Чэпчэтиитэ суох ипотекаҕа бырыһыан түһүөн сөп

Бэйэ бас билии дьиэлэниитэ – үгүс дьон баҕа санаата. Урукку сылларга ипотекалаах киһини хабалаҕа ылларбыт курдук аһына көрөр эбит буоллахтарына, билигин араас чэпчэтиилээх ипотека дэлэйиэҕиттэн, дьон дьиэни хото атыылаһар буолла.

Быһа сабаҕалаан 2017–2021 сылларга Дьокуускайга таас дьиэ сыаната улаханнык тахса илигинэ, үгүс киһи ипотекаҕа киирбитэ. Оччолорго бырыһыан 7–9.5% этэ. 2022 cылтан таас кыбартыыра, тутуу матырыйаалын сыаната эмискэ ыараабыта. Ол түмүгэр, биир хостоох таас дьиэ сыаната уруккунан икки-үс хостоох дьиэ сыанатыгар тэҥнэспитэ. Уһук Илин ипотека бырыһыана кыра курдугун иһин, дьиэ сыаната ыараан, уһун болдьоххо ылыллар кирэдьиит тэҥ-тэҥигэр тахсар курдук буолбута. Оттон үрдээбит сыана хаһан түспүтэ баарай? Билигин чэпчэтиилээх ипотека балаһыанньата хайдаҕый?

Чэпчэтиилээх ипотеканан кимнээх туһаныахтарай?

Уһук Илин, IT, тыа сирин уонна дьиэ кэргэн ипотеката бу сылга салгыы үлэлиэҕэ. Былырыын чэпчэтиилээх ипотекаҕа киириигэ хааччахтардаах этэ. Тоҕо диэтэххэ, бааннар ипотекаҕа киирии усунуоһун үрдэтэн биэрбиттэрэ. Ону таһынан, чааһынай дьиэни туттууга эмиэ хааччахтар баар буолбуттара. Ол түмүгэр Уһук Илин ипотеканы ылыы бытаарбыта.

Дьиэ кэргэн ипотеката

Урукку өттүгэр “Дьиэ кэргэн ипотекатыгар” саҥа тутуллубут эбэтэр тутулла турар дьиэҕэ кирэдьиит бэриллэр эбит буоллаҕына, бу сыл муус устар ыйыттан эргэ дьиэҕэ атыылаһыахха сөп буолбута. Арассыыйа үрдүнэн реестргэ 901 нэһилиэнньэлээх пуун киирбитэ. РФ Үбүн министиэристибэтин быһаарыытынан, тутуу аҕыйахтык ыытыллар куораттарыгар эргэ дьиэни бу ипотека көрүҥүнэн атыылаһыы көҥүллэммитэ. Ол курдук, Саха сиригэр бу көрүҥүнэн Томмот, Дьааҥы, Бүлүү, Ньурба, Ленскэй, Мииринэй, Удачнай, Өлүөхүмэ, Покровскай уонна Орто Халыма куораттарыгар иккис ырыынакка дьиэни атыылаһыахха сөп. Ол эрээри ипотека 20 сылтан эргэтэ суох дьиэни атыылаһыыга бэриллэр. Аҕыйах сыллааҕыта “Дьиэ кэргэн ипотекатын” бырыһыана 4.7% этэ. Ол эрээри усулуобуйата — дьиэ кэргэн алтатыгар диэри саастаах уонна иккиттэн аҕыйаҕа суох оҕолордоох буолуохтаах. Билигин бырыһыана 7%-ҥа тэҥнэстэ. Ону сэргэ, бастакы усунуоһа дьиэ сууматыттан 20% кыра буолуо суохтаах.

“IT ипотека”

Бу ипотеканан Арассыыйа олохтоохторо 50 саастарыгар диэри туһаныахтарын сөп. Сүрүн усулуобуйа — кинилэр информационнай технология эйгэтигэр үлэлиир буолуохтаахтар. Ипотека — 5%-наах. Кирэдьиит 18 мөл. солкуобайга диэри бэриллиэн сөп. Киирии усунуоһа — дьиэ сууматын 20%-на.

Тыа сирин ипотеката

3%-наах “Тыа сирин ипотекатын” Арассыыйа ханнык баҕарар олохтооҕо ылыан сөп. Оннооҕор кэргэнниилэр иккиэн да ылыахтарын сөп. Ол эрээри кирэдьииккэ киирии бастакы усунуоһа дьиэ сыанатын 40%-на буолар.

“Уһук Илиҥҥи уонна Арктическай ипотека”

18 саастарыгар диэри оҕолоох 36 саастарыттан эдэр дьиэ кэргэн эбэтэр “Уһук Илиҥҥи уонна Арктическай гектар” бырагыраама кыттыылаахтара ылыахтарын сөп. Маны сэргэ, Уһук Илиҥҥэ көһөн кэлбит учууталлар, мэдиссиинэ үлэһиттэрэ, Украинаттан көһөн кэлбит ДНӨ уонна ЛНӨ олохтоохторо тиксиэхтэрин сөп. Маны таһынан, байыаннай дьайыы кыттыылаахтара, кинилэр дьиэ кэргэттэрэ. Кирэдьиит 2%-наах, бэриллэр болдьоҕо — 20 сыл. Бастакы усунуоһа дьиэ сыанатын 20%-на буолар.

Уһук Илиҥҥэ Саха сирэ — иккис миэстэ

Саха сирэ Уһук Илиҥҥэ уонна Арктикаҕа чэпчэтиилээх ипотеканан дьиэ атыылаһыыга иккис миэстэни ылар. Бастакы миэстэҕэ Приморскай кыраай тахсар. Бу туһунан өрөспүүбүлүкэ баһылыгын уонна бырабыыталыстыбатын пресс-сулууспата иһитиннэрбитэ. Саха сиринээҕи Тутуу министиэристибэтин чахчытынан, чэпчэтиилээх бырагыраамалар үлэлиэхтэриттэн бааннар 108 968 ипотекаҕа киирии сайаапкатын туппуттар. Онтон 53 625 сайаапкаҕа ипотека бэриллибит. Уопсай бырыһыаҥҥа таһаардахха, сайаапка 53%-на толоруллубут. Ол курдук, 141 582,95 мөл. солкуобай суумалаах 27 558 ипотека кирэдьиитэ бэриллибит. Ааспыт сыл түмүгүнэн, эрэгийиэҥҥэ 36 987,95 мөл. солкуобай суумалаах 6 075 ипотека кирэдьиитэ бэриллибит.

Чэпчэтиинэн туһаммат дьон хайдах дьиэлэнэр?

Билигин чэпчэтиини сатаан туһанар кыахтара суох араҥа ипотеканы 30% ылыан сөп. Өскөтүн, 4,4 мөл. солкуобайы кирэдьиит ылар буоллаҕына, кини дьиэ сыанатын 20% толуйуохтаах, оччотугар кини атыыласпыт дьиэтин сыаната 14,6 мөл. солкуобайга тэҥнэһэрин туһунан эспиэр Владимир Чернов быһаарар. Ол эбэтэр, кирэдьииккэ киирээччи ылбыт ипотекатын иһин бааҥҥа 10 мөл. солкуобайтан элбэх сууманы эбии төлүүр. Ол түмүгэр судаарыстыбаттан өйөбүлэ суох араҥа дьиэ атыылаһар кыаҕа суох буолан тахсар. Арассыыйа бөдөҥ бааннара ипотека орто сыаната үрдээбитин бигэргэтэллэр. Сбербааҥҥа чэпчэтиитэ суох ипотека бырыһыана 27–28% -ҥа тэҥнэспитэ. Ипотека бырыһыанын үрдээһинэ дьиэ сыаната эмискэ үрдээбитинэн сабаҕалаабыттара. Владимир Чернов быһаарарынан, дьиэ сыаната түһэр кыаҕа суох. Совкомбанк сүрүн аналитига быһаарарынан, бу сылга дьиэ сыаната дойду үрдүнэн 9% үрдүүр. Ол эрээри иккис ырыынакка дьиэ сыаната арыый чэпчиир. Төһөнөн дьон ипотекаҕа киириитэ аччыыр да, иккис ырыынак сыаната намтыыр диир кини.

Бырыһыан түһүө дуо?

Ипотека кирэдьиитин суумата улахана уонна кирэдьиит бэриллэр болдьоҕун уһуна иэс ылааччыларга уонна бааннарга табыгаһа суоҕун Чернов быһаарар. Тоҕо диэтэххэ, дьиэ кэргэн үп өттүнэн балаһыанньата мөлтүүр түгэнигэр, (уһун сыллаах болдьоххо) ылбыт кирэдьиитин сууматын сатаан төннөрбөт кутталланар. Бу ордук үлэ суох буолуутугар уонна дохуот намтааһыныгар сэрэхтээх диир кини. Дефолт куттала эмиэ баар. Хайдаҕын да иһин, баан киһи 30 сыл устата ылыахтаах дохуотун суоттуур кыаҕа суох. Өскөтүн, билигин дойду олохтоохторо көннөрү ипотеканы 30‑ча бырыһыаҥҥа ылар буоллахтарына, дойду киин баана ипотека бырыһыанын аччатар түгэнигэр, кинилэр реструктуризацияны ааһан ылбыт суумаларын бырыһыанын бэйэлэригэр табыгастаах бырыһыаҥҥа көһөртөрүөхтэрин сөп. Оттон бу сыл сайыҥҥы ыйдарыттан саҕалаан баан бэлиитикэтин арыый сымнатыаҕа дииллэр эспиэрдэр. Ол курдук, чэпчэтиитэ суох ипотекаҕа киирии бырыһыана 19–20%-ҥа диэри түһүөн сөп. ВТБ баан маннык хамсааһыны сыл бүтүүтэ оҥоруон сөп. “Ол эрээри, ипотека бырыһыана 12–15% эрэ диэри түстэҕинэ, бырыһыан намтаата диир кыахтанабыт” дииллэр эспиэрдэр.

Лариса Алексеева, риэлтор:

— Билигин чэпчэтиитэ суох ипотека бырыһыана 27–28% тэҥнэһэн турар. Ипотекаҕа киирии бастакы усунуоһа 20,1%. Биллэн турар, кыра дохуоттаах киһи бастакы киирии усунуоһун да мунньунар кыаҕа суох курдук буолар. Ипотека кирэдьиитин бырыһыана 2027 сылга ханнык да экэнэмиичэскэй уларыйыы буолбатаҕына, 10%-ҥа диэри түһүөн сөп. Оттон дьиэ сыанатын түһүүтүн туһунан тутааччылар эрэ билэн эрдэхтэрэ.