Дьиҥнээх таптал диэн тугуй?

Сандал сааспыт кэлэн, күммүт уһаан эрэр. Саас кэлиитэ эдэр ыччат, ордук кыыс аймах, кэрэ, нарын иэйиини кэтэһэр, ыраланар, сорох таптал кынатыгар уйдарар буолуохтаах.
Оттон дьиҥнээх таптал диэн тугуй? Бу туһунан билиҥҥи устудьуон кыргыттар санааларын сэргиэҕиҥ.

Барабанова Анастасия, ХИФУ ХИНТуоКҮ саха-английскай салаатын 2-с кууруһун устудьуона:
-Таптал диэн киһи ис уйулҕатын таарыйар, үрдүккэ кынаттыыр иэйии. Дьиҥнээх таптал дьолунан, сылааһынан уонна сырдыгынан толору. Олохпут барыта тапталтан турар дии саныыбын. Холобур, ийэ-аҕа тапталыттан саҕалаан олоххо тапталга диэри. Ол эрэн саамай дьиҥнээх таптал, нууччалыы эттэххэ «безусловная любовь», бастатан туран, төрөппүттэр тапталлара дии санаатым. Кинилэр биһиги тугу да оҥордорбут, ханна да тиийдэрбит өйдүүллэр, өйүүллэр, ханнык эрэ түгэҥҥэ өйөөбөт да буоллахтарына, син биир биһиги кинилэр сүрэхтэригэр баарбыт. Онон төрөппүттэргитин сыаналааҥ, таптааҥ, махтаныҥ уонна, сүрүнэ диэн, дьоллоох буолуҥ!

Борисова Мария, Арктикатааҕы культура уонна искусство институтун 1-с кууруһун устудьуона:
-Мин санаабар, дьиҥнээх таптал диэн икки киһи икки ардыгар үөскүүр хардарыта өйдөһүүгэ, итэҕэйсиигэ, ытыктаһыыга олоҕурар дириҥ, истиҥ сыһыан.
Таптал ыарахан кэмҥэ бэйэ-бэйэни өйөһүүгэ, таптыыр киһиҥ туһугар кыһалларга, уопсай дьолго талаһыыга көстөр.
Дьиҥнээх таптал уустуктартан, тыл-тылга киирсибэт буолууттан чаҕыйбат. Төттөрүтүн, ыарахаттары туораатаҕына, өссө ордук күүһүрэр.
Дьиҥнээхтик таптаһар дьон бэйэ-бэйэлэрин икки ардыларыгар чиэһинэй, аһаҕас буолаллар, тэҥҥэ үүнэргэ-сайдарга дьулуһаллар. Кинилэр сыһыаннара сүрэх иэйиитинэн муҥурдаммат, өй-санаа, кут-сүр өттүнэн иккиэннэрин байытар.

Яковлева Констанция, ХИФУ ХИНТуоКҮ саха салаатын 4-с кууруһун устудьуона:
-Мин өйдөбүлбүнэн, дьиҥнээх таптал диэн олус сырдык, киһини кынаттыыр, өрүкүтэр иэйии. Учууталым сытааталыырын курдук: «Таптал диэн бэйэ-бэйэҕитин көрүү буолбакка, биир хайысханы таба көрүү». Мин онно эмиэ сөпсөһөбүн. Биллэн турар, таптал олус киэҥ өйдөбүллээх: дьиэ кэргэҥҥэр, төрөөбүт дойдугар, таптыыр киһигэр, доҕотторгор, тулалыыр эйгэҕэр уонна бэйэҕэр таптал. Ол иһин,  таптал барытыгар тулалыыр. Онон таптала суох – олох суоҕун кэриэтэ. Бу сүдү күүс баар буолан биһиги бу сиргэ тыыннаахпыт дии саныыбын.

Черкашина Сайыына ХИФУ ХИНТуоКҮ айар үлэһит идэтин 4-с кууруһун устудьуона:
-Дьиҥнээх таптал диэн тугуй? Дьиҥнээх таптал ийэҕиттэн, төрөөбүт дойдугуттан, сүүрэн-көтөн улааппыт түөлбэҕиттэн, кэрэ айылҕаттан, доҕотторгуттан саҕаланар. Судургу курдук эрээри,  наһаа дириҥ ис хоһоонноох. Олоххо таптал, маҥнайгы ыраас таптал – бу барыта дьиҥнээх таптал. Маҥнайгы таптал хаһан да умнуллубат. Дьиҥнээх тапталы ханнык баҕарар киһи улаатан, үөрэҕин бүтэрэн баран, үлэлии сылдьан көрсөр. Киһи биирдэ олорор, ол курдук киһи сүрэҕэ биирдэ күүскэ тэбэн таптыыр. Таптал диэн тыл бэйэтэ этэр – ТАП уонна ТАЛ. Олоҕу сыаналааҥ, тапталгытын харыстааҥ. Сирдээҕи олох олус кэрэ, онтон таптал олус күндү. Дьиҥнээх таптал – олох сырдык, сыдьаайар сулуһа!

Михайлова Камила, ХИФУ ХИНТуоКҮ айар үлэһит идэтин 2-с кууруһун устудьуона:
-Таптал диэн баартан суоҕу, суохтан баары сомсуу. Таптал диэн үйэлээх турук буолуохтаах: төрүөхтэн өлүөххэ диэри, өлүөхтэн тиллиэххэ диэри.
Таптал диэн халбаҥнаабат константа, ол иһин икки эрэ чахчылаах: кини эбэтэр баар, эбэтэр кини суох. «Баар» уонна «Суох» өйдөбүллэр икки ардыларыгар туох даҕаны суох.

Андреева Милена, ХИФУ ХИНТуоКҮ айар үлэһит идэтин 2-с кууруһун устудьуона:
-Дьиҥнээх таптал диэн, мин санаабар, ханнык да түгэҥҥэ сиэттиспитинэн, олох охсууларын тэҥҥэ кыайан, туораан, бэйэ-бэйэни өйөөн, өйдөһөн, харыстаһан, убаастаһан олоруу. Тэҥҥэ үөрүүгүтүн, хомолтоҕутун үллэстэн, бириэмэни уҥуордаан, таптал кыымын уҕарыппакка, үйэ-саас тухары илдьэ кэлэр – ол, дьэ, кырдьык, дьиҥ таптал уонна истиҥ, иһирэх сыһыан буолар.

Катанова Виктория, ХИФУ ХИНТуоКҮ айар үлэһит идэтин 3-с кууруһун устудьуона:
-Мин саныырбынан, дьиҥнээх таптал диэн киһи ис дууһатыттан, сүрэҕин төлөнүттэн тахсар истиҥ, сылаас иэйии. Ол иэйииттэн үөскээбит киһи икки ардыгар сыһыана. Бэйэ-бэйэҕэ бэриниилээх, эрэллээх буолуу, таптыыр киһигин ытыктааһын, кини өйүн-санаатын өйдөөһүн, иккиэн биир сыаллаах олоххут устун тэҥҥэ хардыылааһын.
Дьиҥнээх таптал дэҥҥэ көстөр, олоххо биирдэ буолар дииллэр да, мин санаабар, оннук буолбатах. Дьиҥнээх таптал аҕыйаҕа суох. Ама, таптаабат киһигин кытары албыннаан сылдьыахха сөп дуо? Түөкүн, бэйэтигэр туһалаах эрэ өттүн көрөр киһи итинник быһыыланар. Онтон оннук дьон бу сиргэ элбээбэтэллэр ханнык.
Таптал диэн олох кэрэ, күндү бэлэхтэриттэн биирдэстэрэ. Тапталгын көрсүбүт буоллаххына, харыстыах, сыаналыах тустааххын. Сыһыан эмиэ үлэни, тулууру ирдиир. Кыһалҕаны көрсөөт халыйан хааллаххына, тапталыҥ үйэлээх буолбата биллэр. Онон дьиҥ истиҥ тапталы билэргэ дьулуһуҥ, аналгытын, сүрэххит аҥарын күүскэ да күүскэ таптааҥ!

Макарова Сардаана, ХИФУ ХИНТуоКҮ айар үлэһит идэтин 1-кы кууруһун устудьуона:
-Дьиҥнээх таптал диэн өлөр өлүүнү баһыйар кыахтаах бу орто дойдуга баар сүдү күүс буолар. Итинник тапталы биһиги, холобур, В.С. Яковлев-Далан «Көмүөлгэ» диэн кэпсээнигэр көрөбүт. Онно уоллаах кыыс туохха да бэриммэт, ким да сатаан тохтоппот күүстээх тапталлара көстөр. Мин бэйэм олоххо оннук дьиҥнээх таптал баарыгар итэҕэйэбин.

Саввинова Анастасия, ХИФУ ХИНТуоКҮ саха-английскай салаатын 2-с кууруһун устудьуона:
-Дьиҥнээх таптал диэн тугуй? Миэхэ таптал диэн тыл киэҥ суолталаах. Таптал араас буолар. Холобур, төрөөбүт дойдугар таптал, ийэҕэр таптал, сөбүлүүр дьарыккар, үлэҕэр таптал, бэйэҕэр таптал… Уонна саамай киһи ис дууһатын долгутар уоллаах кыыс икки ардыларыгар таптал буолар.
Киһи дьиҥнээхтик, истиҥник таптаатаҕына үтүөҕэ, үрдүк дьолго, сырдыкка эрэ тардыһар. Чугас дьоммун, төрөөбүт дойдубун, сахам норуотун, бэйэбин олус күүскэ таптыыбын. Ити тапталга сиэттэрэн мин олоҕү көрүүм, ылынар санаам үөскүүр. Киһи дьиҥ тапталы өйдөөтөҕүнэ, ылыннаҕына уларыйар. Дьол уонна таптал дьүөрэлии, сиэттиһэ сылдьаллар. Олох диэн таптал эбээт!
«… Ол дьэдьэн сарыаллыы букатын
Умуллан сүтүөхпэр диэритин,
Күн сирин кэрэтин барытын
Таптыаҕа, таптыаҕа сүрэҕим»
(И. М. Гоголев-Кындыл «Таптыыбын»)

Ити курдук, устудьуон кыргыттар дьиҥнээх таптал өйдөбүлүн хайдах ылыналларын көрдүбүт. Кинилэр тапталлара мэлдьи ыраас, кэрэ, сырдык эрэ буолуоҕар баҕарыаҕыҥ!

Светлана ЕГОРОВА