Дьокутаат алдьатыылаах санаата

Бу күннэргэ Ил Түмэн дьокутаата Александр Иванов былырыын турок блогерыгар биэрбит интервьюта уонна Алтайга олохтоох бэйэни салайыныы туһунан көрсүһүүгэ эппит тыллара «тигээйи уйатын» тоҕу тарта. «Слово не воробей, вылетит — не поймаешь» диэн нуучча норуота бэргэн этиилээх. Оннук да буолла, аар-саарга «аатырдыбыт», биир дьокутаат сыыһа тыллаһыыта бүтүн Саха сиригэр, былааһыгар, дьонугар-сэргэтигэр хара мэҥи түһэрдэ, айдааны таһаарда.

Айдаан төрүөтэ

«Саҥа дьон» баартыйаттан Ил Түмэн дьокутаата Александр Иванов 2024 сыллаахха Джем Кыран диэн турок блогерыгар интервью биэрбит. Бу киһи бастаан кэлэн баран «Боотур» этэрээт хамандыыра, Арассыыйа Дьоруойа Александр Колесовы, ол кэннэ өрөспүүбүлүкэ тутууга миниистирин кытары кэпсэппит. Онно элбэх омуктаах Саха сирэ иллээхтик-эйэлээхтик олорор, эрэгийиэн сайдар диэн эппиттэр. Ол кэннэ норуот дьокутаата Александр Иванову кытары кэпсэппит. Блогер «тутулуга суох буолуу» туһунан ыйытыытыгар дьокутаат бэйэтин тус санаатын, хайдах курдук баттанан олорорбутун, Арассыыйа састаабыттан тахсан барыахпытын баҕарарбытын, ол эрээри билиҥҥи кэмҥэ ол кыаллыбатын эппит.

Александр Иванов уруккуттан даҕаны Ил Түмэҥҥэ «айдааннаах» дьокутаатынан биллэрэ. Биир да сиэссийэ кини «абарыыта-сатарыыта» суох ааспат, ол эрээри кэлин наһаалаата. Бу айдаан кэннэ олох да мандаатын сүтэриэн сөп диэн суруйаллар.

Ил Түмэн дьокутаата Александр Иванов «былааһы утары саҥарбыт» видеота киэҥ эйгэҕэ тахсыбытын уонна улахан мөккүөрү таһаарбытын кэннэ, үгүс киһи дьокутаатыттан устууну туруоруста. Саха сиригэр социальнай ситимнэри, хаһыаттары таһынан, сааттаах быһыы дойду үрдүнэн тарҕанна. Бэлитиичэскэй утарсааччылар даҕаны, бэйэтин баартыйатын дьокутааттара даҕаны аһаҕастык кириитикэлээтилэр, кини быһыытын-майгытын сэмэлээтилэр.

Социология уонна политология эйгэтин сорох эспиэрдэрэ, итинник сыыһа быһыыланыы былаас систиэмэтигэр итэҕэйбэт буолууну уонна чиновниктар ортолоругар «икки сирэй» буолааччылар баалларын көрдөрөр диэн эттилэр. Былаас өттүттэн эппиэтинэс баар буолуохтааҕын уонна судаарыстыба сулууспалаахтарын этикаларын үрдэтиини ыйдылар. Дьокутаат норуот бэрэстэбиитэлэ буоларын тоһоҕолоон бэлиэтээтилэр. Кини хас биирдии тыла уонна дьайыыта бүтүн систиэмэҕэ сабыдыаллыыра биллэр. Онон, хас биирдии дьокутаат эппиэтинэһи сүгэрин өйдүөхтээх.

Дьокутааттар устарга туруорсаллар

Көҕүлээччилэртэн биирдэстэринэн Арассыыйа Дьоруойа, «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйаттан дьокутаат Александр Колесов буолар. Эрдэ «Саҥа дьон» лиидэрэ Алексей Нечаев, ону таһынан, Судаарыстыбаннай Дуума дьокутаата, Дьокуускай куорат урукку мээрэ Сардаана Авксентьева баартыйаттан таһаарарга диэн этэн тураллар, ол эрээри быһаарыы ылына иликтэр.

«Саҥа дьон» баартыйа бэрэссэдээтэлэ Алексей Нечаев: «Саха сирин дьокутаата Александр Иванов кэлэр өттүгэр Саха сирэ Арассыыйаттан арахсара ордук буолуо диэн эппит. Биһиги баартыйабытыгар таҥнарыахсыттарга миэстэ суох», — диэн эппитин суруйбуттар. Дьэ буолар да эбит, саат-суут, оннооҕор бэйэтин баартыйатын дьоно таҥнарыахсытынан ааттаабыттар.

Ил Түмэн спикерэ Алексей Еремеев эппитин курдук: «Бүгүн, байыаннай дьайыы буола турар, судаарыстыба бэйэтин сирин-уотун көмүскүүр, арҕаа дойдулар соҥнооһуннарын утары охсуһар кэмигэр, өрөспүүбүлүкэ сорох дьокутааттара судаарыстыба тутулун ыһа сатыыллара уонна Конституцияны утараллара табыллыбат». Маннык мээнэ тыллаһыы дойду биир кэлим буолуутун уонна норуот интэриэһин тосхоллорун утарарын ааһан, Саха сирин аатын-суолун алдьатар уонна норуот дьокутаатын этическэй быһыытын кэһэр диэн спикер сөпкө этэр.

Спикери таһынан, Ил Түмэн үс дьокутаата — Александр Колесов, Николай Бугаев уонна Гаврил Парахин дьокутаат судаарыстыбаны утарар санаатын сэмэлииллэрин уонна уодьуганныыр дьаһаллары ылары туруорсаллар. Хомуньуустар даҕаны туора туран хаалбатылар. Виктор Губарев РФ ХК 280, 281 ыстатыйаларынан салайтаран борокуратуураҕа, ИДьМ-ҥа уонна Силиэстийэлиир кэмитиэккэ үҥүстэ.

Атааннаһыыны күөртүүр сатаммат!

Александр Иванов түбэлтэтэ — бу аҥаардас биир киһи тус дьылҕата буолбатах, былааһы уонна норуоту ситимниир дьокутаат быһыытынан киэҥи-куоҥу толкуйдууру ирдиир. Дьокутаат норуот талбыт, эмиэ былаас киһитэ. Онон эппиэтинэһи эмиэ хас эмэ бүк сүгүөхтээх. Төһө даҕаны көҥүллүк толкуйдаатар, мээнэ-мээнэ тыллаһара, дьокутаат этикатын тутуспат буолара сатаммат. Александр Иванов бу баламат санаата бүтүн норуокка атыннык эргийиэн сөбүн өйдөөбөт буоллаҕа дуу? Дьокутааттарбыт маннык, тылларынан илин-арҕаа ыһыахтаныылара биһиэхэ туох даҕаны үчүгэйи аҕалбата биллэр. Арҕаа дойдулар соруйан Арассыыйаны ыһаарылар итинник блогердары ыытан, киксэриилэри оҥороллор, онон итинник дьонтон сэрэхтээх буолуохха сөп этэ.

Биһиги Арассыыйаны, нуучча норуотун кытары 400‑кэ сыл бииргэ олорон кэллибит. Арассыыйа федеративнай сыһыаннаһыылары дьүөрэлии тутан эрэгийиэннэрин сайыннарар. Саха сирэ төрүт үгэстэри ытыктаан, үгүс омук сомоҕолоһон олорор эрэгийиэнэ. Онон, хас биирдии киһи, ордук былаас бэрэстэбиитэлэ, бу сыаннастары харыстыырга, уопсастыбаҕа эйэни уонна өйдөһүүнү олохтуурга дьулуһуохтаах.

Биир бэйэм баттанан-атаҕастанан олоробут дии санаабаппын. Хата, атын эрэгийиэннэрдээҕэр быдан кыахтаах, сайдыылаах курдукпут. Билигин үгүспүт таас, тупсаҕай дьиэҕэ олорор, хас икки-үһүс киһи тиэхиньикэлээх. Бары да байан барбатарбыт, үлэлиир-хамсыыр киһи орто сиэринэн олорор кэмэ.

Александр Иванов маннык быһыыланыыта биллэр-көстөр дьон сиэр-майгы уонна этика нуормаларын тутуһуулара төһө улахан суолталааҕын холобурунан буолар. Дьокутаат дьоһуна суох быһыыта-майгыта дьон итэҕэлин сүтэрэргэ эрэ буолбакка, бүтүн былаас систиэмэтигэр куһаҕаннык дьайар. Уопсастыба бэйэтэ талбыт дьонуттан, норуот дьокутааттарыттан хаачыстыбалаах үлэни эрэ буолбакка, үрдүк таһымнаах тус эппиэтинэһи эмиэ ирдиир.

Бу түбэлтэ былаас эйгэтигэр куттал суох буолуутун уонна ытыктаһыы ис култууратын олохтуурга наадатын көрдөрдө, инникитин маннык сааттаах быһыы-майгы хатыламматын курдук дьаһаныахтаахпыт.