Чоочо баай алааһыттан — торбос бириистээх

Былыр сыл аайы араас улуус дьонун мунньан Чоочо баай Чүүйэ Эбэ алааһыгар анаан күүлэй тэрийэрэ эбитэ үһү. Үлэ дьонун сыалаах эттээх миининэн күндүлээн, тото-хана аһатар эбит. Тэҥнээхтэрин булбатах кыайыылаахтарга сылгынан, сүөһүнэн бириис туруорарын олохтоохтор кэпсииллэр.

Өбүгэ утумун салҕаан

21‑с үйэҕэ Мэҥэ Хаҥалас улууһун салалтата бу тэрээһини сөргүппүтэ сүүрбэттэн тахса сыл буолла. Бирииһэ да эмиэ ботуччу. Ол курдук, муҥутуур кыайыылаахтар дойдуларыгар убаһа уонна торбос тиэнэн бардылар. Онтон атын бириистээх миэстэҕэ тиксибиттэр 10–20 киилэлээх дьааһыгынан ынах арыытынан, ботуччу харчынан, сыаналаах бирииһинэн бэлиэтэннилэр. Онон өбүгэ утума мэҥэлэргэ бириистэригэр кытта баар диэххэ сөп.

Мэҥэ Хаҥалас улууһун Ходоро нэһилиэгин Чүүйэ алааһыгар «Ходуһа хоһууттара‑2025» илии хотуурунан өрөспүүбүлүкэтээҕи аһаҕас күөн күрэс Улуу Кыайыы 80 сылыгар, Арассыыйаҕа Аҕа дойдуну, Саха сиригэр Ийэ дойдуну көмүскээччилэр, Уһук Илин эрэгийиэн төрүттэммитэ 25 сылыгар, Саха национальнай дьоруойа Баһылай Манчаары төрөөбүтэ 220 сылыгар, Мэҥэ Хаҥалас улууһа төрүттэммитэ 95 сылыгар, улууска тыа хаһаайыстыбатын сылларыгар ананна.

Ыччаты хара үлэҕэ сыһыарыы

«Ходуһа хоһууттара‑2025» күөн күрэскэ күүстэрин холоноору биэс улуустан кэлбит 50‑ча уһун тыыннаах отчут сэлэлээн хааман киирдэ. «Ходуһа хоһууттара» күөн күрэс — Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин уонна Мэҥэ Хаҥалас улууһун холбоһуктаах тэрээһиннэрэ. Былырыын уонча араас саастаах оҕо кыттыбыт буоллаҕына, быйыл уопуттаах отчуттар ортолоругар 17 күрэстэһээччи оҕо баар. Онон тэрээһин соругун сыл аайы толорон иһэр диэххэ сөп.

Күрэхтэһии сыала-соруга: сахалыы төрүт дьарык көрүҥнэригэр ыччаты көҕүлээһин; тыа сирин олохтоохторо чөл уонна чэгиэн олоххо тардыһалларын ситиһии; от үлэтигэр, бааһынай, кэпэрэтиип хаһаайыстыбаларыгар, биирдиилээн ыалларга туһааннаах көмөнү оҥоруу.

Биэс саастаах от охсооччу

Күүлэй боротокуолугар киирбит 5 саастаах Артемий Герасимов быйыл сайыҥҥыттан окко сыстыбыт. Хотуурун СӨ норуот хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, элбэх от охсооччуну эрчийбит Василий Окороков оҥорбут. Бу Артемий Тымныы Оҕонньортон көрдөспүт бэлэҕэ эбит. Уолчаан улааттаҕына, бэйэтэ этэринэн, пиэрмэр буолар баҕалаах. Ол да иһин сыл аайы Тымныы Моруостан хаһаайыстыбатыгар араас туһалааҕы көрдүүр эбит. Холобура, “төрөөбүт күммэр убаһата бэлэхтээр” диэн сакаастаабыт. Онон, төрөппүттэрэ этэллэринэн, бэлэх тый быйыл, этэҥҥэ буоллаҕына, төрүөхтээх эбит. Аны кыһын Тымныы Моруостан саха оҕуһун көрдөөрү былааннана сылдьарын туһунан кэпсээтэ. “Ол хайдах Тымныы Моруос ол оҕуһу аҕалар, эйиэхэ дьиэҕэр киллэрэн биэрэр дуо?” диэн ыйыппыппар, уолчаан хап-сабар “түүн ынахтар утуйа сыттахтарына, хотоммутугар киирэн оҕус торбоспун баайан кэбиһиэҕэ, ону мин сарсыныгар тахсан көрүөм” диэн хоруйдаата. “Арай баайбатах буоллун?” диэн ыйыппыппар, дьоһуннаах баҕайытык “баайыаҕа, Тымныы Моруос оҕонньор оҕо баҕа санаатын хайаан да толорор” диэтэ. Дьэ, сытыы киһи, хайаан да бааһынай хаһаайыстыба салайааччыта буолуоҕа! Артемий саамай кыра саастаах кыттааччы буоларын быһыытынан, үс көлүөнэ отчут иһигэр киирсэн, күүлэй былааҕын көтөхтө, Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтиттэн төлөпүөн бэлэх тутта.

Төрөөбүт Нөмүгүтүн ааттатта

Бэйэтин сааһыгар быйыл эмиэ бастаабыт Кузьма Острелин төрөөбүт дойдутун Хаҥалас улууһун Нөмүгү нэһилиэгин сыл аайы дорҕоонноохтук ааттатар.

Илии хотуурунан ыытыллар күөн күрэс сыл аайы сытыырхайан, таһыма үрдээн иһэрин кини бэлиэтээн эттэ.

Убаһа уонна торбос

«Ходуһа хоһууттара‑2025» илии хотуурунан өрөспүүбүлүкэтээҕи аһаҕас күөн күрэс муҥутуур кыайыылаахтарынан эр дьоҥҥо Мэҥэ Хаҥалас улууһун Моорук нэһилиэгин олохтооҕо Иван Тихонов буолла. Киниэхэ улуус дьаһалтата туруорбут убаһа бирииһин сэртипикээтин туттардылар. Дьахталларга кыайбыт Мэҥэ Хаҥалас улууһун Хорообутуттан Люция Захарова урбаанньыт Наталья Данилова туруорбут торбос бирииһинэн наҕараадаланна. Тыыннаах бирииһи Захаровтар дьиэ кэргэн массыыналарыгар уган, Хорообукка тиэйэн бардылар. Оттон тыа сирин дьоно бу маннык тэрээһиннээх күүлэйи эһиилгэ диэри кэтэһэ хааллылар.

САНААЛАР

Анна Стручкова, СӨ тыатын хаһаайыстыбатын миниистирин бастакы солбуйааччы:

— Кэрэхсэбиллээҕэ баар, суолталаах тэрээһиҥҥэ араас улуустан сүүрбэччэ оҕо кыттыыны ылла. Онон үүнэр көлүөнэни тыа хаһаайыстыбатыгар олох кыра эрдэҕиттэн сыһыардахпытына, сарсыҥҥыбыт кэскиллээх буолуоҕа. Оҕо сиргэ сыстаҕас буоллаҕына, иникигэ эрэл баар. Ол ону күөн күрэскэ былырыыҥҥытааҕар элбэх оҕо кыттыбыта туоһулуур.

Дмитрий Тихонов, Мэҥэ Хаҥалас улууһун баһылыга:

— «Ходуһа хоһууттара» илии хотуурунан өрөспүүбүлүкэтээҕи аһаҕас күөн күрэс Мэҥэ Хаҥалас улууһугар 2001 сылтан ыытыллар. Бу тэрээһини оччолорго баһылыгынан үлэлии сылдьан Георгий Артемьев Өлөчөйгө Намчы сайылыгар бастакынан тэрийбитэ. Онон бу күүлэй үгэскэ кубулуйда. Ыччаты тардар инниттэн күрэхтэһиини саастарынан үс хайысхаҕа араардыбыт. Оҕолорун үлэнэн иитиэх баҕалаах дьоҥҥо сөптөөх усулуобуйаны тэрийэн, тыа сирин үлэтигэр көҕүлүүбүт.

ХААРТЫСКАЛАР: ААПТАР ТҮҺЭРИИЛЭРЭ.