, Куорат дууматын дьокутааттара Парасковья Козлова, Иван Салатюк, Ил Түмэн дьокутаата Дмитрий Семенов, “Серебряный ручей”, “Охотник на Ярославского”, “Бадаар”, SATA маҕаһыыннар уо.д.а.
Бүгүҥҥү күммүт ыалдьыттара, бэйэлэрин эрэ эйгэлэригэр бастыҥ буолбакка, саха норуотун төрүт үгэстэрин өрө тутууга, салгыы сайдар саҕахтарын аһыыга анаан-минээн үлэлэһэр дьоһун дьоннор:

СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) дьокутаата Дмитрий Александрович Семенов «Байанай күрэҕин» биир да сыл көтүппэккэ спонсордыырын бэлиэтиэххэ наада. Дмитрий Адександрович олох сыал-сорук оҥостон, хара сарсыардаттан анаан-минээн, аадырыстаан кэлэн көрөн баран, бу күрэх инникилээҕин уонна өссө лаппыйан үөрэтэн, чинчийэн баран, успуорт разрядтара да ылыллыан сөптөөх уустук, үрдүк көрдөрүүлээх түһүмэхтэр баалларын бэлиэтээн, тоһоҕолоон тыл эппитин ытыс таһынан көрүстүбүт.

“Көмүлүөк” хампаанньа салайааччыта Ольга Григорьевна Григорьеваны кытары олохтоох дьаһалта бу тэрилтэ саҥа тэриллэн үлэлиэҕиттэн ыкса сибээстэһэн үлэлиир. “Көмүлүөктэр” иһит оҥоһуутунан муҥурдаммакка эйгэлэрэ кэҥээн, үлэлэрэ-хамнастара дириҥээн иһэриттэн үөрэбит уонна бу курдук дьоһун көмөлөрүгэр махтанабыт.

Угуйууга СӨ абсолютнай чөмпүйүөнэ, Арассыыйа чөмпүйүөнэ, норуоттар икки ардыларынааҕы күрэхтэр призердара Константин Егорович Молгаров саханы аан дойдуга ааттатар, булчут быһыытынан ылыннарар, айылҕаҕа харыстабыллаах сыһыаҥҥа күүскэ үлэлэһэр уонна булду сиэһин-аһааһын курдук ылыммакка, үтүө үгэс быһыытынан билинэргэ үлэлэһэр “Угуйуу” тэрилтэни тэрийээччилэриттэн биирдэстэрэ буолар. Бу тэрилтэ туһунан хаста да суруйан турардаахпыт.

Күрэхпитин Алексей Божедонов-Сырдык кэлэн, Үрдүк Айыылартан ааттаһан-көрдөһөн алҕаан барда. Көрөөччү хаһааҥҥытааҕар да элбэх, буолар сирэ ыраах диэбэккэ, айанныыр көлө булан тиийэн-тиксэн кэлбит ыалдьыттарбытыгар барҕа махтал. Махталбыт улаханын Владимир Владимирович Габышевка уонна хас да көлүөнэ ситим ситиитин быспакка сылдьар хаан-уруу дьонугар этэбит. Кини баар буолан, бу бүгүҥҥү күрэх түһүмэхтэрин эккирэтэ сылдьан хаартыска, видео матырыйаалларынан үйэтитилиннэ.

Күрэх кыттыылаахтара «Байанай күрэҕэ» үлэ тэрилтэлэринэн ыытыллыбыта хамаанданы хомуйарга наһаа табыгастааҕын ордук бэлиэтээн-тоһоҕолоон эттилэр. Ону таһынан бу маннык күрэхтэргэ күннэтэ алтыһар биир идэлээхтэрин атын харахтарынан көрдүбүт диэччилэр эмиэ бааллар. Эбэтэр: «Күрэх туһунан урут истэр эрэ этим, бүгүн кыттаммын ис дууһабыттан астына-дуоһуйа сылдьабын», — диэччи эмиэ баар. Биллэн турар, уонча сыл субуруччу ыытыллыбыт буолан, хамаанда аайы үчүгэйдик билэр-көрөр дьон эмиэ баар. Дьэ, ити курдук, эһиилги үбүлүөйдээх онус күрэхпитигэр географиябыт өссө кэҥииригэр, көрдөрүү өссө тупсарыгар баҕаран туран, «Эһиил көрсүһүөххэ диэри!» диэн тарҕастыбыт.

Наталья РУФОВА, ааптар тиксэрбит хаартыскалара

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
Бары сонуннар
Салгыы
29 марта
  • -10°C
  • Ощущается: -17°Влажность: 41% Скорость ветра: 6 м/с

Сообщить об опечатке

Текст, который будет отправлен нашим редакторам: