Дьааҥыга тахсыбыт содур быһыы хатыламматын…

Бу соторутааҕыта Дьааҥы улууһугар киһи өйүгэр баппат иэдээннээх содур быһыы тахсыбыта. Ол курдук 10-c кылааска үөрэнэр кыысчааны күүһүлээн баран сыбаалкаҕа кистээбиттэрэ. Хомойуох иһин маннык содур быһыылар үгүстүк бэлиэтэнэллэр.

Үс кыыс уонна үс уол буолан күүлэйдии тахсыбыттар. Кыргыттар үһүөн онус кылаас үөрэнээччилэрэ. Кыргыттар бэйэлэрин кытта дьиэттэн мээнэ ырааппат дьүөгэлэрин илдьэ барбыттар. Бу кыыс төрөппүттэрин кытта Боронук нэһилиэгиттэн көһөн кэлбиттэр. Бары аһыы утах испиттэр. Эмсэҕэлээбит кыысчаан дьиэтигэр атааралларыгар көрдөспүт, онуоха кыргыттар уолаттары кытта соҕотохтуу быраҕан баран, баран хаалбыттар. Онуоха уолаттар кыысчааны кырбаабыттар, онтон биир уол кыысчааны күүһүлээбит. Кыыһы өллө дии санаан илиитин, атаҕын кэлгийэн баран, мас лабааларынан сабан кистээбиттэр. Уорбаланааччы уол Дьааҥы бөһүөлэгин олохтооҕо. Кинини тутан тута Дьокуускайга аҕалбыттар. Оттон эмсэҕэлээччи кыысчаан ыарахан туруктаах Дьокуускайга аҕалыллыбыта.

Бу быһылаан РФ Силиэстийэлиир кэмитиэтин болҕомтотун тардыбыта. СК бэрэссэдээтэлэ Александр Бастрыкин дьыалаҕа кыттыгастаахтары барыларын тутар туһунан сорудахтаабыта. Ол эрээри кыттыгастаахтартан биир эрэ киһи тутуллан Дьокуускайга аҕалыллыбыта. Бу киһиэхэ холуобунай дьыала тэриллибитэ.

Дьааҥы улууһун баһылыга Владислав Иванов бу дьыалаҕа биир эрэ уорбаланааччы баарын ыйбытын туһунан социальнай ситимҥэ тарҕаммыта. Уорбаланааччы аҕата арыгы да испэт, табах да тардыбат диэн этии содур быһыыны оҥорбут үлэтэ-хамнаһа суох эдэр киһи оҥорбут ыар буруйун хайдах да сотон кэбиһэр кыаҕа суох. Эмсэҕэлээччи кыыс кэлэр кыһын 17 сааһын туолуохтаах…

Кини тэҥҥэ арыгыласпыта…

Сиэргэ баппат ынырык быһылааннар үгүстүк арыгы иһии түмүгэр тахсаллар диэн бэлиэтииллэр эспиэрдэр. Сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолор түүннэри сылдьыыларыгар үгүстүк төрөппүттэри буруйдууллар. Оттон 16–17 саастаах оҕолор саамай доҕордоһор, тэҥнээхтэрин кытта алтыһар саастара. Бу сылдьан кинилэр аһыы да утаҕы амсайаллар. Ханнык да түгэҥҥэ сиэр-майгы, киһилии сыһыан баар буолуохтаах. Иитии дьиэ кэргэнтэн уонна оскуола боруогуттан саҕаланыахтаах. Ыччат хайаан да дьарыктаах буолуохтаах. Үөрэҕэ, үлэтэ суох буолуу ыччаты араас куһаҕан дьайыыларга тиэрдиэн сөп. Сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолор арыый аҕа саастаах ыччаты кытта алтыһыыларын хонтуруоллааһын үлэтэ күүскэ ыытыллыахтаах. “Тэҥҥэ иһиспитэ, арыгыласпыта” диэн үгүстүк этэллэр. Оттон Дьааҥыга тахсыбыт быһылаан буруйдаахтара кытаанах миэрэҕэ тардыллыахтаахтар!

ТУСКАР ТУҺАН

Наадалаах төлөпүөннэр

СӨ ИДьМ: 112 эбэтэр 102

Силиэстийэлиир кэмитиэт түүннэри-күнүстэри үлэлиир эрэллээх төлөпүөнэ:

123 “Оҕо кутталга түбэстэ” — 8 (4112)40–31–74

CӨ Оҕо быраабын көмүскүүр боломуочунай: 8 (4112) 508–368, 508–369

Дьуһуурунай борокуруор: 8924 469 88 48

Оҕо эрэнэн эрийэр нүөмэрэ (телефон доверия): 124 эбэтэр 8 800–2000–122

Суһал психологическай көмө нүөмэрэ: 8 800 100‑35‑50

СЫЫППАРАЛАР

Хомойуох иһин, Арассыыйаҕа сокуоннай сааһын ситэ илик оҕолор содур быһыыга-майгыга түбэһиилэрэ үгүс. Ол курдук ааспыт 2024 сылга РФ Силиэстийэлиир кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Бастрыкин иһитиннэрбитинэн, содур дьон илиитигэр түбэһэн дойду үрдүнэн 

1000 оҕо суорума суолламмыт. Ол курдук ааспыт сылга силиэдэбэтэллэр

21 тыһыынча буруйу оҥорууну силиэстийэлээбиттэр. Сокуоннай сааһын ситэ илик оҕо утары буруйу оҥоруу түмүгэр 

17 тыһыынча оҕо эмсэҕэлээбит.

САНАА

Эмсэҕэлээбит оҕо төрөппүттэрин кытта сибээһи тута олоробун

Туйаара Васильева, СӨ оҕо быраабын көмүскүүр боломуочунай:

— Билиҥҥи туругунан бу дьыаланан быраабы араҥаччылыыр уорганнар үлэлэһэ сылдьаллар. Уорбаланааччы тутуллубута. Оттон эмсэҕэлээбит кыыс санрейсинэн Дьокуускай куорат мэдиссиинэтин киинигэр аҕалыллыбыта. Билигин кыыһы кытта психологтар үлэлэһэллэр. Эмсэҕэлээбит кыыс элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ улааппыт оҕо буолар. Дьиэ кэргэн ханнык да учуокка турбат. Эмсэҕэлээбит оҕо төрөппүттэрин, кыыһы бэйэтин балыыһаҕа тиийэн көрсүбүтүм, сибээһи тута олоробун. Этэҥҥэ буоллаҕына, оҕону ханнык эмит лааҕырга сынньатар туһунан боппуруоһу кэпсэппиппит.

Оҕо быраабын көмүскүүр боломуочунай быһыытынан санатыахпын баҕарабын, төрөппүттэр уонна оҕо сокуоннай бэрэстэбиитэллэрэ оҕо иитиитин иннигэр эппиэтинэһи сүгэллэрин умнуо суохтаахтар. Аһыы утаҕы иһии бобуулааҕын, ону сэргэ түүҥҥү өттүгэр төрөппүтэ суох сокуоннай сааһын ситэ илик оҕо уопсастыбаннай миэстэҕэ сылдьарын хааччахтыахтаахтар. Маннык хонтуруол оҕо куһаҕаҥҥа түбэһиитин уонна куһаҕаны оҥоруутун сэрэтэр. Маны таһынан, оҕо туора дьоҥҥо албыннаппатын туһугар төрөппүттэр оҕону кытта истиҥ, сылаас сыһыаны олохтуурга кыһаныахтаахтар. Оҕону кытта өрүү аһаҕас кэпсэтии, төлөпүөн нөҥүө сибээһи тутуу улахан суолталаах. Сэрэхтээх, оҕоҕо кутталынан суоһуон сөптөөх дьон бөрөстүүпүнньүк курдук буолбакка, төттөрүтүн, дьону бэйэтигэр тардар, итэҕэтэр көрүҥнээх эмиэ буолуохтарын сөбүн быһаарыахха наада. Оҕо кутталлаах балаһыанньа буолаары гыммытын сэрэйиэхтээҕин туһунан эрдэттэн үөрэтэр хайаан да наада.

Атаҕастабыл кэннэ киһи урукку чөлүгэр түһэр дуо?

Надежда Васильева, “Надежда” дьиэ кэргэн психологическай киин салайааччыта:

— Бу буолбут быһылаан туһунан санаа үллэстэр уустук. Тоҕо диэтэххэ, алдьархайга түбэспит оҕо төрөппүттэрин, быһылаан да туһунан ситэри билбэппиттэн буолар. Онон ситимнээн уопсай ылан быһылааҥҥа сыһыаран санаабын үллэстиэхпин сөп. Эдэр дьон тоҕо наһаа кырыктаах, дьону аһыммат буоларыгар тохтуом. Мин көрүүбэр, маннык түгэҥҥэ хас да биричиинэ баар.

Бастатан туран, виртуальнай чахчыга олоруу содула буолар. Аныгы ыччат бириэмэтин улахан аҥаарын цифровой эйгэҕэ атаарар. Көмпүүтэргэ оонньууллар, араас киинэлэри көрөллөр. Бу сылдьан кинилэр киһини эмсэҕэлэтиини буолуохтааҕын курдук ылынар буолуохтарын сөп. Дьиҥ олоҕу уонна виртуальнай эйгэни араарбат буолуу үөскүүр.

Иккиһинэн, дьиэ кэргэн эйгэтэ улахан оруоллаах. Оҕо дьиҥ майгытын оҥкула дьиэ кэргэҥҥэ оҥоһуллар. Оҕо төрөппүттэрин кытта сыһыана, иитии дьайыыта барыта киирэр. Өскөтүн, дьиэ кэргэҥҥэ илиинэн киирии, уйулҕа өттүнэн баттааһын баар буоллаҕына, оҕо маны олох нуорматын курдук ылына улаатыан сөп. Оҕо сылдьан элбэхтик таһыллыбыт, атаҕастабылга түбэспит оҕо киһини күһэйэр кырыктаах дьайыылары оҥорор буоларын туһунан үгүс чинчийиилэр этэллэр. Үсүһүнэн, уйулҕаны хамсатар араас бэссэстибэни иһии буолар. Үгүс буруйу оҥоруу арыгы иһэн баран оҥоһуллар. Арыгы, наркотик киһи буола турар балаһыанньаны ылыныытыгар атыннык дьайаллар. Киһи хонтуруолун сүтэриэн сөп. Төрдүһүнэн, сиэртибэ куттанан, кыбыстан этиммэтэ буруйу оҥоруу дьайыыларын күүһүрдэр. Ол иһин үгүстүк маннык түгэннэр накаастабыла суох хаалан иһиэхтэрин сөп. Оттон накаастабыл суох буоллаҕына, буруйу оҥорооччу өссө кырыгыран туран куһаҕан дьайыылары оҥорор буолар. Бэсиһинэн, үөрэх систиэмэтигэр иитии үлэтин доҕолоҥнооһуна буолар. Бүгүҥҥү күҥҥэ оскуола сүрүн эбээһинэһэ эксээмэннэргэ эрэ бэлэмнэнии курдук буолла. Оҕо ис эйгэтин, киһи быһыытынан үүнэн тахсыытыгар болҕомто ууруллубат буолла. Оттон атаҕастабылга, содур быһыыга түбэспит киһи уйулҕа өттүнэн чөлүгэр түһүөн сөп дуо диэн ыйытыыга хоруйдуом этэ, чөлгө түһүү үгүс бириэмэни уонна күүстээх психотерапевтическай көмөнү ирдиир. Манна идэлэрин толору баһылаабыт исписэлиистэр көмөлөһүөхтэрин наада.

ХААРТЫСКАНЫ ОҤОҺУУ ӨЙ ОҤОРДО.