Дьокуускайы тупсарыыга – 10 миллиард солкуобай

Киин куорат маастар-былаанын олоххо киллэриигэ федеральнай бүддьүөттэн хаһааҥҥытааҕар даҕаны элбэх үп көрүлүннэ.

Ил Дархан Айсен Николаев «Саха Өрөспүүбүлүкэтин киин куората Дьокуускай 2032 сылга диэри сайдыытын туһунан» ыйааҕар олоҕуран Дьокуускай ирбэт тоҥ үрдүгэр турар саамай бастыҥ, кырасыабай куоратынан буолуохтаах. Ону таһынан, Саха сирин киин куоратын маастар-былаанын олоххо киллэрии чэрчитинэн куорат сүрүн суолталаах стратегиятын саҥардыыга улахан үлэ барыахтаах.

Онуоха маастар-былааны олоххо киллэриигэ 10 млрд солкуобай көрүллүөҕэ, киин куорат сайдыытын бары былаана итиннэ олоҕуруоҕа диэн Ил Дархан Айсен Николаев соторутааҕыта куорат дьаһалтатын кытары мунньаҕар этэн турар. Маннык улахан үп Саха сирин устуоруйатыгар аан бастаан көрүллэр диэн кини бэлиэтээбитэ.

Санатан эттэххэ, бу үп-харчы Уһук Илин 25 куоратын сайдыытыгар инфраструктураҕа бүддьүөт кирэдьиитин чэрчитинэн көрүллүөхтээх. Эрдэ суруйбуппут курдук, Уһук Илин уокурукка бөдөҥ куораттары сайыннарыыга федеральнай бүддьүөттэн Арассыыйа Бэрэсидьиэнин сорудаҕынан 100 млрд солк. көрүллэн турар. Билигин бу үп Уһук Илин куораттарынан тыырылла сылдьар. Саха сириттэн бу испииһэккэ Дьокуускай уонна Нерюнгри бааллар.

Дьокуускай төрүттэммитэ 400 сылын көрсө

2032 сылга Дьокуускай төрүттэммитэ 400 сылын үөрэ-көтө бэлиэтиэхпит турдаҕа. Бу өрөгөйдөөх үбүлүөйдээх сылы үрдүк тэрээһиннээхтик көрсөр инниттэн Ил Дархан Айсен Николаев Дьокуускай куорат аан дойду үрдүнэн хотугу куораттар ортолоругар инфраструктуратынан уонна да атын хаачыс­тыбаларынан бастыҥ буолуохтааҕын туһунан кэнники сылларга норуот дьокутааттарыгар уонна Бырабыыталыстыбаҕа Туһаайар этиитигэр тоһоҕолоон бэлиэтиир. Бу улууканнаах былааны олоххо киллэрэр инниттэн  киин куорат  историческай, административнай, экэнэмиичэскэй, научнай, култуурунай өттүнэн сөптөөхтүк сайдыахтааҕын ыйбыта.

Оттон Дьокуускай куорат мэрэ Евгений Григорьев ааспыт сыл балаҕан ыйын саҥатыгар буолбут Илиҥҥи экэнэмиичэскэй пуорумҥа (ВЭФ) Дьокуускай куорат маастар-былаанын билиһиннэрбитэ.

Бу докумуон куораты сайыннарыыга биллэр-көстөр хам­­сааһыны таһаарыахтаах. Ону тэҥэ национальнай, өрөспүүбүлүкэтээҕи бырайыактарынан кыбартааллар иһинээҕи уонна элбэх кыбартыыралаах дьиэлэр тиэргэннэрин тупсарыы үлэлэрэ бараллар. Ааспыт сылга 70-н тахса тиэргэн анал бырагырааманан тупсарыллыбыт, инникитин барыта 300 тиэргэн хабыллыахтаах, быйыл эмиэ ити сыалга добуочча үп көрүллэр буолла диэн куорат мэрэ отчуоттаабыта.

Ону таһынан куорат күөллэрэ ыраастаныллыахтара, кытылларыгар дьон-сэргэ күүлэйдииригэр аналлаах миэстэлэр оҥоһуллуохтара. 2032 сылга диэри элбэх кыбартыыралаах мас дьиэлэртэн дьону көһөрүү олоччу бүтүөхтээх. 2025 сылтан саҕалаан элбэх кыбартыыралаах дьиэлэр дьэндэһиэхтээхтэр. Чааһынай дьиэлэргэ гаас ситимэ тардыллыаҕа, элбэх оҕолоох ыалларга бэриллибит учаастактарга инженернэй ситим оҥоһуллуохтаах. Быйыл кытаанах бөҕү харайарга аналлаах полигон үлэҕэ киириэхтээх. Өлүөнэ өрүс күргэтэ тутуллуох­таах. Бу саамай улахан соруктар.

Киин куорат Ленин проспега, болуоссата уонна атын даҕаны уулуссалар саҥалыы ирдэбилгэ эппиэттиир гына оҥоһуллан чугастааҕы сылга бүтүөхтэрэ. Дьон сылдьар уонна бэлиси­пиэтинэн айанныыр суол ситимнэрэ оҥоһуллуоҕа. Оптуобустар сырыылара тупсуохтаах, сы­­лаас тохтобуллар тохтобул аайы оҥоһуллуохтара.

Маастар-былаан

Ааспыт сыл олунньутугар Өрөспүүбүлүкэ Бырабыы­талыстыбата көҕүлээн киин куорат маастар-былаанын толкуй­даан оҥорорго куонкурус биллэриллибитэ. Бастакы түһүмэххэ барыта 34 сайаапка киирбититтэн, бастаан 11 үлэни талбыттара. Ол кэннэ от ыйыгар куонкурус иккис түһүмэҕэ түмүктэнэн, үс бастыҥы быһаарбыттара, олортон кыайыылааҕынан «Институт Генплана Москвы» ГАУ тэрилтэ буолбута.

Маастар-былаан бырайыагын Саха сирин килиимэтин усулуобуйатын: -60-н тахсар томороон тымныылаах кыһынын, +40-ҥа диэри тиийэр куйааһын, ирбэт тоҥноох сир инфраструктуратын уонна тутуутун, 350 тыһ. тахса киһи олорорун, сыл аайы 2-3 % олохтоох эбиллэ турарын учуоттаан оҥорбуттарын туһунан «Институт Генплана Москвы» ГАУ тэрилтэ саайтыгар суруллар.

Бырайыак архитектора Григорий Мустафин этэринэн: «Дьокуускайга туох ордук буо­луоҕун уонна кини иннигэр турар соруктары ырытан көрөн баран, биһиги куораты салгыы уопсай күүстээх кэнсиэпсийэ тула са­­йыннарар наада диэн толкуй­даатыбыт. Ол курдук биһиги ­криокультура идиэйэтигэр кэллибит. Маастар-былаан кини тула оҥоһуллан турар».

Маастар-былааны оҥорооч­чулар бэйэлэрин иннилэригэр сүҥкэн соругу туруорбуттар – Дьокуускайы аан дойдуга ирбэт тоҥноох сиргэ олорорго саамай табыгастаах куоратынан оҥоруу буолар.

Ол курдук, криокултуура кэнсиэпсийэтэ инфраструктура уонна култуура хайысхаларынан олоххо киириэ. Сотору кэминэн Үүнэр көлүөнэлэр пааркалара, «Звезднай» микро-оройуон, Арктика киинэ уонна 31 кыбартаал бырайыактар олоххо киириэхтэрэ. Оттон чугастааҕы уон сылга маннык бырайыактар олоххо киириэхтэрэ: 68-с кыбартаал; уулаах сирдэр; Сайсаар уокуругар олорор дьиэлэри тупсарыы; Хатаска олорор дьиэни туттуу эспэримиэнниир полигона; 2-с, 4-с, 17-с кыбартааллар; Култуура уонна сынньалаҥ паарката; өрүс пуордун уларытыы.

Саҥа тутуллар уонна олорор оройуоннар кииннэрин ситимэ көдьүүстээхтик үлэлиирин туһугар, бырайыагы оҥорооччулар тырааныспар каркааһын тупсарыахпыт диэбиттэр. Ону быһаарар кэнсиэпсийэ 2005 с. генбылааҥҥа киллэриллибит этиилэргэ олоҕурар диэн этэллэр.

Тугу күүтэбитий?

“2023-2024 сс. Дьокуускай куорат маастар-былаанын олоххо киллэрэргэ 10 млрд солк. кэриҥэ үп көрүлүннэ. Бу үбүнэн Дьокуускайга 2-с, 4-с, 17-с кыбартааллар инфраструктураларын тутууну торумнуубут. Сотору кэминэн бу сир-уот барыта уларыйан, “Спортивнай” саҥа түөлбэ үөскүөҕэ. Ону сэргэ үп Ленин болуоссатын уларытан оҥорууга уонна Сайсары күөл тулатын тупсарыыга ыытыллыаҕа. Үлэ быйыл саҕаланыахтаах”, – диэн эппитэ Айсен Николаев куорат дьаһалтатын кытары мунньаҕар.

Архитектордар, бырайыак­тааччылар, тутааччылар, ресурсанан хааччыйар тэрилтэлэр икки ардыларынааҕы бырайыактыыр офис тэриллиэхтээх. Онон маастар-былаан уонна Ил Дархан 2032 сылга диэри киин куораты сайыннарыы туһунан ыйааҕар олоҕуран Дьокуускай куорат сайдар саргыта түстэннэ.

Маастар-былаан бырайыагын быһыытынан, 2032 сылга диэри 2,9 мөл. кв.м саҥа дьиэ тутуллуо. Ол иһигэр 850 кв.м саҥалыы уларытан оҥоруу бырагы­рааматын чэрчитинэн. 2032 сылга Дьокуускай олохтооҕо 45000 киһинэн эбиллиэ. Федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи бүддьүөт уопсай туолуута 141,2 млрд солк. буолуо. 27 % элбэх киһи экэниэмикэ кэскиллээх салааларыгар үлэлиэхтэрэ (149 тыһ. – 185 тыһ. киһи). Маастар-былаан олоххо киириитин түмүгүнэн, куорат баалабай бородууктата 191,8 млрд солк., ол эбэтэр 25 % үүнүө (2021 с. 152,8 млрд солк. этэ). 2032 с. диэри НДФЛ 39,4 млрд солк. үүнүөҕэ.

Маастар-былааны оҥорооччулар саныылларынан, бу быра­йыактары олоххо киллэрии үрдүк  технологиялаах уонна креативнай индустрия, ону таһынан туризм сайдыытыгар сабыдыаллыаҕа. Ол Дьокуускай куорат киэҥник сайдыытыгар турар сүрүн соруктары ситиһэргэ – аан дойдуга киһи олороругар саамай табыгастаах сиринэн оҥорорго инвестицияны уонна дьону тардыаҕа диэн эрэл санаалаахтар. Оттон биһиги тапталлаах Дьокуускайбыт чэлгийэ сайдарыгар эрэ баҕарабыт.