Быыбар — 2023: Мандааттар быһаарылыннылар

Саха сиригэр быһаарыылаах балаҕан ыйынааҕы улахан быыбар буолан ааспыта иккис нэдиэлэтигэр барда. Үс күннээх, хас даҕаны таһымнаах быыбар түмүгэ бу нэдиэлэҕэ таҕыста. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Киин быыбардыыр хамыыһыйата үс ыйы быһа быыбар тэрээһинигэр үлэлээн, үс күн куоластааһыны ыытан, иккис нэдиэлэтин түмүктүүр түһүмэххэ анаата.

Быыбар сокуонун быһыытынан, хас даҕаны таһымнаах быыбар буолан, аан бастаан өрөспүүбүлүкэ Баһылыгын быыбарын түмүгэ, онтон биир мандааттаах уокуруктар, салгыы баартыйа испииһэгинэн талыллыбыттар кэлэллэр. Инньэ гынан, балайда уһун процедура баран, түмүк оҥоһуллар. СӨ Киин быыбардыыр хамыыһыйатын уурааҕынан (Ил Түмэн) Судаарыстыбаннай Мунньах сэттис ыҥырыытыгар норуот дьокутааттарын талыы уопсай түмүгүн дьиҥнээҕинэн бигэргэттэ. Ол курдук, Ил Түмэн сэттис ыҥырыытыгар 70 норуот дьокутаата талылынна, ол иһигэр 35 киһи — өрөспүүбүлүкэтээҕи быыбардыыр уокуруктан, 35 киһи — биир мандааттаах быыбардыыр уокуруктан.

Ил Түмэҥҥэ — саҥа баартыйа

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Баһылыгын таларга 314663 быыбардааччы кыттыбыт, онтон баһыйар үгүс 238432 куолаһы, ол эбэтэр 75,77% ылан Айсен Сергеевич Николаев кыайда. Ол аата, кини куоластаабыт дьон улахан аҥаарын итэҕэлин ылан кыайыыны ситиһэн, саарбаҕа суох лиидэр буоларын көрдөрдө.

Санатар буоллахха, атын хандьыдааттар Виктор Губарев — 32750 (10,41%), Гаврил Парахин 17914 (5,69%), Игорь Борисов — 16378 (5,20%) куолаһы ылбыттара. Ол да буоллар, Губарев уонна Парахин баартыйаларын испииһэгинэн Ил Түмэҥҥэ норуот дьокутаатынан талылыннылар.

Оттон баартыйаларынан көрдөххө, «Биир ньыгыл Арассыыйа» — 54,36%, КПРФ — 13,16%, «Сиэрдээх Арассыыйа — Кырдьык иһин!» — 9,39%, ЛДПР — 5,39%, «Саҥа дьон» — 14,17% ыллылар. Дьокуускай куораттааҕы Дуумаҕа баартыйалар «Биир ньыгыл Арассыыйа» — 47%, «Саҥа дьон» — 17%, КПРФ –17%, «Сиэрдээх Арассыыйа — Кырдьык иһин!» — 7%, ЛДПР — 7%, ыллылар.

Быйыл аан бастаан өрөспүүбүлүкэ парламеныгар бэһис баартыйа, саҥа бэлитиичэскэй баартыйа — «Саҥа дьон» киирбитин бэлиэтиэххэ сөп. Бу баартыйаттан Ил Түмэҥҥэ испииһэгинэн биэс дьокутаат киирдэ. Онон Судаарыстыбаннай Мунньахха саҥа тыын биллэрэ саарбаҕа суох.

Баартыйалар мандааттарын үллэһиннилэр

Бу күннэргэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Киин быыбардыыр хамыыһыйатын 44‑с уочараттаах мунньаҕар баартыйа испииһэгинэн кыайбыт Ил Түмэн дьокутааттарыгар дастабырыанньалары туттардылар. Итини таһынан, түөрт босхоломмут мандаакка баартыйалар бэйэлэрэ быһаарыыларынан эбии дьокутааттары анаатылар.

Ол курдук, баартыйа испииһэктэрин салайбыт лиидэрдэр бэйэлэрин мандааттарын маннык түҥэттилэр: «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйа — Айсен Николаев мандаата Василий Егоровка (Строительнай эрэгийиэннээҕи бөлөх, 1 №дээх), «Саҥа дьон» баартыйа — Сардаана Авксентьева мандаата Василий Николаевка (уопсай өрөспүүбүлүкэтээҕи өлүүтэ, 2 №дээх), «Сиэрдээх Арассыыйа-Кырдьык иһин!» баартыйа — Федот Тумусов мандаата Игорь Григорьевка (уопсай өрөспүүбүлүкэтээҕи өлүүтэ, 2 №дээх), ЛДПР — Леонид Слуцкай мандаата Гаврил Парахиҥҥа (уопсай өрөспүүбүлүкэтээҕи өлүүтэ, 2 №дээх) бэрилиннэ.

Оттон СӨ Киин быыбардыыр хамыыһыйатын уурааҕынан Степан Павлов («Биир ньыгыл Арассыыйа», Университеттааҕы эрэгийиэннээҕи бөлөх, 1 №дээх) босхоломмут мандаата Юрий Николаевка (Университеттааҕы эрэгийиэннээҕи бөлөх, 2 №дээх), оттон Александр Плоцкай («Сиэрдээх Арассыыйа», Алданнааҕы эрэгийиэннээҕи бөлөх, 1 №дээх) мандаата Ренат Хусаиновка (Алданнааҕы эрэгийиэннээҕи бөлөх, 2 №дээх) бэрилиннэ.

Ил Түмэҥҥэ биэс баартыйа испииһэгинэн барыта 35 норуот дьокутаата регистрацияланна уонна талыллыбыттарын туоһулуур дастабырыанньалары тутта. Маны таһынан, биир мандааттаах уокуруктарга саамай элбэх куолаһы ылан, эрэллээх кыайыыны ситиспит 35 норуот дьокутаата баар. Онон барыта холбоон 70 норуот дьокутаата Ил Түмэҥҥэ Саха сирин олохтоохторун интэриэстэрин көмүскүө. Саҥа талыллыбыт норуот дьокутааттара кэлэр нэдиэлэттэн бастакы сиэссийэлэригэр үлэлэрин саҕалыахтара.

Санаалар

Айтал Яковлев, СӨ Уопсастыбаннай балаататын чилиэнэ, ХИФУ ИФ дассыана, историческай билим хандьыдаата:

— Быйылгы быыбардары көрдөххө, бары таһымҥа «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйа саамай элбэх куолаһы ылла. Манан Саха сирин олохтоохторо былаас баартыйатыгар итэҕэйэллэрин, эрэнэллэрин көрдөрдүлэр. Биллэн турар, бастакытынан, баартыйа хамаандата кыайыыны эрдэттэн тэрээһиннээх үлэни ыытан ситистэ. Урут биллибэтэх-көстүбэтэх дьон талылыннылар уонна уруккуттан үлэлии сылдьар аптарытыаттаах хандьыдааттар эдэрдэри өйөөн-сүбэлээн, бары биир хамаанда буолан таҕыстылар. Саха сирин бэлитиичэскэй лиидэрэ Айсен Николаев баартыйаны сүрүннээн, сөптөөх соругу туруоран ситистэ.

Альбина Черепанова, биһиги норуот сомоҕолоһуутун, сөпкө анаарарын, инникини толкуйдуурун көрдүбүт диэн этэр СӨ Уопсастыбаннай кэтээн көрөр киинин салайааччыта:

— Быйыл күһүҥҥү быыбарга дьон, чуолаан ыччат көхтөөхтүк кытынна. Өрөспүүбүлүкэ маннык үрдүк таһымнаах куоластааһыны ылбыта тугу этэрий? Бу Саха сирэ экэнэмиичэскэй уонна социальнай хайысхаҕа ситиһиитин сыаналааһын, национальнай бырайыактарынан, өрөспүүбүлүкэтээҕи бырагыраамаларынан быһаарыллыбыт кэлэр кэскилгэ эрэнии уонна биһиги Дьоруойдарбытынан киэн туттуу буолар. Өрөспүүбүлүкэ Уопсастыбаннай балаататын кэтээн көрөөччүлэрэ эппиэтинэс ылынан быыбар дьэҥкэтик, аһаҕастык уонна сокуон ирдэбилинэн барарын кыраҕытык кэтээтилэр.

Дьон биһиги лиидэрбит Айсен Николаевка итэҕэйэн, Саха сирин сайдар кэскилэ кини аатын кытары сибээстээҕин өйдөөн куоластаата. Оттон «Биир ньыгыл Арассыыйа» бэлитиичэскэй баартыйа кыайыыта эрдэттэн сабаҕаланар этэ. Үгүс дьон былаас баартыйатын бырагырааматын өйөөтө. Бэлитиичэскэй систиэмэ туруктааҕа билиннэ, быыбар бырассыаһа сайдан, аныгы коммуникация информациянан атастаһыыны түргэтэтэр кыахтанна. Кэтээн көрүү институтун тэрийии бэйэтин аналын сөптөөхтүк толордо уонна кэлэр 2024 с. РФ Бэрэсидьиэнин быыбарыгар үлэлииргэ бэлэм. «Корпус «За чистые выборы» хамсааһын бэрэссэдээтэлэ уонна «Независимый общественный мониторинг» ассоциация толорооччу дириэктэрэ Алена Булгакова куоластааһыны кэтээччилэри бэлэмнээһиҥҥэ үрдүк сыанабылы биэрдэ.

*  * *

Онон Саха сиригэр быыбар дьоһуннаахтык ааста диэн бэлиэтиэххэ наада. Саҥа талыллыбыт норуот дьокутааттара Саха сирин интэриэһин дойду таһымыгар туруулаһар биир хамаанда буолуохтарыгар эрэнэбин.