Диана Павлова: “Туһалааҕы оҥорор буоллахха, суол аһыллан иһэр”

Биһиги бүгүҥҥү ыалдьыппыт — Диана Павлова. Кини олоххо көхтөөх уонна мэлдьи тулалыыр эйгэни тупсарарга дьулуһар. Оҕо эрдэҕиттэн уопсастыбаннай үлэҕэ кыттыһан, төрөөбүт дойдуну сайыннарарга, олоҕу тупсарарга киһи бэйэтэ кыһаллыахтааҕын өйдөөбүтэ.

Үлэ саҕаланыыта

— Диана, бэйэҥ тускунан кылгастык билиһиннэр эрэ.

— Мин Н. Д. Субуруускай аатынан Болтоҥо орто оскуолатыгар дириэктэри иитэр үлэҕэ солбуйааччынан үлэлиибин. Сунтаар улууһугар төрөөбүтүм, В. М. Анисимов аатынан агротехнологическай хайысхалаах Түбэй орто оскуолатын бүтэрбитим. Аны санаатахха, оскуола саҕаттан саха тылын учуутала Мария Матвеевна бырайыак суруттаран, күрэхтэргэ кытыннарар эбит. Оскуола кэннэ Чурапчытааҕы судаарыстыбаннай физкултуура уонна успуорт институтугар үөрэммитим, 2019 сыллаахха бүтэрбитим. Онтон Арктическай судаарыстыбаннай култуура уонна искусство институтугар үөрэнэн бибилэтиэкэр идэтин ылбытым. Билигин АГИКИ-га Культурология салаатыгар аспирантураҕа үөрэнэбин. Үөрэхпин бүтэрээт, Чурапчы улууһугар Болтоҥо нэһилиэгэр В. М. Кладкин аатынан тыа сирин модельнай бибилэтиэкэтин сэбиэдиссэйинэн үлэбин саҕалаабытым. Бастаан үөрэхпин бүтэрэн кэлэрбэр, ол саҕана, Варвара Васильевна Макарова Болтоҥо баһылыга үлэҕэ ыҥырбыта. Олус дириҥ устуоруйалаах, элбэх биллиилээх дьонноох нэһилиэккэ араас бырайыактарга үлэлэһээр диэн этиитин ылынан кэлбитим. Онтон ыла ыччаты кытта үлэлээн барбытым. 2019 сыл ахсынньытыгар 2020 сыл Бэрэсидьиэн граннарын пуондатын маҥнайгы куонкуруһугар кыттаммыт, Болтоҥо нэһилиэгин “Утум” уопсастыбаннай кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэтэ Чурапчы улууһугар маҥнайгынан грант ылбыта. Дьэ, мантан ыла гражданскай уопсастыбаҕа туһалаах үлэм саҕаламмыта.

Дьиэ кэргэн өйөбүлэ

— Дьиэ кэргэниҥ туһунан кэпсиэҥ дуо? Тыа сиригэр, атын дойдуга олохсуйар хайдах эбитий?

— Мин Сунтаар улууһуттан Чурапчыга үөрэнэ кэлэн баран, устудьуоннуу сылдьан сүрэҕим аҥаарын көрсүбүтүм, Чурапчы улууһун Мындаҕаайытыгар кийииппин. Эрим Иван Иванович Павлов Болтоҥо оскуолатыгар физкултуура уонна ОБиЗР учуутала. Икки кыыс оҕолоохпут, 5 уонна 2 саастаахтар. Устудьуоннуу сылдьан ийэлээх аҕабын көһөрөн аҕалбытым, билигин Чурапчыга бааллар, сиэннэрин көрсөллөр. Өйдүүр, өйүүр чугас дьонум суоҕа буоллар, баҕар, уопсастыбаннай үлэнэн дьарыктаныам суоҕа этэ. Итиннэ барабын, манна кыттабын диэтэхпинэ, оҕолорбун дьонум көрөллөр, онон олус абырыыллар. Барыта бэйэтэ табыллан, дьүөрэлэһэн тахсан иһэр. Дьоҥҥо тулалыыр эйгэҕэр туһалааҕы үчүгэйи оҥорор буоллахха, инники суолуҥ барыта аһыллан иһэр курдук. Тыа сиригэр ыччаты олохсутарга, мин, тус санаабар, дьиэ-уот инфраструктура баара-суоҕа улахан оруолу оонньообот. Бастаан Болтоҥоҕо үлэлии кэлэн баран, биэс сыл хаарбах дьиэҕэ олорбуппут. Онтон билигин толору хааччыллыылаах, сылаас таас кыбартыыраҕа олоробут. Итиэннэ этиэм этэ, ыччаты бу төрүт түөлбэ сирэ, атын сиртэн кэлбит үлэһити, бэйэ киһитэ диэн, хара маҥнайгыттан сыһыарыахтарын наада. Бу оҕо биһиги оҕобут диэн, оччоҕо кэлии ыччат санаата көнньүөрэн, силис тардан хаалыа этэ.

Граннар уонна уопсастыбаннай үлэ

— Граннарга кыттыы уонна уопсастыбаннай үлэ туһунан кэпсиэҥ дуо?

— Биһиги Болтоҥобут нэһилиэгэр түөрт федеральнай, икки эрэгийиэннээҕи граны ылбыппыт. Бу бырайыактары мин салайабын. СӨ Тас сибээстэһиигэ министиэристибэтин, Ил Дархан, Чурапчы улууһун граннарын ыламмыт, араас бырайыактар олоххо киирэн тураллар. Маҥнайгы бырайыакпытынан, 2020 сыллаахха Болтоҥо нэһилиэгиттэн Аҕа дойду сэриитигэр барбыт уонна Хоту көһөрүүгэ сылдьыбыт дьоҥҥо аналлаах стелла тутуута буолар. Маны таһынан бу стеллаҕа ааттара киирбит дьон туһунан сыыппара эйгэтигэр үйэтитэр саайт оҥоһуллубута. Кэлэктиибим өйүүр, туох баар саҥа идиэйэни ылсан иһэллэр. Барытын тэҥҥэ ырытан, толкуйдаан сүбэлэһэн оҥоробут. Уопсастыбаннай үлэ олус туһалаах, тус бэйэ уонна тулалыыр эйгэ сайдыытын суола буолар. Чурапчы улууһун уонна Болтоҥо нэһилиэгин олохтоохторо саҥа саҕалааһыны, идиэйэни барытын өйөөн, түргэнник ылсан олоххо киллэрсэн иһэллэриттэн үөрэбин. Бырайыагы суруйарга нэһилиэк киэҥ устуоруйатыгар, биллиилээх дьонугар тирэҕэрэбит. Болтоҥо — Чурапчы улууһун биир саамай баай устуоруйалаах кырдьаҕас нэһилиэгэ. Улуу Кудаҥсаттан саҕалаан саха норуотугар үгүс үтүөнү оҥорбут элбэх биллиилээх дьон төрөөн-үөскээн ааспыт түөлбэлэринэн буолар.

Оҕону патриоттуу иитии

— Эн үлэҥ сүнньүнэн патриотическай иитии эбит дии?

— Патриотическай иитии, киһи бэйэтин баҕа санаатыттан тахсыахтаах. Патриот буолуу диэн иэйии буолуохтаах диэн тус санаалаахпын. Оҥорор үлэбит, видеоконтент буоллун, пааматынньык, тутуу буоллун — барыта киһини патриотическай тыыҥҥа-санааҕа тиэрдэр, иэйии быһыытынан киһини күүркэтэн, долгутан киириэхтээх, сүрэҕи хамнатыахтаах диэн санаанан сиэттэрэн үлэлиибит. Оччоҕо дьэ бу дьаһалга кытта сылдьар киһи дьиҥ-чахчы маннык эбит диэн ылынар. Мин бу сиргэ туһалаахпын, наадалаахпын диэн өй-санаа киирэр. Үксүн Болтоҥо нэһилиэгин бырайыактара патриотическай иитиигэ, устуоруйаны үйэтитиигэ туһуланаллар. Бырайыактары суруйуунан эрэ буолбакка, ону таһынан Чурапчы улууһун ыччатын сэбиэтигэр үлэлиибин. Араас таһымнаах тэрээһиннэри, пуорумнары ыытабыт, онно кыттабын. Сүрүннээн өрөспүүбүлүкэ ыччатын “Муус Устар” бэстибээлигэр сыл ахсын кыттабын. Бу олоххо көхтөөх буоларбар, укулаат уурбут үөрэппит-ииппит институтум буолар дии саныыбын. Ыччаты кытта тэҥҥэ үлэни тэрийэрсэллэрэ, үөрэтэллэрэ-такайаллара, ыччаты-дьону инникигэ сирдиэхтээххит диэн эппиттэрэ суолдьут сулус буолар. Саха норуота урут-уруккуттан тыйыс тымныыны, уот-курааны туораан кэлэн, баччаҕа диэри тиийдэҕэ. Чулуу дьоммутун С. А. Новгородовы, М. К. Аммосовы, П. А. Ойуунускайы, И. Н. Бараховы, С. М. Аржакову, А. Е. Кулаковскайы, В. В. Никифоров‑Күлүмнүүрү, С. В. Васильевы, С. З. Борисовы, В. П. Ларионовы, И. Е. Винокуровы холобур оҥостуохтаахпыт.

Биир дойдулаахпыт атомнай бырамыысыланнас бэтэрээнэ Йоган Егорович Максимов экодухуобунас термининэн салайтаран бырайыак суруйан, быйыл Арассыыйа Бэрисидьиэнин 1,5 мөл. солк суумалаах гранын ыллыбыт. Саха философиятынан үс-кут нөҥүө оҕону иитии, бэйэҕэ уонна тулалыыр эйгэҕэ ыраас сыһыаны олохтооһун буолар. Үс куруһуок үлэлээтэ: бастакыта, Буор кут — успуорт, доруобуйа эйгэтэ — өбүгэ оонньуулара, иккиһэ, Ийэ кут — тулалыыр эйгэҕэ харыстабыллаах сыһыан, утумнааһын, экология куруһуога, үсүһэ, Салгын кут — психология уонна айти — бэйэни уонна тулалыыр эйгэни айти көмөтүнэн үөрэтии уонна сырдатыы. Мин санаабар, хас биирдии киһи уопсастыбаннай олоххо бэйэтин кылаатын киллэриэн сөп.