Чурапчылар “…Кулун Куллустууру” көрдөрдүлэр

Бу – чахчы норуодунай бырайыак!

Быйылгы “Алаас ахтылҕана” – Хатыҥнардаах-чараҥнардаах, хампа солко алаастардаах, Тоҕус тоҕой томтордоох Чурапчы улууһуттан төрүттээх биир дойдулаахтар көрсүһүүлэрэ, улуус 95 сыллаах үбүлүөйүнэн, Улуу Кыайыы 80 сылынан, тэҥҥэ сиэттэрэн, ураты тыыннаахтык, киэҥ, дириҥ ис хоһоонноохтук, интэриэһинэй бырагыраамалаахыытылынна.

   Икки күн устата, кулун тутар 25-26 күннэригэр, киин куоракка долгуйар Дьокуускайга ыытыллыбыт Чурапчы Күннэрэ “Арчы Дьиэтэ” духуобунай  култуура киинигэр Алгыстан, Арчыланыыттан уонна Добун Оһуохайтан саҕаламмыта. Салгыы улуус баһылыга Степан Саргыдаев салайааччылаах дэлэгээссийэ биир дойдулаахтарын – аҕам саастаах, Ытык кырдьаҕастарын, устудьуон ыччаттарын кытта көрсүспүттэрэ, сэһэргэспиттэрэ, ахтылҕаннаах дойдуларын амтаннаах аһынан кэһиилэнэн, күндүлээбиттэрэ. Дэлэгээссийэ куорат бөдөҥ тэрилтэлэрин кытта бииргэ үлэлэһэргэ Сөбүлэҥнэри түһэрсибитэ. Истиҥ-иһирэх көрсүһүүлэр салгыы Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр ыытыллыбыттара. Манна сарсыардаттан “Чурапчы” ТХПК сибиэһэй, минньигэс аһа-үөлэ хото атыыламмыта. Күнүс 16 чаастан, “Чурапчыга күн тахсар” улуус баай  устуоруйатын сырдатар быыстапка куорат олохтоохторун болҕомтотун тардыан тарпыта. Онтон Дьоро Киэһэ Чурапчыттан төрүттээх эстрада сулустарын уонна улуус уус-уран самодеятельноһын талба талааннарын эҕэрдэ кэнсиэрэ биир дойдулаахтарыгар үгүс үөрүүлээх, чаҕылхай түгэннэри бэлэхтээтэ. Иккис күн Чурапчы улууһун дэлэгээссийэтэ тыа хаһаайыстыбатын боппуруостарыгар үлэлэһэн, тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар Сөбүлэҥнэри түһэрсии буолбута.

   Онтон киэһээ, биир олус күүтүүлээх-кэтэһиилээх түгэммит, дьэ, тосхойон, Былатыан Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырын сыанатыгар РСФСР уонна Саха АССР норуодунай артыыһа Петр Михайлович Решетников аатынан Чурапчытааҕы норуодунай тыйаатыр    саха норуотун аатырбыт олоҥхоһута Иннокентий Гурьевич Тимофеев-Теплоухов төрөөбүтэ 155 сылыгар анаммыт, кини “Куруубай хааннаах Кулун Куллустуур” олоҥхотун ситиһиилээхтик көрдөрдө. Бу олоҥхо уратыта – үс үйэ сырдатыллар. Режиссер – СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Иван Иванович Бушков. Биллэрин курдук, чурапчылар бу дьүһүйүү-олоҥхону туруорууну, киэн туттар, биллиилээх олоҥхоһуппут  Иннокентий Тимофеев-Теплоухов үбүлүөйдээх сылын көрсө 2024 сылга туруорарга диэн өссө 2023 сыл бүтүүтэ быһааран, Чурапчытааҕы Олоҥхо киинин салайааччыта Дмитрий Попов, Култуура управлениетын начаалынньыга Петр Гуляев улуус баһылыгар Степан Саргыдаевка мунньахтаан, улуус өйөбүлүн  ылан, былааҥҥа киллэрэн, үбүлэниитин боппуруоһа быһаарыллыбыта. Норуодунай тыйаатыр артыыстара, нэһилиэктэр бука бары үөрэ-көтө ылсан, уопуттаах режиссер Иван Бушков салалтатынан, сыл саҥатыттан күүскэ бэлэмнэнэн, эрэпэтииссийэлээн, быйыл күһүн киэҥ көрөөччү болҕомтотугар таһаарбыттара. Онон, “Айылгы” Норуот айымньытын дьиэтигэр 250-ча артыыстаах премьераны, П.М.Решетников аатынан Чурапчытааҕы норуодунай тыйаатыр 55 сыллаах сезона аһыллыытыгар, сэтинньигэ,дьон-норуот үөрэ, өрө көтөҕүллэн, сөҕө-махтайа көрсүбүтэ.Бу чахчы даҕаны норуот бүттүүнэ өйөөн, кэмигэр, дьоһуннаахтык олоххо киллэриллибит бырайыак буолар! Оруоллары Чурапчы Норуодунай тыйаатырын эдэр артыыстара ситиһиилээхтик толордулар итиэннэ улуус талааннаахтара – Кытаанах, Хатылы, Чакыр, Дириҥ, Мугудай, Алаҕар нэһилиэктэрин холбоһуктаах хора уонна кырыымпаһыттарын ансаамбыла кыттыыны ыллылар.

Дьокуускайга, Саха тыйаатырыгар, чурапчылар көрөөччүлэрин сахалыы саламааттаах, алаадьылаах көрүстүлэр. Фойеҕа оркестр (сал. А. Кузьмин) оонньуур. Саалаҕа көрөөччү тобус-толору мустубут. Олоҥхо буолла да омуннаах – үс күннээх түүнү быһа да толоруллуон сөп ээ…  Онон, бу дьүһүйүү — олоҥхо кырата үс чаас устата барара буолуо, диэн, ох курдук оҥостон кэлбит да үгүс буолуохтаах…  Талааннаах режиссер Иван Бушков саҥалыы тыыннаан туруоруутугар, чаастан чуут ордук кэмҥэ “Куруубай хааннаах Кулун Куллустуур” олоҥхо иккис үйэтэ (чааһа) көрөөччүгэ олус үчүгэйдик тиийдэ, көрөөччү ылынна. “…Кулун Куллустуур” бастакы үйэтин 30-ча сыллааҕыта Мария Герасимова-Сэҥээрэ режиссердаан туруорбута. Бу сырыыга режиссер Иван Бушков олоҥхону туруоруутугар үгүс саҥаны, сонуну киллэрбитэ (саламаны туһаныы, уу, кынаттаах ат, “тимир көлө”, о.д.а. көстүүлэр) кэрэхсэбиллээх. Артыыстар көстүүмнэрэ эмиэ уратылаах – аныгылыы истииллээх. Манна сүрүн дьоруой Куруубай Хааннаах Кулун Куллустуур (артыыс Иннокентий Поисеев) Орто, Үөһээ, Аллараа дойдуга бэйэтин куруубай хаанынан биллэн, охсуһуутунан баппатын иһин Үөһээ айыылар ойууттары ыытан, өлөрөн баран, Күн Толомон Ньургустайга (артыыска Марианна Диодорова) сорудахтаан, тилиннэрэллэр. Дьүһүйүү онтон саҕаланар. Эдэрдэр сүрэхтэрин холбоон, Орто дойдуга ыал буолан, үс уол оҕону төрөтөллөр (оруолларга Василий Николаев, Антон Фомин, Андрей Гоголев). Кинилэр олохторун суолугар араас күчүмэҕэйдэри көрсөн, үгүс моһоллору хорсуннук туораан, абааһы адьарайдарын кыайан-хотон, дьоннорун-сэргэлэрин кытта үөрүүлэрин үллэстэллэрэ дьүһүйүү-испэктээккэ итэҕэтиилээхтик туойуллар. Артыыс Семен Ноговицын Сорук Боллур уобараһын бэркэ арыйбыта көрөөччү тута ылыммытыгар биллэр. Ол курдук, Үрүҥ Ойууннар оруолларын артыыстар Юрий Толстоухов, Гаврил Лыткин, Петр Дьяконов ситиһиилээхтик толордулар. Бэдэрдээх Бэбиэрэ Хотун, Аан Мичик Хотун, Симэхсин эмээхситтэр, Абааһы кыргыттара, Кытыгырас Бараанчай Бухатыыр   – бу оруоллары толорбут артыыстары көрөөччүлэр эмиэ бэлиэтээтилэр. Уопсайынан, артыыстар бары да, хас биирдиилэрэ бэйэлэрин оруолларыгар, уобарастарыгар толору киирэн, бэркэ оонньоотулар, ыллаатылар-туойдулар, үҥкүүлээтилэр. Махтал буоллун көстүүмнэри бэлэмнээбит худуоһунньуктарга, норуот маастардарыгар, муусукатын таҥмыт, үҥкүүлэрин туруорбут талааннаах исписэлиистэргэ, “Айар кыл” ансаамбылга, хор салайааччыларыгар!

    Билигин көрөөччүлэр – Дьокуускай олохтоохторун  санааларыттан билиһиннэрэ түһүөҕүҥ.

Наталья ПОПОВА, бэтэрээн-учуутал:

—Инники киэһэ биир тыынынан толоруллубут Чурапчылар өрө көтөҕүллүүлээх кэнсиэртэрин кэнниттэн аны олоҥхону көрүөххэ-истиэххэ, диэн буолла. Саала тобус-толору, бары астыныы.

  Аныгылыы уот- күөс, сценарийга сөп түбэһиннэрэн ойуу- мандар, артыыстар хомоҕой ырыалара-тойуктара, оруолларын сюжекка сөп түбэһиннэрэн

толоруулара (олоҥхоҕо  ымпыктаан- чымпыктаан ойууланар уоллаах кыыс бастакы хоонньоһууларын кытта кэрэтитэ көрдөрдүлэр эбээт!) —— киһи холкутук, астына ылынар көстүүтэ.

  Бары да улуус бииргэ түмүллүбүт хорун олоҥхону түмүктүүр толоруутуттан улахан дуоһуйууну ыллыбыт, туран эрэ уруйдаатыбыт-айхаллаатыбыт.

  Ити киэһэ быктарыллыбыт биир санааны үөрэ иһиттим. Хас нэһилиэк күөн туттар олоҥхоһуттаах этэ. Холобур, биһиэхэ Алаҕарга Ырыа Охонооһой — Говоров Афанасий Николаевич аата киэҥник биллэр. Онон, аны нэһилиэктэринэн олоҥхо туруорулуннар, диэн баҕа санаа баар эбит. Ол да олоххо киириэҕэ диэн эрэнэбин!

    Октябрина ШЕСТАКОВА, “Саха” НКИХ сахалыы сериалларын сценариһа:
—Чурапчым улууһа төрүттэммитэ 95 сылыгар анаммыт биир сүрүн тэрээһинигэр, Саха тыйаатырын уораҕайыгар “Куруубай хааннаах Кулун Куллустуур” олоҥхо дьүһүйүүтүгэр сылдьан, дууһалыын сынньанан, дойдум талааннаах дьонунан киэн туттан кэллим. “Бүтүн олоҥхону туруорар бачча элбэх талааннаах артыыстардаах эбиппит дии!” диэн сөҕө-махтайа олорон өйдөөн көрбүтүм, сорохторо олох даҕаны култуура эйгэтигэр сыһыана суох дьоммут, араас эйгэҕэ үлэлии-хамсыы сылдьар ыччаттарбыт, Саха тыйаатырын сыанатыгар хайдахтаах курдук олоҥхо алыптаах эйгэтигэр киирэн итэҕэтиилээхтик оонньообуттарыттан олус үөрдүм, долгуйдум. Дьэ бу, кырдьык талаан! Норуотун дьоҕурун таба көрөн, арыйан,олоҥхо дьүһүйүүтүгэр оонньотор, бу режиссер  — Иван Бушков өҥөтө! Кытаанах, Хатылы, Чакыр, Дириҥ, Мугудай, Алаҕар нэһилиэктэрин холбоһуктаах хордара олох даҕаны сүрэхпин уулларда...

Көрөөччүлэр, ытыспыт тыаһын харыстаабакка, дьоммутун сыанаттан ыытымаары ботуччу соҕус тутан турдубут. Алааһым ахтылҕана өссө күүһүрэн биэрдэ!

ХХХ

   Браво! Уруй-Айхал! Айхал-Мичил! Олоҥхо-дьүһүйүү бэрт тэтимнээхтик барда, биир тыынынан көрүлүннэ. Көрөөччүлэр ити курдук, Чурапчы норуодунай тыйаатырын айар кэлэктиибин, артыыстары, улуус талааннаахтарын сүһүөхтэригэр туран, уһун, дохсун ытыс тыаһынан  эҕэрдэлээтилэр, сибэкки дьөрбөлөрүн туттардылар, ис сүрэхтэриттэн махтаннылар, инникитин өссө үгүс  ситиһиилэри баҕардылар.

Татьяна Маркова.

Хаартыскалары ааптар тиксэрдэ.