Чөл олохтоох Тумул нэһилиэгэ

Сахабыт сирин биир чөл олохтоох нэһилиэгинэн Уус Алдан улууһун Тумул нэһилиэгэ буолар. Манна арыгы атыытын 2012 сыллаахтан боппуттара. Олохтоохтор бэйэлэрин баҕаларынан арыгыттан аккаастаммыттара уонна нэһилиэктэригэр «сухой сокуону» киллэрбиттэрэ.

Арыгыттан аккаастаныыны оччолорго нэһилиэк баһылыгынан талыллыбыт Василий Алексеев киллэрбитэ. Кини урбаанньыттары кытары кэпсэтэн баран, нэһилиэги мунньан мунньахтаан, биир санаанан, итирдэр утахтары атыылыыры боборго диэн быһаарбыттара.

Тумул – кыракый дэриэбинэ. Ол эрээри ким даҕаны таах-мээнэ сылдьыбат, бары дьарыктаахтар, сэргэхтик олороллор. 2012 сылга арыгы атыыта бобуллуоҕуттан, олох таһыма биллэрдик үрдээбит, буруйу оҥоруу, ыалдьар да киһи ахсаана аччаабыт. Олохтоохтор успуордунан дьарыктанар буолбуттар, сарсыарда эрдэттэн, киэһэ хойукка диэри аана аһаҕас, ким баҕалаах иллэҥ кэмин манна атаатарар эбит.

Оҕолор даҕаны хаалсыбаттар, чэпчэки атлектика, хапсаҕай, волейбол уонна баскетбол сиэксийэлэригэр үөрэ-көтө дьарыктаналлар. Өссө манна гражданскай-патриотическай иитиигэ аналлаах ый аайы үгэс буолбут тэрээһин ыытыллар. 1-кы кылаастан 11-с кылааска диэри уолаттар байыаннай успуорт көрүҥнэринэн дьарыктаналлар. Оттон 40-50 саастаах кэрэ аҥардар киэһэ аайы волейбол оонньууллар. Саастаах өттүлэрэ хаалыктаах хаамыынан сөбүлээн дьарыктаналлар.

Бу дэриэбинэҕэ бырааһынньыктар, үбүлүөйдэр, сыбаайбалар арыгыта суох ааһаллар. Олохтоох дьон онно үөрэнэн да хаалбыт. Оттон атын сиртэн кэлбит дьон олус диэн соһуйаллар эбит. Маннык быһаарыныыны кинилэр ыччаттарын, кэлэр кэскиллэрин туһугар ылыммыттара саарбаҕа суох. Арыгыны бобуу ыччакка үчүгэй эрэ өттүнэн сабыдыаллыыра биллэр. Чөл туруктаах, чэгиэн эттээх-сииннээх киһи доруобай көлүөнэни төрөтөн, иитэн-такайан үтүө мааны дьон буола улааталларын ситиһэр. Туох барыта дьиэ кэргэнтэн саҕаланар, оҕо майгытын укулаата эмиэ онно ууруллар.

Нэһилиэккэ араас саҥа социальнай эбийиэктэр тутуллаллар. Арыгыны бобуу кэннэ, тута 3 мөл. солк. суумалаах өрөспүүбүлүкэ Ил Дарханын гранын ылары ситиспиттэрэ. Ону элбэх хайысхалаах култуура комплексыгар туһаммыттара. Итини таһынан култуура уонна сынньалаҥ пааркатыгар саҥа тутуулар тутуллубуттара уонна саҥардыы үлэтэ барбыта. Чөл олохтоох нэһилиэк сайдар, үүнэр тускута, саргылаах сарсыҥҥыта түстэнэр.

Акулина Степановна Сокольникова, учуутал:

-Арыгыны утары охсуһуу биһиги нэһилиэкпитигэр 80-с сыллар бүтүүлэриттэн саҕаламмыта. Оччолорго араас ньыманы туттан арыгы атыытын син тохтоппуппут эрээри,  кэтэх маҕаһыыннарга пиибэ син биир атыыланар этэ.

2012 сыллаахха бүтүн нэһилиэк дьоно мустан чөл олоҕу тутуһуоҕуҥ диэн мунньахтаабыппыт, кэтэх маҕаһыыннар хаһаайыттара пиибэ атыыта бобулларын эмиэ утарбатахтара, сөбүлэспиттэрэ. Дьэ мантан ыла биир да уруу, үбүлүөй арыгыта суох ыытыллан кэллэ. Арыгыга харчыны төлүөхпүт кэриэтэ ону үчүгэй тамадаҕа биэрбиппит ордук диэн, эдэрдэр бэйэлэрэ үөрэ-көтө ону тутуһаллар. Үчүгэйэ диэн атын нэһилиэккэ кийиит, күтүөт буолан тиийэр ыччаттарбыт урууларын эмиэ арыгыта суох ыыталлар. Үбүлүөйдэр эмиэ оннук бараллар. Арай бокуонньугу тиһэх суолга атаарыыга сиэр быһыытынан таһаарыахха сөп. Дьэ ити утумнаах үлэбит түмүгэр арыгыны испэт көлүөнэ иитиллэн, улаатан таҕыста.

Нэһилиэк дьоно спордунан дьарыктанарын ордорор. Киэһэ хойукка диэри спортивнай саала үлэлиир. Оскуола тутулларыгар миэстэ таһааран, оскуола спортивнай саалата көтүрүлүннэр да, тириэньэрдэр чугастааҕы нэһилиэктэргэ  күрэхтэһиилэри ыытаннар, ыччат дьарыктанарын тохтоппотулар. Саамай үөрэрбит диэн күтүөппүт “Интехстрой” тэрилтэ генеральнай дириэктэрэ Николай Иванов көҕүлээһининэн, бэйэлэрэ үбүлээн сабыс саҥа спортивнай саала аһыллаары турар.