Чүүйэлэр күүлэйдэрин кэпсээҥҥэ сылдьар гына тэрээһиннээхтик тэрийдилэр

Мэҥэ Хаҥалас улууһугар үс сыллаах Тыа хаһаайыстыбатын сылларынан Ходоро нэһилиэгин «Эбэ» алааһыгар «Ходуһа хоһууттара» диэн үгэс буолбут илии хотуурунан от охсуу күүлэйэ — аһаҕас күөн күрэс  буолан ааста.

Кэрэхсэбиллээҕэ баар, бу тэрээһин сыл аайы улуус нэһилиэктэрин уларыта сылдьан ыытыллар. Ол курдук, улуустааҕы күүлэй былырыын Хорообукка ыытыллыбыт буоллаҕына, быйыл Чүүйэҕэ буолла.

Тэрээһин кэнниттэн араас  улуустан хас да кыттааччыны кытта кэпсэттим.  Кинилэр бары чүүйэлэр тэрээһиннэрин үрдүк тэрээһиннээхтик ыыппыттарын бэлиэтээтилэр. «Ол туохха ордук көһүннэ?» диэн ыйыппыппар, бары биир киһи курдук — «ыалдьытымсахтарыгар!» диэн эппиэттииллэр.

Кырдьыга даҕаны, биир эбиэккэ миин үс көрүҥүнэн күндүлүүр хаһаайын баара буолуо дуо? Дьэ, онон Ходоро нэһилиэгин баһылыга Виктор Федоровы кытта кэпсэтиибитин күүлэйгэ хайдах бэлэмнэнэн, уос номоҕор киирбиттэрин туоһуласпыппар, киһим маннык хоруйдаата:

— 2014 сыллаахха биһиги нэһилиэкпитигэр өрөспүүбүлүкэтээҕи күүлэй ыытыллыбыта. Быйыл уон сыл буолан баран, улуустааҕы «Ходуһа хоһууттарын» ыыттыбыт. Күүлэй былыр Чоочо баай  «Эбэ» алааһыгар, билигин  «Чүүйэ» МУП оттуур киэҥ ходуһатыгар буолан ааста. Көнө сирин тиэхиньикэнэн оттоон бүтэрбиттэрэ. Онон күүлэй кыттааччыларыгар тыраахтар сатаан киирбэт уу отун оҕустаран ыллыбыт. Биллэн турар, бу улуус оттооһуҥҥа былааныгар улахан төһүү эбиинэн буоларын таһынан, хаһаайыстыба эбии оттонор буоллаҕа. Урут от үүммэтэх дьылларыгар олохтоохтор бу уу отун илии хотуурунан оъсон ылан эбинэн кыстыллар эбит. Онон бу оттоммут от «Чүүйэ» МУП-ка хаалар. 

Биһиги уопсайа 50-тан тахса киһиэхэ орочуоттаммыппыт, оннук да буолан таҕыста. Онон ыалдьыттарбытын барыларын тото-хана аһаттыбыт. Эти уонна буотараҕы «Чүүйэ» МУП бэрсибитэ. Собону оскуола үлэһиттэрэ Эбэҕэ илим үтэн ылбыттара. Онон ис миинин — олохтоох дьаһалта, исписэлиистэрэ, эт миинин — уһуйаан иитээччилэрэ, собо миинин — оскуола учууталлара, алаадьыны сибиэһэйдии сырылаччы буһаран, кулууппут үлэһиттэрэ ыалдьыттарбытын күндүлээбиттэрэ. 

Тэрээһин иннинэ олохтоохтортон ким туох кыахтааҕынан бурдук аһынан көмөлөһөллөрүгэр ыҥырбыппыт. Онно ким чебурек, ким бэрэски, ким хворост, ким лэппиэскэ, булочка буһаран аҕалбыттара. Инньэ гынан, икки улахан балаакка иһигэр остуолларбытыгар дэлэй бурдук аһы ууран, үс улахан чааҥҥа буспут үс көрүҥ миини киллэрэн, үлэ дьонун тото-хана аһаппыппыт. Дэлэй астаах буолан, күнү быһа дьоммут киирэ-тахса сылаас минньигэс аладьылаах үүттээх чэйи иһэ, мииммитинэн үссэнэ сылдьыбыттара. 

Чоочо баай былыр эмиэ сыл аайы араас улуус дьонун мунньан бу «Эбэ» алааһыгар күүлэй тэрийэрэ эбитэ үһү. Үлэ дьонун сыалаах эттээх миининэн күндүлээн, тото-хана аһатар эбит. Тэҥнээхтэрин булбатах кыайыылаахтарга сылгынан, сүөһүнэн бириис туруорарын кэпсиииллэрэ. Онон дьон-сэргэ эһиил эмиэ кэлэрдии оҥостон, бэркэ үөрэн-көтөн тарҕаһара үһү. Оттон 21-с үйэҕэ улууспут салалтата туруорбут да бирииһэ ботуччу.  Кыайыылаахтар холодильник, ларь, от охсор косилка, бензопила уо.д.а. улахан бириистэрин дойдуларыгар тиэнэн бардылар. Онон өбүгэ утума ыалдьыттарбытын көрсүүбүтүгэр уонна бирииспитигэр кытта баар. 

… Чүүйэҕэ билигин 600-тэн тахса киһи олорор эбит. Баһылык Виктор Федоров этэринэн, уһаайба туттан олохсуйуон баҕалаах киһи үгүс да, сир-уот кэмчи буолан, ол кыаллыбат эбит. Ол аата дьон бу сири сөбүлээн, дууһалыын ылынан олохсуйа сатыыр буоллаҕа. Онон түмсүүлээх нэһилиэк дьоно бары биир киһи курдук турунан, быйылгы улуустааҕы «Ходуһа хоһууттара» күүлэйи кэпсээҥҥэ сылдьар гына тэрээһиннээхтик тэрийэн, холобурга сылдьар буоллулар.