Дьиби үрэх сэһэнэ

Булт-алт тиэмэтигэр сэргэх кэпсээннээх  Дьөгүөр Сыромятников-Егор Һэрэмээт бу күннэргэ Бурятия Окинскай оройуонугар кабааны бултуу ити дойдуга сылдьар эбит.

Кини булчут күннүгэр тугу суруйбутун кылгатан таһаарабыт. Онон Дьиби үрэххэ хайдах сылдьарын ааҕыҥ.

Сэтинньи 12 күнүн киэһэтэ

Киэһэтин сэһэн, дьэ, тахсыах курдук да, киһим дүҥүрүн былаайаҕын кыччайар. Кулааһай тыһын илитэн киэп оҥорон хатарар эбит. Ол курдук, мин ыыппыт эһэм баппаҕайдарын үтүлүк курдук оҥорбутун иннигэр ууран олорор. Сураҕа, сотору казахтар кэлэллэр үһү. Сыл аайы баччаларга улахан фургоннарынан тиэйэн, сылгыны тыыннаахтыы атыылаһан бараллар эбит. Улахан сылгы 50 000 солк. Кинилэр таах биэрэн эрэ кэбиһэллэр эбит. Докумуонун бэйэлэрэ оҥороллор үһү.

Сэтинньи 13 күнүн сарсыардата

Күнүс биир аҥаар саҕана Хүргэттэн хоҥуннубут. Аттарбыт ахсымыран, арыычча мииннибит. Ааттаах аттар хаамыылара барахсан күлүмэх айан буоллаҕа, ырыа курдук кудулутан. Хараҥарыан иннинэ кэллибит. Аартык дабааныгар биир сойуот 130 сүөһүнү соҕотоҕун кыстата үүрэн иһэрин көрүстүбүт. Барахсан бэйэтин сирин-уотун иччилээн, төрүт дьарыгын тута сылдьара үчүгэйин көрүөххэ. Харахтыын уоттаах. Сүөһү үүрэн иһэр киһи сайылыга Монгуол быыһыгар турар үһү, оруобуна судаарыстыбаннай дьаралыктаах остуолба аттыгар турар эбит. Көстөр сиргэ Моҥуол дьаралыктаах быыс остоолбо турар диир. Фотоловушка быыһа суох элбэх турар үһү. Киһибитигэр кэлбиппит субу аҕай тыаттан кэлбиттэр. Икки урут билбэтэх дьонум хараара боруорсаллар. Үс мыыла буола тириппит ыҥыырдаах ат бааллан турар. Оҕонньорум тороху сыатын тууһаабытын таһаарда. Таһырдьа тахсыбытым дьонум ампаар иһигэр биир дьоһуннаах атыыр торохуну астыы-үөллүү сылдьаллар эбит. Сыата суор холотун эрэ тиийбэт. Хата, сибиэһэй тороху эттээх дьоро киэһэҕэ кэлбиппин.

Сэтинньи 14 күнүн киэһэтэ

Хойут халлаан сырдыыта утуйан турдум. Булаатым убайа сэһэннээх баҕайы киһи эбит. Нууччалыы бэркэ санаатын сайа этэр. Үөрэҕим суох диир да, өй-санаа бөҕө киһи. Дьэ, бу буоллаҕа, дьиҥнээх норуот өйүн сиһэ, сүмэтэ-сүөгэйэ.

Былыр өрөбөлүүссүйэ иннинэ бу оройуоҥҥа элбэх Будда дацааннара бааллара үһү. “Ол мээнэ буолбатах этэ”, — диир. Тэбиэт отоһуттара эмтээх от хомуйан дьону эмтээн олорбуттар.

Аны, дьэ, бэҕэһээҥҥи булт түгэнин кэпсээтилэр. Былырыын кулааһайы бултаппыт Баатыр ыт барахсан хорсуннар охтууларынан охтубут. Тороху (кабаан) атыыра аһыытынан хайа көтөн, хаана баран охтубут. Хаамыы кыылга 5 ыт барбыт. Икки ыт куттанан төннөн кэлбиттэр. Баатыр 14 саастаах буолан кырдьан, бытааран охсуһууга кыайан аһаран биэрбэтэх. Буутун хайа астарбыт уонна сааланыахтарыгар диэри үрсэ сылдьан, хаана баран өлбүт. Онон сиэр-туом оҥорбуттар. Мутук тэлгээн сытыарбыттар. Кутуругун быһан, сыҥааҕын анныгар сыттык курдук ууран хаалларбыттар.

Сэтинньи 15 күнэ

Бүгүн бултаабакка көннөрү ыта суох сибикилээн кэлиэххэ диэн буолла. Биир кабаан суоллаабыт. Өссө суол-иис көрдүү сатыы сылдьан, яктар үрэх мууһугар туралларын көрдүбүт. Бөрө моһуоктаабыт. Ол иһин дьиэ диэки үүрэргэ быһаарынныбыт. Аат сүөһүлэрэ ньырылаһа сытыйаннар, сүгүн үүрүллүбэттэр. Аны бары мөлүүк эрэ хаамаллар. Үрэх устун барбаттар. Ыйааһыннарын уйбакка, муус тостуон сөп. Уонна бу сатаналарыҥ айылҕаларынан наар хайаны сирэйдэнэн сылдьар кыыллар буоллаҕа. Барыта 60‑ча ягы, хайнагы үүрдүбүт. Булатым “аста” диэн аһы көрдөрөн күндүлээн аһатта. Биһиги тарбыт атылыыта ас эбит. Аһыыта амаан айахтаах аһаабат аһа. Күндү-мааны ас буолбатах. Хата, мин бэйэм бор-тор киһи буолан, син балаччаны сиэтим. Тартан арыый атын. Күөх үүтү аһытан оҥороллоро тар курдук. Дэлби аһытан, илдьи ытыйан баран, буһаран ылаллар. Былыргыта, арааһа, мас уһаакка хаһаанан ууруналлар эбит.

Сэтинньи 16 күнүн киэһэтэ

Бүгүн үлэхпит быһыытынан сөпкө аттары тутаттаан бултуу бардыбыт. Үс эдэр ыттаахпыт. Оҕонньорум ыыталаан баран сиикэй тороху (кабаан) тириилэрин лоскуйдарын быраҕаттаан биэрдэ. Ыттарбыт онтукаларын хойукка диэри уоба сырыттылар. Сүүрэн иһэн тохтуу биэрэн өссө көмүллээн ылаллар. Оннук үгэс баар эбит. “Туохха баралларын билэн бараллар”, — диир. Син балачча хаамтардыбыт. Онтон, дьэ, сүөһү суолун быыһыттан торохулар тоҥ суолларын ыллыбыт. Тута сөрөөн туран олох ыттыы ирдээн киирэн бардыбыт. Барар хайысхаларынан хайаны эниэлэринэн эргийтэлээн, аа-дьуо кырбаат-кырбаат үрдэллэрин испирээл курдук эрийэн ылан, үөһэ хайалар үрдүлэригэр тахсан истибит. Кыылларбыт суоллара улам-улам ирэн истэ. Ботуччу үөрдээх тороху буолан биэрдэ. Күнүс икки чаас саҕана хайа оройуттан ыттарбыт бардылар. Бу дойду ыттара наар суолунан ирдээн бараллар. Кыыллар орохтоон барбыт суоллара көстөр. Аны таҥнары сырсыы буолла. Түһэргэ сэрэхтээх баҕайы. Оҕонньорбут атаҕа куһаҕан буолан аттан түспэт, уолбут атыттан түһэн сиэтэн барда. Мин аттан түспэккэ истим. Хайа эниэтигэр тутуһан турар иһирик ычыкыны кэбэ түстүбүт. Ол икки ардыгар оҕонньорбут сус гынна. Уолум атын үрдүгэр түстэ. Миинэ оҕустум. Оҕонньорбут суолунан ычыкыны хайа көтөн тахсан эрдэхпинэ, субу иннибэр саа тыаһа түптэ саалла түстэ. Тахсыбытым оҕонньор саатын тутан турар, ыраахха диэри хайа эниэтин сэндэлэс ойуура көстөр. Ыттар суохтар. Онтубут үөр тороху ычыкынтан тахсан эрэллэрин кэннилэриттэн ытан хаалбыт. Ыттары олох сыһыарбат үөр, улахан атыырдаахтар. Үчүгэй ыттар элбэх буолан мөрөйдөөн, улахан атыыр торохуну эккирэтэн, кыра торохулары хайытан ытар түгэҥҥэ диэри чугаһаталлар эбит. Улахан сыралаах булт эбит.