Семен Жендринскэй хаартыскаҕа түһэриитэ
Ил Түмэн Бэрэстээтэлэ Алексей Еремеев бэҕэһээ Мэҥэ Хаҥалас уонна Амма улуустарыгар үлэлээбит эбит буоллаҕына, бүгүҥҥү күн бастакы аҥарыгар Чурапчы улууһугар төгүрүк остуолу тэрийдэ.
Санатан этэр эбит буоллахха, алтынньы 27 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ 33-с Бэдэрээлинэй сокуон иитинэн өрөспүүбүлүкэҕэ олохтоох бэйэни салайыныы сокуонун барылын киллэрбиттэрэ. Ол инниттэн да, күн бүгүнүгэр диэри дьон-сэргэ санаатын бутуйар, олоҕо суох куолулааһын аһары элбээбититтэн сылтаан Алексей Еремеев аҥардас социальнай ситим эрэ нөҥүө буолбакка, саха киһитин сиэринэн атах тэпсэн олорон бүгүҥҥү мунньаҕы дириҥ ис хоһоонноохтук, дьону мунаардыбат гына хорутуулаахтык ыытта.
Кинини сэргэ төгүрүк остуолга уопсастыбаннай-сүбэлиир сэбиэт чилиэнэ, конституционнай суут судьуйата, бэйэтин кэмигэр прокуратураҕа следователинэн үлэлээбит Макар Яковлев, “Чурапчы улууһа” МО баһылыга Степан Саргыдаев, Чурапчы улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэстээтэлэ Яков Оконешников, Ил Түмэн дьокутааттара Павел Пинигин, Дмитрий Поисеев кыттыыны ыллылар.
Нэһилиэк баһылыктарыгар, улуус, нэһилиэктэр дьокутааттарыгар, уопсастыбаннаска анаан олохтоох бэйэни салайыныы сокуонугар киирэр уларыйыылар суолталарын, былаас араас таһымнаах боломуочуйаларын наардааһын туһунан сиһилии быһаардылар, дьон-сэргэ этиитин болҕойон иһиттилэр, тоҕоостоох ыйытыктарга толору хоруйдаатылар. Боломуочуйа өттүгэр олохтоох бэйэни салайыныы икки таһымнаах хааларын, үөрэҕирии ситимэ улуустарга оннунан хаалыахтааҕын өссө төгүл тоһоҕолоон бэлиэтээтилэр. Араас оруна суох куолулааһыннары истибэккэ биир санаалаах буоларга ыҥырдылар.
“Бу сокуон ылыныллыахтааҕа эрдэттэн биллэр этэ. 2021 сыллаахха ахсынньы ыйын 25 күнүгэр үлэлии олордохпутуна сурук тигинээн кэлбитэ уонна сокуон барыла: “Убаастабыллаах Алексей Ильич, Саха сирин позициятын билиһиннэр”, — диэн. Аны болдьоҕо тохсунньу 14 күнүгэр диэри диэн этэ. Ол кэнниттэн 2022 сыллаахха анал байыаннай дьайыы саҕаланан тохтоон хаалбыта, салгыы 2023-2024 сылларга эмиэ тохтообута. Оттон быйыл саас, сокуон иккис барылын ылынабыт диэн информация кэлбитэ, улахан мунньахтары тэрийбиттэрэ. Үс субъегы талбыттарыттан биирэ Саха сирэ этэ, биһиги бэйэбит позициябытын ыһыктыммакка тиһэҕэр диэри тутан олорбуппут. Ол кэнниттэн элбэх кэпсэтиһиилэр кэннилэриттэн, туруорсар субъектар бэйэлэрин истэригэр оннугу сөптөөҕүнэн ааҕынар буоллахтарына икки мэндиэмэннээх систиэмэлэрин хаалларыныахтарын сөп диэн быһаарыылара 33-с Бэдэрээлинэй сокуоҥҥа киирэн биэрбит. Ол сокуоҥҥа илии баттанаатын кытары, биһиги Ил Дархаммыт Айсен Николаев олорбуппут курдук олоробут, тугу даҕаны уларыппаппыт икки мэндиэмэннээх систиэмэбитин хаалларабыт диэн буолбута.
Конституцияҕа чааһыгар эттэххэ, 2020 сыллаахха Арассыыйа Конституцията уларыйбытын кэнниттэн биһиги ол онно сөп түбэһиннэрэн аҕыйах уларыйыылары киллэрбиппит. Ити кэнниттэн номнуо 5 сыл ааста, ити кэм устата “Единая система публичной власти” диэн киирбитин кэнниттэн араас утарыта санаалар үөскээбиттэрэ. Онно биһиги итиннэ хас даҕаны ыстатыйабытын сөптөөхтүк киллэрэргэ уонна олохтоох бэйэни салайыныы боппуруоһун конституциябытыгар 92, 97, 100 ыстатыйаҕа уларытыы киллэриэхтээх этибит. Ону таһынан дьоммут ситэритин өйдүө суохтар эбит диэммит, сорудах биэрэммит сокуон бырайыагын оҥоттордубут, ол онно сокуону бүтүннүү “илдьиритэн” барытын киллэттэрэ сатаатыбыт “В республике Саха (Якутия) гарантируется общедоступность и бесплатность с соответствием с Федеральными государаственными образовательными дошкольного, основного общего и среднего профессионального образования. Также в федеральном законодательстве гарантируется бесплатность начального общего, основного общего, среднего (полного) общего образования и начального профессионального образования”.
“Комдрагметалл” өттүгэр арааһынай мөккүөрдэри таһаара сатаатылар. Итиннэ Госдуума дьокутаата Галина Данчикова түөрт сыллааҕыта бүддьүөт кодексыгар уларытыы киллэттэрбит, онно кытаанах боппуруос турбута “государственная хранилище ценностей” диэн баар буолуохтаах диэн. Ону күүскэ туруорсан, үлэлэһэн, бэйэбит уларытыыларбытын киллэрэн бүгүҥҥү күҥҥэ бэйэбит өрөспүүбүлүкэбитигэр баар.
Онон билигин Конституциябытыгар 131-с Бэдэрээлинэй сокуон ньыматынан олохтоох бэйэни салайыныы икки мэндиэмэннээх систиэмэлээх ол онно оройуон, нэһилиэктэр боломуочуйалара манныктар диэн дьэҥкэтик суруллан сылдьар. Онон билигин боломуочуйаларбытыгар мөккүөрдэр тахсыахтара, сотору-сотору уларытыахпыт ону таһынан 10-тан тахса судаарыстыбаннай болономуочуйа баар “которые могут быть переданы муниципальный образованием” диэн, холобура билигин үөрэҕирии систиэмэтэ судаарыстыбаннай ону билигин биһиги эһиэхэ биэрэбит дуу, биэрбэппит дуу диэн быһаарыныахтаахпыт.
Ол иһин сөптөөхтүк ылынаргытыгар көрдөһөбүн уонна итини дьоҥҥутугар-сэргэҕитигэр сөптөөхтүк тириэрдиҥ. 33-с сокуон чэрчитинэн бэйэбит сокуоммутун ылыныахтаахпыт, бу кэлэр ый 26-27 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ ааҕыллыаҕа оттон ахсынньы ый 17 күнүгэр третий съезд представительных органов муниципальных образований диэн оҥоруохпут. Ол оҥорбуппутун кэнниттэн киирэҥҥит өссө төгүл дьүүллэһэҕит, өссө биирдэ көрөҕүт. Онон 2026 сылы саҥа сокуоннаах көрсүөхтээхпит, сорук ол оннук.
Инньэ диэн туран Чурапчылар өйдөөх дьон буолалларын быһыытынан 100 бырыһыан өйдүөхтэрэ диэн саныыбын”, — диэн Алексей Ильич эттэ.
Чурапчы улууһун Бочуоттаах олохтооҕо, 87 саастаах Уйбаан Пономарев: “Бүгүн сүрдээх үчүгэй көрсүһүүнү тэрийиини бардылар. Эрдэ Конституцияҕа уларытыылар киириилэрин соччо өйдөөбөт этим, бүгүн балачча өйдөөтүм уонна уопсайынан сөп соҕустар эбит диэтим. Аны Конституция итинэн ылыныллан бүттэ диэбитим аны үһүс болдьоххо ахсынньыга бигэргэнэр эбит өссө сийиэс барар эбит, ити үчүгэй. Онно биири этэбин, олохтоох бэйэни салайыныыга сокуон ылылынна, олохтоох бэйэни салайыныыга нэһилиэктэр боломуочуйаларын улаатыннарарга туруорсуохха. Онно тыа хаһаайыстыбатын үбүлээһини, субсидиялар тиийиилэрин ситиһиэххэ наада”.
“Төлөй нэһилиэгэ” Тыа сирин түөлбэтин баһылыга Игорь Николаев: “Алексей Ильич халыҥ хамаандалаах кэлэн олус үчүгэйдик, аһаҕастык кэпсээтилэр. Нэһилиэнньэ мунаахсыйа сылдьыбыт боппуруостарын чопчулаан биэрдилэр. Билигин уларыйыылар киириилэригэр бары бэлэм буолуохпутун наада, олус улахан үлэлэр күүтэллэр эбит. Ол сокуон норуокка анаан оҥоһулларынан бу үлэни-хамнаһы ыытар дьоммутугар махталбытын биллэрэбит уонна биир санаанан дойдубут, өрөспүүбүлүкэбит сайдарын туһугар үлэлииргэ эрэллээхпин”.
Чурапчы улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэстээтэлэ Яков Оконешников: “Сокуон бырайыагын тула олус үчүгэйдик кэпсэттибит, быһаарыстыбыт дьон, дьокутааттар санааларын иһиттибит. Инньэ гынан, бу кылгас кэмҥэ тэҥҥэ сүбэлэһэн үлэлэлиэххэйин диэн ыҥырабыт”.
Суолталаах көрсүһүүгэ нэһилиэк баһылыктара Антон Янцен, Людмила Ефремова, Владимир Сивцев, Иннокентий Барашков уонна интэриэстээх олохтоохтор Уйбаан Пономарев, Ульяна Атласова, улуус мунньаҕын дьокутаата Василий Платонов тоҕоостоох боппуруостарга санааларын үллэһиннилэр.
Сэмэн ЖЕНДРИНСКЭЙ, «Саҥа олох» хаһыат.
Ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ
«Креативная экономика» АНО Арассыыйа креативнай индустрияҕа национальнай бириэмийэтин 5-с сыллаах сезонугар сайаапкалары ылыы саҕаламмытын туһунан…
Психосоматика этэринэн, ыарыы барыта ис туруктан үөскүүр. Итини билэн туран, санааҕын сааһылаа, сүргэни көтөҕөр тыллары…
Гражданнары хаарбах дьиэттэн көһөрүү эрэгийиэҥҥэ РФ Бэрэсидьиэнэ В.Путин көҕүлээбит "Олох инфраструктурата" национальнай бырайыак иитинэн ыытыллар.…
Алтынньы 31 күнүттэн сэтинньи 3 күнүгэр диэри Саха сирэ Москваҕа «Клинок – традиции и современность»…
Суотту нэһилиэгэр тыыл бэтэрээннэригэр, сэрии тулаайаҕар, байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын дьиэ кэргэттэригэр, Суотту балыыһатыгар муус ылыытыгар…
Кэргэн кэпсэтии сиэрин-туомун туһунан хаһан эмэ истибиккит дуо? "Уос аһар" эбэтэр "сыҥаах хоҥнорор" диэн тугуй?…