Дмитрий Местников: «Киинэҕэ идэлээх маастардарга сигэнии — сайдыы ирдэбилэ»

Саха сиригэр киинэни оҥоруу сылтан сыл сайдан иһэр, бу чахчыны мэлдьэһэр киһи суоҕа буолуо. Сайдыы араас хайысхаҕа көстөр – артыыстар оонньуулара тупсар, саҥа көрүүлээх режиссердар кэлэллэр, сценарий суруйуута уустугурар. Ол эрэн, биир олус суолталаах хайысха көрөөччүгэ көстүбэккэ сайдар – киинэ оҥоруутугар аналлаах исписэлиистэр ахсааннара элбиирэ.

Киинэ устар былаһааккаҕа артыыстартан, режиссертан ураты элбэх анал үлэһиттэр экрантан көстөр хартыына ордук итэҕэтии­лээх буоларын туһугар үлэлииллэр. Сырдатааччылар, таҥыннарааччылар, туруорааччылар, бутафордар, гримердар уонна да атын араас эйгэ маастардара бииргэ үлэлэһэллэр. Биир оннук киһи, грим худуоһунньуга, проп-дизайнер Дмитрий Местников киинэ эйгэтигэр туруорааччы-худуоһунньук Андрей Борисов “Чыҥыс Хаан ыйааҕынан” бырайыагыттан саҕалаан үлэлии сылдьар. Хайдах бу идэҕэ кэлбитин, тугу сатыырын, ханна үөрэммитин туһунан бу ыстатыйаҕа кэпсиэҕэ.  

“САҔАЛЫЫРБАР БАҔА САНАА ЭРЭ БААРА”

2005 сыллаахха, биллэрин курдук, Саха сиригэр “Чыҥыс Хаан ыйааҕынан” улахан киинэ бырайыага саҕаламмыта. Ол кэмҥэ мин ЫБМ үлэһитэ этим, ол эрэн, айар үлэҕэ көһөр баҕа са­наалаах этим. Билэр дьүөгэлэрим киинэ устар бөлөххө баар этилэр, кинилэр “постановщик быһыытынан холонон көр” диэн сүбэлээбиттэрэ. Бырайыак дириэктэригэр Михаил Дьяконовка үлэҕэ кэпсэтэ кэлбитим, уруһуйдарбын аҕалан көрдөрбүтүм. Кэпсэтэн, уруһуйдарбын сыаналаан баран, “Постановщиктар бөлөхтөрө толору таҥыллан турар. Арай гример тиийбэт, онно холонон көрбөккүн дуо?” диэн соһуппута. Хаһан да ити идэ туһунан са­­наан да көрбөккө сырыттаҕым дии! Ол эрэн, сөбүлэспитим, киинэҕэ үлэлиир баҕаттан. Биллэн турар, тугу да сатаабат киһиэхэ тута артыыстары кырааскалатар санаа суоҕа, Москваҕа анал куурустарга үөрэнэ барар буолбутум. “Школа по мейкапу, гриму в кино и театре Марины Янгильдиной” диэн ааттаах ааптарыскай устуудьуйаҕа балачча өр кэм устата үөрэнэн саҥа идэни баһылаан төннүбүтүм. Уонна “Чыҥыс Хаан ыйааҕынан” бөлөҕүн кытта хас да сыл устата араас дойдулары кэрийэ сылдьан үлэлээбитим. Тутатына табыллан барбыта диир кыах суох, ол эрэн, “хонууга” үлэ тыйыс ос­­куола, “сатаабаппын” диэн турунан кэбиспэккин, онон сыыйа сатабыл да кэлбитэ. Хас саҥа сир аайы олохтоох тыйаатыр гримердарын кытта үлэлиир этим, соҕотох киһи сүүһүнэн буойуннары сөптөөх турукка киллэрбэтэ биллэр. “Чыҥыс Хаан”, уопсайынан, элбэххэ үөрэппитэ. Кыргыһыы туһунан киинэ буоллаҕа дии – кэрдиллибит, дьөлө түспүт, аһаҕас, бүтэй баастары оҥорууну онно баһылаабытым. Грим түһэрии туһунан кинигэни кытта “криминалистика” учуобунньугун кыбына сылдьыбытым олус туһалаабыта. Холобур, саҥа өлбүт киһи сирэйэ хас да хонук сыппыт өлүктэн туспа көрүҥнээх буолар, ону кырдьыкка чугаһатан оҥорорго иккис кинигэм ордук туһа­лаах буолара.

САҤА СИРГЭ САҤА САҔАЛААҺЫН

Ити кэнниттэн араас кыра, улахан бырайыактарга ыҥырар буолбуттара. Арассыыйа эрэги­йиэннэриттэн Саха сиригэр эрэ киинэҕэ сыһыаннаах идэлээх киһи син хамнастаһыан сөбө буолуо. Биллэр бырайыактары ааттаатахха, “Тыгын Дархан”, “Хаар кынат”, “Нуучча”, “Мымах – кремень государственности” кии­­нэлэргэ үлэлээбитим. Грим оҥоруутун таһынан постановщик да быһыытынан үлэлээбитим, декорация оҥоруутугар эмиэ кыттыбытым. Холобур, “Тыгын Дархан” бырайыакка боотурдар куйахтарын оҥорууга. Ити куйахтары оҥоруу 9 түһүмэх нөҥүө ааспыта, хас түһүмэх аайы туспа бөлөх уустар үлэлээбиттэрэ, конвейер курдук. Мин куйах тимирдэрин өҥүн ситэриигэ кыттыбытым.

2019 сыл дьиэ кэргэмми­ниин Москваҕа көспүппүт. Омос санаатахха, дойду киин куоратыгар киинэ үлэтин булуу быдан чэпчэки буолуон сөп курдук. Ити, кырдьык, үлэ элбэх. Ол эрэн, онно миигин ким да билбэт буоллаҕа дии. Дойдубар грим худуоһунньугун быһыытынан биллэр эбит буоллахпына, манна эмиэ саҥаттаан судургу гример эрэ быһыытынан ыҥырыллар кыахтаах этим. Онон биир күн “саҥаттан саҕалыыр буоллахха, саҥа идэни баһылаабыт ордук буолууһу” диэн санааҕа кэлбитим. Ити курдук, “Московская школа кино” үөрэх кыһатыгар Аддис Гаджиев “художественная постановка” куурсугар 2021 сыллаахха үөрэнэ киирбитим. Икки сыл устата художественнай туруоруу, декораторскай искусство, бутафория, киинэ анаалыһа, реквизити кытта үлэ, матырыйааллар уратылара, SketchUp, CG уонна да атын биридимиэттэргэ үөрэнним. Сотору дипломнай үлэбэр киириэҕим.

“СЫЛГЫТТАН ЫНАҔЫ? ХОЛКУТУК!”

Бастаан бутафор быһыытынан киинэҕэ сыһыана суох үлэҕэ киирбитим. “Квест рум” диэн дьону аралдьытар хайысха баар, судургутутан эттэххэ, илэ куттуур шоу, онно араас куттал­лаах сирэйдэри, чуучалалары оҥорор этим. Ол кэнниттэн Тереза Дурова тыйаатырыгар (Театриум на Серпуховке) дьиҥнээх киһи сирэйигэр майгынныыр бэрт уустук үлэни оҥорбутум. Онтон сэрийээллэргэ, киинэлэргэ ыҥырар буолбуттара. Билигин араас таһымнаах уустук үлэлэри оҥоробун. Холобур, соторутааҕыта ортотук сытыйбыт куоска өлүгүн оҥорбутум, сценарийга ити чуучала чугастан көстөр, онон бэрт кичэллээх үлэни ирдээбитэ.

Билиҥҥи сиэр-майгы киинэ туһугар тыыннаах харамайы өлөрүүнү утарар (урукку киинэ маастардарын иннигэр оннук кыһалҕа суоҕа), онон барытын бутафордар оҥоробут. Ол эрэн, биирдэ дьиҥнээх сылгы өлүгүн туһанан ынах оҥорон турардаахпын. Кылгас кэм иһигэр оҥоһуллуохтаах сакаас этэ, эбиитин ол чуучаланы каадырга соһоллор, онон бөҕө уонна сүһүөхтэрэ хамсыыр буолуохтаах этэ, онон онно аналлаах матырыйаалы туһанарга күһэллибитим. Дьиҥэр, өлүгү, аһы-үөлү, уопсайынан, органиканы, пенополистирол курдук матырыйаалтан оҥорор ордук. Декорация элбэх дубль кэмигэр хас да чаас, эбэтэр, күн устата сытыйыа, өҥүн уларытыа суохтаах. Үлэ араас, үлэ элбэх.

МАТЫРЫЙААЛ АРААС БУОЛАР

Билигин бутафор, проп-дизайнер үлэтигэр туһаныллар элбэх араас аныгы матырыйааллар бааллар. Ол гынан баран, кыра эрдэхпитинэ маска­раат оҥосторго туһанар хаһыаттан оҥоһуллар “папье маше” билигин даҕаны биир бастыҥ матыры­йаал. Сакаас оҥоруутун болдьоҕо уһун буоллаҕына, кичэйэн оҥорорго бэрт табыгастаах. Сыаната чэпчэки, бөҕө. Улахан декора­цияны тутарга полистирол, былаастык араас көрүҥнэрэ ордук табыгастаахтар. Сирэй, эт-сиин, баас-үүт оҥорорго латекс, эрэһиинэ көрүҥнэрэ туһаҕа бараллар. Хас сакаас туспа ирдэбиллээх, араас моһуок­таах буолар. Холобур, мин тус бэйэм идэбитигэр саамай туттуллар силимнэргэ аллергия­лаах эбиппин. Цианилакрилат диэн бэссэстибэ Cosmofen, 501, as fix курдук профессиональнай силимнэр састааптарыгар баар. Арай биирдэ үлэлии олорон муннум уута сүүрдэ. “Тымныйбыппын” дии санаабытым, ол эрэн, хас да түгэн кэнниттэн, аллергия буоларын сэрэйбитим, быраас ону бигэргэппитэ. Үлэлиир эттиктэрим элбэх буолан, чопчу туохтан буоларын өр таайбытым. Былырыын “Нуучча” киинэҕэ баттах оҥоро олорон эрэ силимҥэ аллергия­лаахпын өйдөөбүтүм.      

САХА КИИНЭТЭ САЙДАР СУОЛА

“Тыгын Дархан” титрдэригэр миигин “гример” диэн суруйбут этилэр. Грим худуоһунньуга быһыытынан үлэлээбитим, ити улахан туспалаах – гример диэн этиллибит сорудаҕынан ойуу түһэрэр киһи, оттон грим ху­­дуоһунньуга дьоруой уобараһын оҥорууга кыттар. Итинник алҕас Саха сиригэр билигин даҕаны туспа исписэлиистэри “универсал” үлэһиттэр солбуйалларыттан тахсар – дьон ити курдук ымпык­тарга-чымпыктарга улаханнык аахайбат. Ол эрэн, ити хайысхаҕа сайдыы сылтан сыл баран иһэрэ көстөр. Оннук буолуохтаах даҕаны – анал идэлээх дьоҥҥо сигэнии киинэ курдук уустук эйгэ сайдыытыгар соҕотох суол.