Дьиэ кэргэн үөрэҕэ

Дьиэ кэргэн үөрэҕэ диэни билэҕит дуо? Бу дьиэтээҕи үөрэхтэн атын. Оҕо кыайан оскуолаҕа баран үөрэнэр кыаҕа суох буоллаҕына, учуутал оҕо дьиэтигэр кэлэн үөрэттэҕинэ, дьиэтээҕи үөрэх диэн буолар. Онтон дьиэ кэргэн үөрэҕэ – онлайн көрүҥүнэн үөрэх.

Дьиэ кэргэн үөрэҕэр ханнык баҕарар оҕо дьиэтигэр олорон, үөрэниэн сөп. Бу туһунан Нелли Протодьяконова сиһилии кэпсээтэ. Кини туһунан хас да сыллааҕыта суруйан турабын.

Куоракка улааппыт кыыс кэлин бэйэтэ баҕаран туран, Амма өрүс кытылыгар сир ылан баран, тыа сиригэр баран олохсуйбута. Кини сүрүн санаата – киһи айылҕаҕа чугас буолуохтаах, тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатынан бэйэтин айаҕын хааччыныахтаах диэн.

Ол ыра санаатын толорор туһуттан дьиэтин атыылаан, саҥа дьиэ туттан, кэтэх хаһаайыстыба тэринэн, кэргэн тахсан, олоҕун тосту уларыппыта. Улааппыт, ыал буолбут кыыһа куоракка хаалбыта, сиэнэ эбэтигэр ыалдьыттыы кэлээччи.

Онтон 2023 сыллаахха кэргэнин оҕотун иитэ ылбыттара. Кыракый уолчаан ийэтэ өлбүтүн кэннэ, аҕатыгар иитиллэ кэлбитэ. Вадим бастаан нууччалыы эрэ саҥарара. Болугур орто оскуолатыгар 2-с кылааска киирбитэ, ол эрээри, сахалыы билбэт, элбэх көтүтүүлээх буолан, ыарахаттары көрсүбүтэ. Дьиҥэ, чугас дьонуттан арахсан, букатын билбэт дьонугар, атын сиргэ кэлэрэ оҕоҕо улахан истириэс буоллаҕа дии…

Кинилэр дэриэбинэттэн хас да килэмиэтирдээх сиргэ, тэйиччи олороллор. Ол да буоллар, хас сарсыарда аайы массыынанан илдьэр, аҕалар этилэрэ. Онтон сахалыы өйдөөбөт буолан, көтүтүүтэ элбээн барбытыгар, ыксаан, дьиэ кэргэн үөрэҕэр көһөрүөххэ диэн быһаарыныы ылыммыттара.

— Оскуолаҕа эрдэ туруоран илдьэрбит, күнүс кэлэн баран, киэһээҥҥэ диэри уруок ааҕыыта, эбии дьарык, онон тугу да ситиспэт, ситиспэтиттэн ыгылыйар, олус сылайар этэ. Оонньууругар, дьиэ үлэтигэр көмөлөһөрүгэр бириэмэтэ тиийбэтэ.

Онтон билигин уутун хана утуйар, ханна да ыксаабат, күҥҥэ 4-5 чаас онлайн көрүҥүнэн үөрэнэр, ол кэмҥэ дьиэтээҕи сорудахтарын толорон кэбиһэр. Оонньууругар, биһиэхэ көмөлөһөрүгэр бириэмэтэ ордор.

Оҕо 10-12 сааһыгар диэри, истигэн, толоругас эрдэҕинэ, дьиэ үлэтин үлэлииргэ, олоххо наадалаах үөрүйэхтэргэ үөрэтиэххэ наада. Эрдэҕэс сааһын туолла да, истибэт, утарсар буолан барар. Вадим дьиэ харбыыр, пылесостуур, козаларга, хоруолуктарга эбиэс биэрэр эбээһинэстээх, биһигини кытта муус, мас киллэрсэр, уу тасыһар, балыктаһар. Бэйэтэ судургу аһы астанан аһыан, оһох оттуон сөп. Уол оҕо тыа сиригэр дьиэ ис-тас үлэтин сатыыра инники олоҕор туһалаах.  Маны тэҥэ, эт-хаан өттүнэн сайдыылаах буоларын туһугар, эрчиллиилэри оҥорор. Аҕыйах ый иһигэр, харахха быраҕыллар ситиһиилээх.

Онлайн оскуола

— Дьиэ кэргэн үөрэҕэр көһөр уустук дуо?

— Суох, уустуга суох. Бастаан онлайн-оскуоланы талан баран, үөрэнэ сылдьар оскуолатыгар баран, “открепление” ылаҕыт, онтон үөрэх управлениетыгар баран, дьиэ кэргэн үөрэҕэр көһөбүт диэн, сайабылыанньа суруйаҕыт. Оскуолаттан докумуоҥҥутун ылаҕыт. Социальнай сулууспалартан, оскуолаттан көҥүллэтии ирдэммэт, ханнык баҕарар төрөппүт оҕотун дьиэ кэргэн үөрэҕэр биричиинэтин быһаарбакка эрэ, көһөрөр бырааптаах.

Онлайн көрүҥүнэн үөрэтэр оскуолалар элбэхтэр. Биһиги “Фоксфорд” оскуолатын талбыппыт. Сайаапка ыыппыппытыгар, Болугур оскуолатын кытта сибээстэспиттэрэ. Онтон докумуоннарбытын хаартыскаҕа түһэрэн ыыппыппыт. Оскуолаҕа ылыы туһунан бирикээс кэлбитэ. Ыйга 4,5-5 тыһыынча солкуобайы төлүүбүт. Биллэн турар, интэриниэт үчүгэй буолуохтаах.

Саайтарыгар тус кэбиниэт баар, онно уруоктар бэрээдэктэрэ, үөрэнээччи ситиһиитэ, о.д.а. барыта баар. Биһиги видеоҕа уһуллубут көрүҥүн талбыппыт. Маннык табыгастаах, тоҕо диэтэр, уруогу тохтотон, эбэтэр, өйдөөбөтөҕүнэ, хос эрийтэрэн көрүөххэ сөп. Интерактивнай сорудахтардаах буолар, ону толордоҕуна эрэ, уруогун аахпыт диэн буолар. Барыта судаарыстыбаннай бырагырааманан үөрэтэллэр.

Саха тылыгар уонна английскай тылга эбии дьарыктанабыт. Duolingo сыһыарыынан английскай тылы үөрэтэр. Онно оонньуу курдук үөрэтэллэрин сөбүлүүр.

Уруоктарга сыананы туруорбаттар. Сорудаҕы сөпкө толорбут буоллаҕына, от күөх өҥнөөх буолар. Вадим бэйэтэ да кыраапыгы, систиэмэни сөбүлүүр буолан, барыта от күөх өҥнөнөрүн астынар. Сылга иккитэ Болугур оскуолатыгар баран, хонтуруолунай үлэни туттарар, онно сыана турар. Сыл түмүгүнэн, “4”, “5” сыаналарга туттартаабыта. Үөрэххэ наһаа ыгыллыбат, быдан холкутуйда.

Төрөппүт хонтуруола наада

— Биллэн турар, өйдөөбөтөҕүнэ, мин быһааран биэрэбин. Кыра кылаас буолан, миэхэ бакаа чэпчэки, ол эрээри, бэйэм тэҥҥэ үөрэнэбин, уруогун бэрэбиэркэлиибин, хонтуруоллуубун, учууталын кытта кэпсэтэбин, бырагырааматтан хаалбатын кэтиибин.

Манна биир түгэни этиэм этэ. Төрөппүт быһаарыыта, хонтуруола хайаан да наада. “Үөрэт” диэн баран, оҕону дьиэҕэ соҕотохтуу хатаан баран, үлэҕэ баран хаалар диэн сыыһа. Күнү быһа дьиэҕэ соҕотох олоруо дуо? Арай, обургу оҕо бэйэтэ дьарыктаныан сөп. Аны хонтуруоллаабатахха, оҕо холтууралаан киирэн барыан сөп. Онон кыра оҕоҕо төрөппүт аттыгар баара, тэҥҥэ быһаарсара, тулуурдаах буолара ордук.

Оҕо өйдөөбөтөҕүнэ, тулуура суох төрөппүт кыыһыран, хаһыытаан киирэн бардаҕына, төттөрүтүн, оҕо үөрэнэр баҕатын ханнаран кэбиһиэн сөп. Онон бэйэ кыаҕын эмиэ көрүнүөххэ наада. Оҕону хайҕаан, сороҕор киһиргэтэн, үөрэнэр баҕатын көбүтүөххэ наада. Нууччалыы эттэххэ, “мотивация” баар буолуохтаах.

Бу маннык үөрэх оҕоҕо барытыгар барсыбат. Биһиги курдук ыраах олорооччуларга, атын куоракка, дойдуга кыстыы барбыт дьоҥҥо, элбэхтик күрэхтэһэр оҕоҕо, уо.д.а. табыгастаах.

— Оттон оҕолору кытта оонньуон баҕарбат дуо?

— Бииргэ үөрэнэр оҕолоро, табаарыстара кэлэн, хонон, оонньоон барааччылар. Төлөпүөнүнэн тастыҥ убайдарын-бырааттарын кытта алтыһар, бииргэ онлайн көрүҥүнэн оонньууллар даҕаны.

Оскуола сүрүн бырааһынньыктарыгар – Билии күнүгэр, Саҥа дьылга, Аҕа дойдуну көмүскээччилэр күннэригэр, Кыайыы параадыгар баран кыттыһар.

Онтон төрөппүккэ үчүгэйэ диэн, сарсыарда ыксаабат, оҕо маҥан ырбаахытын күннэтэ сууйбат, өтүүктээбэт, мунньахтарга сылдьыбат. Оҕо оҕоттон сыстыһан ыалдьыбат, элбэх бириэмэлэнэр. Хаһан баҕарар, баҕардаҕына, көннөрү оскуолаҕа көһүөн сөп.

“Оҕо өйдөөбөтөҕүнэ, тулуура суох төрөппүт кыыһыран, хаһыытаан киирэн бардаҕына, төттөрүтүн, оҕо үөрэнэр баҕатын ханнаран кэбиһиэн сөп. Онон бэйэ кыаҕын эмиэ көрүнүөххэ наада. Оҕону хайҕаан, сороҕор киһиргэтэн, үөрэнэр баҕатын көбүтүөххэ наада”

Быһаарыы

Дьиэ кэргэн үөрэҕэр чиэппэр ортотуттан да көһүөххэ сөп. 10-11 кылаастарга хайдах үөрэнэрин оҕо бэйэтэ талар. Бэл, булкаас көрүҥү эмиэ талыахха сөп, холобур, математикаҕа оскуолаҕа үөрэнэр, нуучча тылыгар – онлайн көрүҥүнэн. Оҕо оскуола куруһуоктарыгар сылдьыан, логопедка дьарыктаныан, бибилэтиэкэнэн туһаныан, олимпиадаларга кыттыан сөп.

Хайдах үөрэнэрин туһунан отчуоттаабаттар, сүрүнэ, аттестацияны туттарыахтаах. ОГЭ, ЕГЭ туттарар, аттестаты ылар.