“Чурапчы улууһун ВИА-лара”, эҕэрдэ!

Быйыл Сахабыт сирин биир саамай баай-талым устуоруйалаах, дириҥ силистээх, үтүө үгэстэрдээх, үлэһит, талааннаах дьоннордоох Чурапчы улууһун киинэ — Чурапчы нэһилиэгэ төрүттэммитэ 375 сылын туолла. Бу кэрэ-бэлиэ үбүлүөй чэрчитинэн улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥ барагыраамалаах тэрээһиннэр тиһигин быспакка ыытыллаллар.

Ол курдук, бастатан туран, бу саас муус устарга Чурапчы улууһугар Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын, искусствотын уонна литературатын күннэрэ үрдүк таһымнаахтык тэриллэн, ыытыллыбыттара. Чурапчы ыалдьыттарынан Саха сирин саамай талааннаах, чаҕылхай дьоно — култуура, искусство диэйэтэллэрэ, суруйааччылар, худуоһунньуктар, артыыстар, норуот маастардара буолбуттара. Истиҥ көрсүһүүлэргэ, айар быыстапкаларга, кэнсиэрдэргэ, маастар-кылаастарга дьон-сэргэ олус көхтөөх кыттыыны ылбыта.

Умнуллубат күннэр кыттыылаахтарыгар анаан Чурапчы улууһун баһылыга Степан Анатольевич Саргыдаев: “Бу, Култуура, искусство уонна литература күннэрин чэрчитинэн ыытыллар тэрээһиннэр үүнэр көлүөнэ, дьон-сэргэ кэрэ эйгэтигэр уһуйуллан, баай уйулҕалаах, бөҕө куттаах, тирэхтээх сылдьалларыгар көдьүүстээх буолуохтара диэн эрэнэбит”, — диэбитэ олус тоҕоостоох. Ол эбэтэр, үчүгэйэ диэн, Чурапчыга маннык кэрэ түгэннэр, иһирэх көрсүһүүлэр билигин да буола тураллар, уонна өссө да ыытыллыахтара турдаҕа.
Холобур, ааспыт ыйга, алтынньыга “Айылгы” Норуот айымньытын дьиэтигэр «Чурапчы улууһун ВИА-лара” диэн, оройуоҥҥа вокальнай-инструментальнай ансаамбыллар сайдыыларын устуоруйатын кэпсиир саҥа кинигэни презентациялыыр-кэнсиэр буолан ааста. Бу кинигэни ССРС култууратын туйгуна, РФ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Чурапчы улууһун бочуоттаах олохтооҕо Мария Андреевна Герасимова хомуйан, суруйан таһаартарбыт.

Бу дьоро киэһэҕэ — тыыннаах дорҕоон түһүлгэтигэр Чурапчыттан сириэдийэн тахсыбыт, Аар саарга аатырбыт “Чороон” ансаамбыл солиһа Петр Макаров, 70-80-90-с сыллардааҕы уонна күн бүгүн ыллыы туойа сылдьар Чурапчы улууһун нэһилиэктэрин Норуот айымньытын дьиэлэрин иһинэн тэриллибит ВИА-лар — Одьулуунтан “Чэчир”, Мугудайтан “Дархан”, Хадаартан “Кэрэх”, Хайахсыттан “Дуораан ситимэ”, Бахсыттан “Туйма”, Сылаҥтан “Кыл Түгэнэ”, “Халлааҥҥа Үрдэл” уонна “Сырдык күүс”, Мындаҕаайыттан “Үргэл”, Хатылыттан “Табык”, Чурапчыттан “Толбон” уонна “9 томтор”, Мырылаттан “Мичил”, Төлөйтөн “Ыллык”, Дьокуускайтан биир дойдулаахтар “Омурҕан” ансаамбыллара уонна да үгүс айар-ыллыыр бөлөхтөр кыттыыны ыллылар.

Бу кинигэ Чурапчытааҕы Култуура управлениетын начаалынньыгынан 14 сыл устата үлэлээн кэлбит, билигин бу управление иһинэн үлэлиир Олоҥхо киинин салайааччыта, муусука эйгэтигэр олоҕун анаабыт Дмитрий Дмитриевич Попов идиэйэтинэн, кини үбүлүөйдээх 60 сааһын көрсө, бэчээккэ таҕыста. Билигин Хатылытааҕы Норуот айымньытын дьиэтин иһинэн Дмитрий Дмитриевич кыра уола Митээй — Дмитрий Попов салайааччылаах “Ситим” ВИА үлэлиир. Ыаллыы Болтоҥоҕо “Сардаҥа” ВИА былырыын айар үлэтин саҕалаата. Оттон “Дорҕоон” ВИА муусуканы таптааччылары Дириҥҥэ түмэр.

ВИА кинигэтигэр хаартыскалары булууга, ахтыылары хомуйууга көмөлөспүт нэһилиэктэрдээҕи Култуура дьиэлэрин үлэһиттэригэр, араас сылларга араас хаһыаттарга бэчээттэммит ыстатыйалары булууга көмөлөспүт Киин бибилэтиэкэ үлэһитэ С.К. Флегонтоваҕа, 70-нус сыллартан саҕалаан оонньоон ааспыт Чурапчы орто оскуолатын үөрэнээччилэрин ВИА-рын састааптарын чуолкайдааһыҥҥа, Өрөспүүбүлүкэтээҕи РОК-фестиваллары көҕүлээһиҥҥэ айымньылаахтык үлэлэспит Дмитрий Иванович Васильевка ааптар М.А.Герасимова-Сэҥээрэ ис сүрэҕиттэн махтанар.

Бу иннинэ Мария Герасимова хомуйан оҥоруутунан, улуус култууратын историятын үөрэтиигэ өссө биир улахан суолтаны ылар «Байаныыстарга махтанан» диэн кинигэтэ сүрэхтэммитэ.

Кинигэлэри иккиэннэрин «Көмүөл» Кинигэ дьиэтэ редакциялаан, күн сирин көрдөрдө. Онон, дириэктэр Борис Павловка, эрэдээктэр Варвара Саввиноваҕа, кэлэктиипкэ барытыгар чурапчылар махталлара улахан.

Дьон кэрэхсэбилин ылбыт бу кинигэлэр Петр Егорович Гуляев салайааччылаах улуустааҕы Култуура управлениетын көмөтүнэн, истиҥ өйөбүлүнэн, бэчээккэ таҕыстылар.

Саҥа кинигэ туһунан дьон санаата

Сардаана Макарова: — Мария Андреевна, наһаа үчүгэй кинигэни оҥорон таһаарбыккын, олус күүскэ махтанабыт, айымньылаах үлэҥ өссө таһаарыылаах буоллун, чэгиэн чэбдик сырыт, субу курдук, дьоҥҥун үйэтитэ, сураҕырда тур!

Л.П.Абрамова: —Улахан махтал, оҕобутун, бырааппытын, убайбытын аатын ааттаппыккар, кинигэҕэ киллэрбиккэр!

Р.С.Сибирякова: —Эдьиэй, дьэ бу Коляҕа анаабыт хоһооҥҥор Махтал! Долгуйдум…

Е.Ф.Дьячковская: —Дьэ, бэртээхэй ахтыы. ВИА-лар үгүс эдэр дьону, ыччаты үтүөҕэ, олоххо угуйан, олус да солун, кэрэ сүүрээни киллэрбиттэрэ! Муусука абылаҥа оннук күүстээх!

Клавдия Неустроева: —“Үс Хатыҥҥа” сылдьаммыт, салама баайаммыт, сирбитин-дойдубутун алаадьылаан аһаттыбыт. Төрөөбүт дойдубут Чурапчыбыт үбүлүөйдээх 375 сылынан улууспут Култууратын эйгэтин мусукаалынай сайдыытын кэмнэрин сырдатар саҥа сүрэхтэммит «Байаныыстарга махтанан» уонна «Чурапчы улууһун ВИА-лара» кинигэлэри тутаммыт, олус сэҥээрэн, үөрэн, сөҕөн-махтайан көрдүбүт, эдэр сааспыт кэмнэрин ахтан-санаан, үтүө да күн буолла! Махтал!

Людмила ГУРЬЕВА, РСФСР үөрэҕириитин туйгуна, СӨ Учууталларын учуутала, үлэ бэтэрээнэ, муусука учуутала:

—Бэртээхэй кинигэни аахтым. Оттон биһиэхэ, Мындаҕаайыга, барыта хайдах саҕаламмыта этэй?!

Чурапчыга уонна атын да нэһилиэктэргэ, олох сиэринэн, вокальнай — инструментальнай ансаамбыллар — ВИА-лар 1970-с сылларга тэриллитэлээбиттэрэ. “Табык”, “Туйма” диэн ансаамбыллар баалларын истэрбит. Киин сиртэн тэйиччи да сыттарбыт (дэлэҕэ Үрэх баһа сиринэн ааттыахтара дуо…), биһиги да нэһилиэк олох тэтимиттэн хаалбатаҕа. Анал муусука үөрэхтээх салайааччыбыт суох да буоллар, ыччаттарбыт ылсан испиттэрэ. Сүрэхтэрин баҕатынан, тугу сатыылларынан, түмсэн, гитаранан умсулҕаннаахтык үлүһүйэн, оонньоон, ыллаан-туойан барбыттара.

Бастакы хараҥаччыларбыт — Диодор уонна Маркел Софроновтар, Коля Ноев, Павел Попов, Андрей Ильин, Саша Слепцов, Виктор Заболоцкай, убай-быраат Сэргээчэ уонна Саша Поповтар, Саша уонна Лёня Лыткиннар этилэр.

Мин кабинеппыттан Ваня Абрамов уонна Руслан Соловьев «Пламя», «Поющие гитары», «Самоцветы», о.д.а сэбиэскэй ансаамбыллар грампластинкаларын уларсан истэллэрэ. Билигин санаатахха, бэйэлэрэ суол — иис көрдөнөр кэмнэрэ эбит…

Ансаамбылларын “Үргэл” диэн ааттаабыттара. Хата барыта табыллан, ыпсан, хараҥа халлааҥҥа суһумнуур сулустуу, сырдаан, сыдьаайан, ансаамбыл сайдар суолга киирбитэ. “Үргэл” оройуоҥҥа араас көрүүлэргэ, куонкурустарга кыттан, ситиһии көтөллөөх кэлэрэ. Кулууппутугар наҕыл-наскыл муусука доҕуһуолунан ырыаһыттарбыт да эбиллэн, сайдан, биллэн барбыттара. Ол курдук, солистарынан Исаков Кешаны, Попов Сэргээчэни, Ефимов Яны уонна Николаев Ильяны өрүү сэргии, үөрэ истэрбит.

Арай биирдэ саас, гастроль кэлэр, ансаамбыл аата “Кэрэх” диэн үһү, диэн буолла. Дьон саастаах өттө, аҥардас аатыттан саарбаҕалаата… Эдэрдэрбит сэгэйдилэр, сэргээтилэр.
Дьэ, киэһэ кэнсиэргэ лазер уотугар “Кэрэх”-пит ньиргийбэт дуо?! Туох ааттаах дирбиэнэй, кулгаахпыт дөйдө диэн саалаттан тахсыталааһын да баара. Таанцыга ол муусука доҕуһуолунан үҥкүүлүү сырыттахпытына, учууталлар оҕоборгутун буойуҥ эрэ, диир куоластары иһиттибит. Били киэһэтин киинэҕэ да кэлиэ суохтаах үөрэнээччилэрбит күрүөһүттээн киирэн, балкоҥҥа мустубуттар – муусуканы сэҥээрэн, уйулҕалара көтөҕүллэн, үөрэн чаҕылыһа тураллар эбит… Сарсыныгар оҕолорбут туһугар сэрэтии ылыахпыт да буоллар, сорохтор истибэтэҕэ буоллубут…

Дьэ, ити курдук, эстрада саҥа көрүҥүн рок-муусуканы – “Кэрэҕи” саҥа эт кулгааҕынан истии буолбута.

Бу, бэчээккэ саҥа тахсыбыт “Чурапчы улууһун ВИА-лара” кинигэҕэ бары нэһилиэктэртэн түмүллэн, ыччаттарбыт ахтыылара, хаартыскалара сиһилии хомуллан киирбитэ олус кэрэхсэбиллээх, сонун уонна интэриэһинэй.

Сүрэх тэбэринэн, сүһүөх уйарынан, дууһа иэйэринэн, сүүрэн-көтөн, маннык кэрэни тэниппит бары лиидэрдэрбит, энтузиастарбыт дьон сэргэ махталын ылыахтарын ылаллар.

Бүгүн, сэтинньи 22 күнүгэр киэһэ 19 чаастан, Чурапчы улууһун ВИА-лара Сылаҥҥа, А.А.Сивцев аатынан Сылаҥнааҕы Култуура киинигэр кэнсиэрдииллэр. Кыттыыны ылаллар: Чурапчы-Хатылы— “ХОМУУР” ВИА, Розалия, Дмитрий ПОПОВТАР, Кытаанах — “ДОХСУН” ВИА, Мугудай — “ДАРХАН” ВИА, Сылаҥ —“КЫЛ түгэнэ” ВИА, Одьулуун — “ЧЭЧИР” ВИА, уонна да атыттар. Барыгытыгар чаҕылхай түгэннэри, ситиһиилэри баҕарабыт!!!

Татьяна МАРКОВА.

Хаартыскаларга: “Чурапчы ВИА-лара” кинигэ сүрэхтэниитин түгэннэриттэн.