Быстах хантараагынан сулууспалыахха сөп

Күн бүгүн биһиги дойдубут судаарыстыба тыын интэриэһин туһугар Украинаҕа ыытар байыаннай эпэрээссийэтигэр РФ Сэбилэниилээх Күүстэрин кэккэтигэр баҕа өттүнэн хантараак түһэрсэн, чиэстээхтик сулууспалыы сылдьар дьонноохпут. Кинилэргэ уонна дьиэ кэргэттэригэр судаарыстыба, нэһилиэнньэ, уопсастыбаннас өттүлэриттэн болҕомто, кыһамньы, өйөбүл улахан.

Ааспыт ый саҥатыгар Ил Дархан Айсен Николаев аатыгар N-дээх тааҥка дивизиятын хамандыырыттан «Барс-2» батальонун  30-тан тахса баҕа өттүнэн байыаннай сулууспаҕа сылдьар буойун судаарыстыбаннай наҕараадаҕа түһэриллибиттэрин туһунан дьоһун сонун кэлбитэ.

«Этэрээт элбэх тааҥканы суох оҥордо, БТР-80-нары уматта, миинэнэн ытыалыыр уонунан установкалары суох оҥордо. Өстөөх авиа­цияны, артиллерияны, бронетехниканы туһанан атаака­лаан, батальону стратегичес­кай суолталаах плацдармтан туората сатаабыта кыаллыбата. Байыастар хорсун санааларын, дьоруойдуу туруулаһыыларын түмүгэр өстөөх кимэн киирэ сатааһына табыллыбата», –  диэн Саха сирин баҕа өттүнэн байыаннай сулууспалаахтарын хорсун быһыыларын туһунан этэн туран дивизия хамандыыра Саха сирин байыастара бойобуой соругу чиэстээхтик толорбуттарын, байыаннай дьыалаҕа үрдүк бэлэмнээхтэрин бэлиэтээбитэ, барҕа махталын тиэрдибитэ.

Байыаннай эпэрээссийэҕэ кытта сылдьар дьоммут курдук, ким баҕарар хантараак дуогабарынан кылгас болдьоххо баран сулууспалыан сөп. РФ Оборуонаҕа министиэристибэтэ саппааска олорор байыаннай исписээлинэстээх дьону биир сыллаах болдьоххо хантараак дуогабарынан аармыйа кэккэтигэр сулууспаҕа ыҥырар. Маннык сулууспаҕа туох-ханнык ирдэбиллэр баалларын туһунан биһиги Дьокуускай куоракка хантараагынан ба­­йыаннай сулууспаҕа (3 разряд)  сүүмэрдиир пуун  старший инструктора, старшай прапорщик Алексей Михайлович Колесовы кытта сиһилии кэпсэттибит.

– Алексей Михайлович,  быстах болдьоххо хантараак дуогабарынан аармыйа кэккэтигэр сулуус­палыы барарга туох-ханнык ирдэбиллэр баалларын туһунан сырдатыаҥ дуо?

– 60 саастарыгар диэри саастаах дьон итиэннэ доруобуйаларын туругунан байыаннай сулууспаҕа сөптөөх “А” уонна “Б” категорияҕа хапсар, 9 кылаастан саҕалаан үөрэхтээх дьон байыаннай сулууспаҕа хантараак түһэрсиэхтэрин сөп.  Онон 59 саастарыгар сылдьар дьон, сорох түгэҥҥэ 65 саастарыгар диэри да саастаахтар туһааннаах байыаннай испи­сээлинэстээх, бэлэмнээх буоллахтарына, байыаннай сулууспаҕа хапсыахтарын сөп.

– Оттон сууттанан хаайыыга түбэспит, олоро сылдьыбыт дьон хантараа­гынан байыаннай сулууспаҕа хапсыахтарын сөп дуо?

– Өскөтүн кинилэр орто ыстатыйаларынан сууттаммыт буоллахтарына, хантараагынан сулууспаҕа ылыллыахтарын сөп. Итинник ыстатыйанан сууттана, олоро сылдьыбыт дьоҥҥо өрөспүүбүлүкэ буру­йун амнистиялыырга туруорсан, буруйун сотторуон сөп.

– Хантараагынан ханнык мэктиэлэр, чэпчэ­тиилэр баалларый?

– Быстах болдьохтоох хантараагы түһэрсибит байыаннай сулууспалаахтарга социальнай чэпчэтиилэр уонна мэктиэлэр барылара көрүллэллэр. Бойобуой дьайыы бэтэрээнин статуһа иҥэриллэр уонна онуоха тоҕоостоох чэпчэтии­лэр бааллар. Ол курдук олорор дьиэ­нэн чэпчэтиилээх хааччыллыы, сир учаастагын ылыыга бастакы уочарат быраап­таныы, үрдүк үөрэххэ куонкурсу таһынан киирии, оҕото үрдүк үөрэххэ киирэригэр бүддьүөт миэстэтинэн хааччыллыы уо.д.а. өйөбүл көрүҥнэрэ бааллар.

Ону сэргэ биир кэмнээх социальнай төлөбүрдэр диэн бааллар. Федеральнай төлөбүртэн манна 195 тыһ. солкуобай бэриллэр, өрөспүүбүлүкэ байыаннай сулууспалаах дьиэ кэргэнигэр көрөр төлөбүрэ – 200 тыһ. солкуобай,  өрөспүүбүлүкэ ба­­йыаннай сулууспалаахха көрөр төлөбүрэ – 150 тыһ. солкуобай буолар. Онон байыаннай сулууспалаах бастакы ыйыгар аҥаардас бу маннык биир кэмнээх төлөбүрдэр суоттарыгар уопсайа  545 тыһ. солкуобайы ылар.

– Оттон байыаннай сулууспалаахха сулууспатын кэмигэр хамнас курдук, харчынан төлөбүр диэн баар дуу?

– Байыаннай сулууспа кэмигэр кинилэргэ харчынан төлөбүр оҥоһуллар.

– Манна биири чопчулуохха сөп буолуо – үөрэтэр кииҥҥэ сылдьар кэмигэр туох төлөбүр баарый эбэтэр барыта байыаннай сулууспа курдук ааҕыллар дуу?

– Маны чуолкайдыыр сөп. Ол курдук, үөрэтэр кииҥҥэ байыаннай сулууспалаах үөрэнэр кэмигэр диэн 15 тыһ. солкуобай бэриллэр итиэннэ байыаннай званиетыттан, дуоһунаһыттан, сулууспалаабыт сылыттан көрөн, киниэхэ ыйга 30-45 тыһ. солкуобай төлөнөр.

– Ханнык төлөбүр кө­рүл­лэрий?

– Байыаннай сулууспа­лаах байыаннай эпэрээссийэ сиригэр сулууспалыы сылдьар кэмигэр көрүлллэр төлөбүр кини байыаннай званиетынан, дуоһунаһынан, сулууспалаабыт сылынан көрөн төлөнөр. Ол курдук, кинилэргэ 170-200 тыһ. солкуобайга диэри харчы бэриллэр.

– Өстөөҕү уонна кини сэбин-сэбиргэлин суох оҥоруу, сууһарыы иһин туспа төлөбүр  диэн баар дуу?

– Баар, ол кээмэйэ төһө буолара суох оҥоһуллубут сэрии сэбин, тиэхиньикэтин арааһыттан, суолтатыттан уо.д.а. тутулуктаах.

– Холобура, өстөөх сэриитин сэбин, байыаннай тиэхиньикэтин суох оҥордоҕуна эбэтэр тутан ылан илдьэ кэллэҕинэ, төлөбүрэ улахан буолар дииллэр, бу төһө кырдьыгый?

– Өстөөх сэриитин сэбин, байыаннай тиэхиньикэтин суох оҥордоҕуна эбэтэр тутан ылан илдьэ кэллэҕинэ, манна көрүллэр төлөбүр кээмэйэ 50 тыһ. солкуобайтан саҕалаан
1 мөлүйүөҥҥэ диэри буолар. Холобура, “Леопард”, “Абрамс”, “Челленджер” курдук тааҥканы, “Хаймарс” пусковой установканы билиэн тутан “захваттаан” аҕаллахха, 1 мөл. солкуобай, ити тааҥкалары суох оҥордоххо – 500 тыһ. солкуобай, бөртөлүөтү суох оҥордоххо, 200 тыһ. солкуобай төлөнөр. Ити курдук араастаах.

– Инники кирбиигэ кимэн киирии кыттыылааҕа буоллаххына, эмиэ туспа төлөбүр баар дииллэр…

– Кимэн киирии дьайыытыгар кыттыы иһин байыаннай сулууспалаахха биир күнүгэр 8 тыһ. солкуобай бэриллэр.  Штурмовой этэрээт састаабыгар өстөөхтөн ылыллыбыт хас биирдии килэмиэтир сир иһин 50 тыһ. солкуобай төлөнөр.

– Сүүмэрдээһиҥҥэ кэлэ­ригэр сулууспалыан ба­ҕа­лаах киһи ханнык доку­муон­нардаах кэлиэн сөбүй?

– Бастатан туран, кини автобиографиятын суруйан уонна аҥкыата толорон (докумуоннары, аҥкыатаны, автобиографияны хайдах толорулларын байаҥкамаакка, сүүмэр­диир пуун тэрилтэтигэр уонна интэриниэт ситимигэр
mil.ru саайтан ылыан сөп) аҕалар. Пааспара, байыаннай билиэтэ (баар буоллаҕына), эр-ойох буолуу уонна оҕо төрөөһүнүн туоһу суруктара, үөрэх туһунан докумуон.

– Хантараак дуогабарын түһэрсэр санаалаах дьон ханна, хайдах билсиэхтэрин сөбүй?

– Байыаннай сулууспаҕа хантараагы түһэрсии (3 разряд) туһунан сиһилии Дьокуускай куорат, Чепалов уулуссатын  23-гэр баар 6 №-дээх кэби­ниэккэ  кэлэн билсиэхтэрин сөп эбэтэр кинилэр (4112) 32-10-40 төлөпүөнүнэн ыйыталаһан быһаарсыахтарын сөп.

Сүүмэрдиир пууҥҥа эбэтэр байаҥкамаакка кэлэн докумуоннарын биэрэллэр, психолог кэпсэтиитин ааһаллар, мэдиссиинэ көрүүтүн түмүгүн ылаллар, ол кэннэ сөптөөх диэн быһаарыыны ыллаҕына, ону илдьэ сулууспалыах­таах сиригэр барар, онно ханта­раак дуогабарын түһэрсэр. Дьэ, ол кэннэ байыаннай сулууспатыгар ыытыллар.

Елена Иванова.