Дьоҕурдаах саха маастардара сахалиннары айар үлэлэринэн сөхтөрдүлэр

Сир үрдүнэн маҥан ат кэрэтик көтөр. Кутуруга уонна сиэлэ тыалга тэлибирии оонньууллар.Амма өрүс  үрдүнэн көтөр акка үрдүк хайалар отой кыра курдук көстөллөр. Акка олорон, үөрүүтүттэн илиитин даллаччы туппут сахалыы таҥастаах кэрэ саха кыыһа төрөөбүт дойдутун алгыыр…

Бу «Алгыс» хартыынаны СӨ норуодунай худуоһунньуга Александра Бочкарёва-Иннокентьева суруйбут. Ол хартыына чопчу куопуйатын, ол гынан баран оҕуруонан тигиллибит көрүҥүн, соторутааҕыта Соҕуруу-Сахалинскайга ыытыллыбыт «Душа России»норуоттар икки ардыларынааҕы кыбытык тигии бэстибээлигэр көрүөххэ сөп этэ. Бу паннону оҥорууга 7,5 киилэ оҕуруо уонна худуоһунньук балтын Светлана Сидорова үс сыллаах сыралаах үлэтэ барбыт. Үлэ дьону сөхтөрөр.

«Чахчы, бу ханна да суох, түмэлгэ туруон сөптөөх эспэнээт», – диир Арассыыйа худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ Надежда Троегубова. «Манна барыта табыллыбыт: панно кээмэйэ да, оҕуруо дьүһүнүн чопчу талыы да, уран, ойуулуур-дьүһүннүүр тигии да. Санаан көрүҥ эрэ, бу үлэҕэ 452 925 оҕуруо тигиллибит.

Светлана Сидорова кэпсииринэн, эдьиийэ бу хартыынаны суруйан эрдэҕинэ, кини тута ону оҕуруонан тигэр баҕа үөскээбит. Александратыттан көҥүл ыйыппытыгар, эдьиийэ сөбүлэспит.

«Ол гынан баран, ханнык баҕарар үлэ духуобунай өйөбүлү, духуобунай күүһү эрэйэр», – диир Светлана. «Ол иһин биһиги кэргэмминээн Дьокуускайтан 290 биэрэстэ ыраах баар төрөөбүт дойдубар бара сылдьыбыппыт. Биһиэхэ  айылҕабыт, тыйыс айылҕабыт күүс биэрэр. Махтабыт, алгыс көрдөһөбүт. Мин эмиэ хайаҕа тахсан, алгыс сиэрин-туомун толорон баран, үлэбэр туруммутум.

Маастар  дьарыга киниэхэ дуоһуйууну аҕаларын билинэр. « Үлэлээбэтээхпинэ ончу миэстэбин булбаппын. Оттон тиктэхпинэ – сынньанабын. Кыһын үчүгэй — таһырдьа хараҥа, тымныы, ханна да барбаппын. Дьиэ үлэтин түргэнник бүтэрэн баран – тигиинэн дьарыктанабын. Дьонум хойукка диэри тигэн олорорбун мөҕөллөр, ол эрээри атыннык сатаммаппын. Хартыына сарсыардаттан киэһээҥҥи диэри ыҥырар… Сороҕор ат сиэлиттэн панно оҥоробун. Александра эбэн этэринэн, сайын балта дэриэбинэҕэ ыалдьыттыы кэллэҕинэ, тигиитэ кинини батыһа сылдьар. Сарсыарда түөрт чаастан номнуо үлэлиир. Оҕуруо атыылаһа Москубаҕа көтөрүгэр эмиэ паннотын илдьэ барар, иллэҥ кэмигэр мэлдьи иистэнэр.

«Төрөппүттэрим үөрэхтэрэ – маастарыстыбам төрүөтэ. Тоҕус ый кэриҥэ кыһын баһылыыр дойдубутугар, уһун киэһэлэргэ төрөппүттэрим иистэнэллэригэр мэлдьи көмөлөһөр этим. Биһиги Саха сирин тыйыс тымныытыгар олус наадалаах сылаас үтүлүктэри, бэргэһэлэри уонна этэрбэстэри тигэрбит. Онон, кыра эрдэхпиттэн тигии дириҥ оскуолатын ааспыппын диэхпин сөп. Ол курдук, 13-14 саастаахпар ийэм миэхэ итэҕэйэн, сахалыы былааччыйатын оҕуруонан симииргэ соруйар буолбута. Бу мин иис эйгэтигэр киирэр суолум саҕаланыыта этэ.

Өссө 4-5 саастаах кыра оҕо эрдэхпинэ, эдьиийим ынах быатын өрөргө көмөлөһүннэрэр этэ. Улаатан баран, бу былыргы сатабылга төннөн, ат сиэлиттэн панно оҥорор буолбутум. 2017 сылтан үгэс буолбут ииһинэн, ол эбэтэр кыбытыылаах тигиинэн, дьарыктанабын, уонна билигин эһиэхэ биир үлэбин көрдөрөбүн.

Панноҕа хорсун хотугу дьон балаҕаннарыттан Күнү уруйдуу тахсан иһэллэрэ ойууланар. Оҕо үөрүүтүттэн илиитин уунан Күнү эҕэрдэлиир, оттон төрөппүттэрэ уһун кыһын этэҥҥэ ааспытыттан үөрэн, оҕолорун тапталынан көрөллөр. Мин үлэлэрбэр Александра Бочкарева-Иннокентьева хартыыналарын туһанабын. Кини айымньылара дириҥ ис хоһоонноохтор уонна, миэхэ сэрэйиллэринэн, өйбөр-санаабар түргэнник иҥэллэр. Билигин мин оҕуруонан тигиинэн дириҥник үлүһүйэбин. Холобур, биир бөдөҥ үлэм – “Алгыс” диэн ааттаах панно. 10-с нүөмэрдээх оҕуруонан канваҕа тигиллибитэ, кээмэйэ 125х183 см, оҕуруотун ыйааһына – 8,9 киилэ. Иккис үлэм – “Ыраастаныы” — кээмэйэ 62х85,5 см. Мин  төрөппүттэрим үөрэхтэрэ уонна дьарыктара сиэннэрбэр бэриллэн, ситим быстыбатыгар баҕарабын. Баҕа санаам – үлэлэрим олоххо кэрэни, үтүөнү аҕаллыннар. Бу кэрэ тэрээһини тэрийбит дьоҥҥо, ордук чуолаан Римма Быбинаҕа, улахан махталбын уонна истиҥ тылларбын тиэрдэбин. Ону тэҥэ, Сахалин сиригэр үөрэн-көтөн көрсүбүт эдэр, эрчимнээх, кэскиллээх кыыспытыгар Алисаҕа, сатыы хаамтарбакка, массыынатынан таспыт үтүө санаалаах Варварабытыгар ис сүрэхтэн махтанабын.

Сахалин эдэр ыччата олус болҕомтолоох, кэпсэтинньэҥ буолан биэрдилэр.  Дьахтар – дьиэ кэргэн эрэлэ, тирэҕэ. Үлэҕэ, олоххо-дьаһахха сыһыаннаах боппуруостар барыта кинитэ суох быһаарыллыбат. Ол да буоллар, кинилэр бириэмэ булан, үксүгэр түүннэри, дууһаларынан айар үлэнэн дьарыктаналлар. Бу сырыыга мин араас эрэгиэннэртэн кэлбит элбэх дьоҕурдаах иистэнньэҥ дьахталлары кытта билистим. Ол барыта кинилэр үлэлэригэр көстөр. Миэхэ Амурскай уобаластан, Константиновка сэлиэнньэтиттэн сылдьар эдэр кыыс Ирина Ли үлэлэрэ олус астыннардылар. Кини билиигэ, үөрэххэ тардыһыыта миигин олус үөртэ. Бэстибээл бары кыттыылаахтарыгар күүстээх, интэриэһинэй үлэлэргит иһин махтанабын. Чэгиэн-чэбдик, дьоллоох буолуҥ. Сөбүлүүр дьарыккыт чэчирии туруохтун», —  диир Светлана Сидорова.