Чараҥҥа — саҥалыы тыыннаммыт Култуура киинэ

Култуура киинэ (кулууп) диэн ханнык баҕарар дэриэбинэ, бөһүөлэк, нэһилиэк тэбэр сүрэҕэ диэтэхпинэ сыыспатым буолуо. Киинэ буоллун, кэнсиэр буоллун, бырааһынньык буоллун барыта манна буолар. Ол да иһин, олохтоохтор көрсөр, алтыһар, сонун үллэстэн сэлэһэр сирдэрэ, эргийэр кииннэрэ буоллаҕа.

Мин көлүөнэм дьоно оҕо эрдэхтэн төһөлөөх элбэх киинэҕэ, кэнсиэркэ сылдьыбыттара, төһөлөөх элбэх дьоллоох түгэннэртэн үөрбүттэрэ-көппүттэрэ буолуой?! Ол саҕана тымныытыгар эҥин кыһаллыбат буоларбыт, саамай сүрүнэ – тэрээһин ис хоһооно, үөрдэр түгэнэ этэ. Бу билигин аныгы дьон сайдыылаах үйэҕэ олорор, атын олоххо тиийэн кэлбит буоламмыт ирдиирбит, туруорсарбыт, кэтэһэрбит сылтан сыл олох хаамыытын батыһа уларыйан истэҕэ.
Илья Иванович Находкин аатынан Чараҥнааҕы Култуура киинигэр 63 сыл устата элбэх киһи үлэлээтэҕэ, айан-тутан аастаҕа, араас таһымнаах тэрээһин эгэлгэтэ тэриллэн бар дьон иннигэр таҕыстаҕа, хаһан да уҕараабатах ытыс тыаһа уус-уран айар эйгэ кыттыылаахтарыгар, артыыстарга ананнаҕа.

Күн бүгүнүгэр диэри айымньылаахтык үлэлиир кулууп дьиэтэ 1962 сыллаахха биһиги эһээлэрбит, аҕаларбыт түмсүүлээх үлэлэрин түмүгүнэн тутуллан үлэҕэ киирбитэ. Салҕааһыны сылтан сыл ситэрэн 1984 сыллаахха үөрүүлээх быһыыга-майгыга арыйбыттара. Оччотооҕуга улууска ханна да суох быыһы арыйар-сабар, киинэ экранын түһэрэр-таһаарар механизм бастакынан Чараҥҥа таҥыллан оҥоһуллан, үлэлээн бар дьону сөхтөрбүтэ, үөрдүбүтэ. Ол быыс-экран механизма күн бүгүн 41 сыл устата тохтообокко үлэлии турар. Бу маны айбыт, оҥорбут рационализатор киһинэн 1-кы Хоро нэһилиэгин төрүттээбит, нэһилиэк бастакы баһылыга Михаил Дмитриевич Орлов буолар. 2000 сыллар саҕаланыыларыгар бэйэни салайыныы саҥа олоххо киириитигэр үп-харчы кырыымчыга биллэн, бу уораҕай урут тутуллубут өттүн көтүрэн, билиҥҥи быһыытын хаалларбыттара, чөлүгэр түһэрии үлэлэрэ бүтэһигин 2015 сыллаахха ыытыллыбыттара. Бу кэмҥэ дьиэни тоҥорон туран, ититиигэ көрүллүбүт харчыны хаһаанан, онон үбүлэнэн, хаһан да буолбатах улахан өрөмүөн оҥоһуллубута. Билигин номнуо 10-ча сыл ааспытын кэнниттэн тэҥнээн көрдөххө, кыһын тымныыта бэрт буолан Култуура киинигэр тэрээһиннэргэ сылдьыы мөлтөөбүт, кэм ирдэбилинэн көрөөччү туруорсуута үрдээбит, өссө хамсык кэнниттэн дьон дьиэтигэр олоро үөрэммит эбит. Ол да иһин, хас мунньах аайы этиллэр олохтоохтор кыһалҕалара буолбут Култуура киинин өрөмүөннээһиҥҥэ быйылгы сылга киирэн баран 1-кы Хоро нэһилиэгин дьаһалтата 254 224 солк. бүддьүөттэн көрбүтэ. Бу үбүлээһининэн саала уота, баһаарынай сигнализация (АПС), түннүктэр оҥоһуллубуттар. Атынын Култуура киинин үлэһиттэрэ бэйэлэрин күүстэринэн өрөмүөннүүргэ санаммыттар.

Ыытыллыбыт үлэ туһунан дириэктэр Гаврил Свинобоев маннык кэпсиир:
“Үлэлиир дьиэбитин өрөмүөннүүр баҕа санаабытын бэйэбит күүспүтүнэн толордубут, онон кэлэктиибим үлэһиттэригэр хас биирдиилэригэр махталым муҥура суох. Быйыл Кииммитигэр үгүс үлэ ыытылынна. Ол курдук, баһаартан сэрэхтээх буолууга бэйэтэ холбонон иһитиннэрэр тыас систиэмэтэ уонна көрөөччү саалатын уота барыта уларытылынна. Саҥа түннүктэри туруордубут, көрөөччү саалатын муостатын толору ковролинынан тэлгээтибит, итиини тутар матырыйаалы анныгар уктубут. Хостор муосталарын үрдэттибит, тэҥнээтибит, линолеум тэлгээтибит, эркиннэрэ эргиччи, түннүктэр наличниктара саҥаттан кырааскаланнылар. Киириигэ саҥа ааны туруордубут. Киин ититии турбалара, батарыайалара ыраастаннылар, сайҕаннылар. Дьиэбит ис бараанын тупсарыыга ылсан үлэлээһиммитигэр үтүө санаалаах дьонноох буоламмыт, үбүлээһини уонна араас көмөнү оҥорбуттарын махтанан туран бэлиэтиибит. Манна төрөөбүт, үөрэммит, “РОСТ” оттук-тырааныспар хампаанньа хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэ генеральнай дириэктэрэ Платонов Анатолий Викторович 300 000 солкуобайынан көмөлөстө. Биһиги кэргэмминиин дьиэ-кэргэммит аатыттан 63 350 солкуобайы уктубут. Дьокуускай куоракка олорор бэйэбит уолбут, урбаанньыт Бурцев Семен Петрович куораттан мал-сал кэлиитин толору уйунна. Доҕорбут, “Мебель Усть-Алдан” маастара Сторожев Юрий Михайлович тыаһы-ууһу таҥааччы, уоту холбооччу остуолун оҥорон бэлэх уунна. Нэһилиэкпит биир көхтөөх олохтооҕо, иистэнньэҥ Алексеева Марфа Ивановна түннүк сабыыларын босхо тигэн күүс-көмө буолла. Маны таһынан “Мебельнэй” маҕаһыын (Бурцев Николай Гаврильевич) тутуу матырыйаалын иэс биэрэн, чөлүгэр түһэрии үлэтэ-хамнаһа тохтоло суох барарыгар төһүү күүс буолла. Маны таһынан муусука эйгэтигэр бииргэ үлэлиир, ырыанан алтыһар доҕотторбут ыытыллыбыт аахсыйабытыгар кыттыһан, олохтоохторго, ыалдьыттарга буор-босхо кэнсиэр көрдөрдүлэр».
Дьэ, көрүҥ, сыаналааҥ, хайдахтаах курдук киэҥ далааһыннаах үлэ ыытыллыбытый?! Чараҥнааҕы Култуура киинин үлэһиттэрэ бэйэлэрэ харыларын ньыппарынан, эт илиилэринэн тутан-хабан, сырдык санаанан, дириҥ толкуйунан үлэлээннэр биир дойдулаахтарыгар хайдахтаах курдук күндү бэлэҕи оҥорбуттарый? Кинилэр кимнээҕий? Дириэктэр Гаврил Свинобоев, “Алтан кыл” норуодунай кэлэктиип салайааччыта Петр Копырин, худуоһунньук-киэргэтээччи Александр Васильев, методист, тыаһы-ууһу, уоту-күөһү холбооччу Аким Сысолятин, уус-уран салайааччы Екатерина Свинобоева уонна тиэхиньиичэскэй үлэһит Мария Аммосова. Бары кыттыбыт үтүө санаалаахтарга, үлэһит дьоҥҥо барҕа махтал буолуохтун!

х х х

Бу маннык улахан үлэ ыытыллыбытын кэннэ кыстыкка киирии түбүгүн үгэнин саҕана, балаҕан ыйын 28 күнүгэр И.И.Находкин аатынан Чараҥнааҕы Култуура киинэ «Саҥа тыын» диэн ураты ааттаах аахсыйа-кэнсиэринэн 63-с сезонун саҕалаата. Сабыс-саҥа ааны арыйан киирээти кытары уларыйыы буолбута тута харахха быраҕыллар. Омуннаатахха, бары даҕаны саҥа тутуллубут дьиэҕэ киирбит курдук сананныбыт. Салгыы фойеҕа сахалыы таҥастаах нэһилиэк Далбар хотуттара сахалыы сиэринэн кэлбит дьону үөрэ-көтө алгыстаах алаадьынан күндүлүү көрсүбүттэрэ үчүгэйин эриэхсит! Аны саалаҕа үктэнээт, ковролин тэлгээһиннээх муоста устун сэрэнэн хааман тиийэн, табыгастаахтык туруоруллубут кириэһилэлэргэ олорон, тулабытын эргиччи көрүннүбүт. Чахчы даҕаны, түмсэр, көрсөр сирбит — үгүс үөрүүнү-көтүүнү бэлэхтиир Кииммит сыттыын-сымардыын, дьүһүннүүн-бодолуун, эйгэлиин саҥалыы тыыннаммыт, маанымсыйбыт, киэркэйбит эбит. Бу барыта дьон туһугар, кэнчээри ыччат туһугар буоллаҕа. Аахсыйаҕа кыттаары кэлбит дьон бэйэлэрин үтүө көмөлөрүн дьаһалта исписэлииһигэр Валентина Митрофановаҕа туттара-туттара иһирдьэ киирэн истилэр.
Тэрээһини уус-уран салайааччы Екатерина Свинобоева иилээн-саҕалаан ыытта. Кини хомоҕой тылынан кулууп устуоруйатын, үлэтин барытын сиһилии билиһиннэрдэ уонна бу аахсыйаҕа бастакынан Луиза, Николай Аммосовтар дьиэ кэргэн итиэннэ К.А. Неустроева аатынан олохтоох бибилэтиэкэ үлэһиттэрэ кыттыбыттарын тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. Аахсыйаҕа нэһилиэк дьокутааттара, тэрилтэлэр, түмсүүлэр, биирдиилээн көхтөөх дьон кытыннылар. Нэһилиэк инники кэскилин иитэр-үөрэтэр Чараҥнааҕы В.Н.Мигалкин аатынан оскуолабыт дириэктэрэ Николай Бурцев тахсан эҕэрдэ суругу уонна көмөнү Гаврил Свинобоевка дохсун ытыс тыаһын ортотугар туттарда.
Ол кэнниттэн уратылаах кэнсиэр саҕаланна. Дьокуускай куораттан Бүөккэ Бөтүрүөп, Герасим Павлов-Дьарааһын, Дмитрий Готовцев, Күндэл, Святослав Эверстов уонна Мэҥэ Хаҥаластан Айтамыл утуу-субуу тахсан, күндү, көмүс куоластарынан олохтоохторго эриэккэс ырыалары бэлэхтээтилэр, хардатын бу киэһэҕэ уҕараабат ытыс тыаһынан биһирэннилэр. Бу курдук саҥа тыын киирбит, киллэриллибит Култуура киинэ угуйар уоттара сырдыы тыган, ыҥырар тыаһа-ууһа хойукка диэри иһиллэн, айымньылаах үлэҕэ бэлэмин биллэрдэ. Үрдүк көрдөрүүлэри, ситиһиилэри баҕарабыт!

Светлана БУРЦЕВА, уопсастыбаннай кэрэспэдьиэн