Дьоллоох олох харчынан кээмэйдэнэр дуо…

Ыалым дьахтар бу сарсыарда эмиэ баттаҕа турбутунан киирдэ. Хайыахпыный, ыҥыран чэй куттум, ас тартым. Киһим өрө тыынан кэбиһэ-кэбиһэ олорбохтоон, арыый да уоскуйа быһыытыйда.

– Хайа, туох буолла? – сэрэйдэрбин да, си-дьүгээр ыйыппыта буоллум.

– Ээ били уол эмиэ чымыдаанын туппутунан кэлбитэ, утуйаары сыттахпына. Били дьахтара эмиэ үүрэн ыыттаҕа…

– Хайа муҥун, син олорбуттара ыраатта дии. Кыра оҕолорго дылы төттөрү-таары сүүрэкэлэһэн хааллахтарай.

– Дьэ диэмэ, саҥарбат да буоллум.

Айаал, ыалым дьахтар уола, отуччата буолан эрэр эр бэрдэ. Соҕотох үөскээбит буолан, ас-таҥас үрдүгэр таралыйан улааппыта. Людмила уолун киһи-хара оҥороору өрөөбөккө үлэлээн муҥнанара. Уоппускатын кэмигэр ха­­йаан да туох эрэ атын үлэни булааччы. “Бу эн сынньана түһүөххүн, хайа муҥун”, – диэн этэн көрдөххө, күлэ-күлэ илии­тинэн сапсыйан кэбиһээччи. Дьэ ол курдук олоҕун сапсы­йан кэбиһээхтээтэҕэ. Дьиҥэр, сахаҕа сэнэх көрүҥнээх дьахтар, оҥостон-туттан кэбиһэрэ буоллар, киһи хараҕа хатаныах этэ. Ону бэйэтигэр эрэ наадыйбат, бокуойа суох онно такырыйар, манна такырыйар. Ол оннугар Айаал толуу эр бэрдэ буола улааппыта. Оскуолаҕа үчүгэйдик үөрэммитэ, араас олимпиадаларга кыттан миэс­тэлэһэрэ, онон ийэтин дьиҥнээх киэн туттуута этэ. Көстүүлээх уол буолан, кыыс аймах болҕомтотун ортотугар сылдьара. Улахан кылаастар диэки, көрдөҕүм аайы, кыыһа уларыйан иһэр буолааччы. Биирдэ Людмилаҕа ол туһунан быктаран, сэрэтэр кэриэтэ эппитим. Ону соһуйа истибитэ, уола дьүөгэлээх диэн син билэр эрээри, оннук уларыта сылдьара буолуо дии санаабатах эбит. Кэлин миэхэ киирэн, сибигинэйэ былаастаан эппитэ: “Уолбун кытта кэпсэттим, өһүргэнэн өлө сыста. Ким ол эйиэхэ ону-маны хобулуур, итинник буоллаҕына, дьиэбиттэн атын сиргэ баран оло­руом диэтэ». Ол кэпсэтии кэнниттэн мин кинилэр олохторугар орооспот буолбутум. Бэйэм да дьиэ кэргэним кыһалҕата элбэх.

– Бэйи ол хас сырыы аайы туохтан кыыһырсар буол­лахтарай? – диэн Людмилаттан ыйытабын.

– Бэйэтин кыбартыырата буолан муҥур хотун. Мин дьиэбэр олороҕун, эн тугуҥ да суох диир үһү. Мин ол ханнааҕы кыахпынан уолбар туспа дьиэ ылан биэриэхпиний. Ити дьиэбин да бокуонньугум баттаһан булан-оҥорон биэрбитэ. Онтон атын ханна кыбыллан олоруом эбитэ буол­ла, – Людмила ыардык өрө тыынан ылла.

– Бэйи, оттон аныгы дьоҥҥо ипотека арааһа баар дии, ама биһиги кэммит буоллаҕай, – диибин. – Дьэ биһиги саҕана баар этэ, харчы да суох, дьиэ да суох. Билигин Ийэ хапытаала, үрүт үөһэ босуобуйа арааһа, баһаалыста, төрөө эрэ. Биһиги көлүөнэ араас хапытаала суох син оҕо төрөтөн, улаатыннаран кэллибит. Оттон уолуҥ аах оҕолонон, ону харчытын эбинэн син дьиэлэрин улаатыннарыа эҥин эбиттэрэ буолуо дии.

– Дьэ кийиит ол эрэ туһунан санаабат быһыылаах. Эдэр эрдэххэ киһи бэйэтин туһугар олоруохтаах, эһиги курдук кэппиэйкэ туһугар умса-төннө үлэлиир санаабыт суох диэн тыллаах.  Мин оттон, этэрин курдук, кэппиэйкэ туһугар үлэлээн муҥнанан кэллэҕим. Ардыгар абаран, сатана кыыһа эмиэ да сөпкө этэр дуу дии саныыбын.

– Оттон Айаалыҥ туох диир?

– Ээ ойоҕо тугу этэрин үтүктэр.

– Оттон ол кэппиэйкэҕэ улаатан, киһи буола сылдьарын өйдөөбөт дуу?

– Билэр бөҕө буоллаҕа дии, ол иһин эн курдук олоруохпутун баҕарбаппыт диир.

– Уонна тоҕо үүрүллэр?

– Ааспыкка дьиэҥ суох диэбититтэн өһүргэнэн кэлбитэ, бу сырыыга туоҕа суох аатыран кэлээхтээбитэ буолла.

«Эдэр ыал олоҕор дьиэ боппуруоһа буккуспут эбит. Оттон ыал буоларга санаммыт дьон хайдах эрэ өйдөрүн-санааларын холбуохтарын наада дии. Эн дьиэҥ, мин дьиэм диэн киэптэһэ
сырыттахтарына, ханна ырааталлар»…

Айаал үрдүк үөрэҕи бүтэрэн, куорат биир тэрилтэтигэр үлэлиир. Ийэтэ этэринэн, сотору-сотору харчы көрдүүрүнэн, оннук улахан хамнастаах үлэ буолбатах быһыылаах.

Людмила чэй иһэн, уоскуйа быһыытыйан, дьиэтигэр таҕыс­та. Киэһэ үлэбиттэн кэлэрбэр утары лииптэн Айаал тахсыбыта, дорооболоһоот ааһа турбута. Хараҕым ортотугар улааппыт оҕо буолан, испэр аһына санаа­тым. Туох кыыска түбэһэн, иннэ-кэннэ биллибэт олохтонон эрдэҕэ буолла. Ити аата ханна барда?  Таһаҕастыын көһөн кэлбит киһи диэтэххэ, туох да мала суох таҕыста. Ол аата, ойоҕор барбатах буоллаҕа дуу.

Биһиги ыал киэһээҥҥи аспытын аһаан, ким туох дьыалалааҕынан тарҕаһан истэхпитинэ, эмискэ подъезка мор­гуор оргуйа түстэ. Бай, туох буоллаҕай диэн сыбдыйан тии­йэн, “глазогунан” көрөөппүн кытта Людмила аана лип гына сабылынна, ай­малҕан ах барда.

Ити кэнниттэн хас да күн ааста. “Ыалларыҥ туох буолбуттарый”, – диэн оҕонньорум ааранан кини интэриэ­һиргээн ыйыппытыгар, биирдэ өйдүү түстүм. Онон үлэбиттэн арыый эрдэ кэлбиччэ, анаан-минээн төлөпүөннээтим. Людмила, хата, дьиэтигэр баар эбит, киирэн чэйдээбэккин дуо диэбиппэр, тук курдук сөбүлэстэ. Хайдах эрэ курус көрүҥнээх, аанньа айаҕа аһыллан саҥарбат. Мин да тугу ыаһыйалыы олоруохпунуй.

– Хайа, Айаал баар дуу? – диэн ыйыттым.

– Ээ баар, – диэтэ ийэтэ. – Арааһа төннүбэттии кэлбит. Үнүрүүн суоҕугар ойоҕо илдьэ барардыы кэлбитэ. Үүрэр икки, ыҥырар икки буолан хаалбыт дьахтаргыный, икки харахпар көстүмэ, биһиги олохпутугар орооһума диэн бу үйэҕэ саҥарбат бэйэм, тахсан этиспитим. Сөпкө эппитим дуу, сыыһа саҥарбытым дуу, билбэппин. Ол гынан баран киһинэн итинник оонньуура табыллыбат буол­лаҕа.

– Оттон уолуҥ тугу диир?

– Эппитим кэлбитигэр. Саҥата суох истэн кэбиспи­тэ, тоҕо эрэ барбата. Арааһа, икки ардылара атаары гынна быһыылаах.

Итинник чэйдээн бүттүбүт. Онтон ыла Айаалы кэлэ-бара куруук көрөр буоллум. Дьэ бу ыал ситэри арахсар буолбуттар дии санаатым.

Биир күн Людмила киирэн кэллэ. Чэйдии олорон, кэпсиир:

– Айаалым ойоҕуттан ара­ҕыста. Биир күн өрө-сала буолар, сарсыныгар тимир тириитин кэтэн турар,  уларыйа сылдьар майгылаах дьахтартан сылайдым диир. Хата оҕоломмотохторо да үчүгэй эбит. Дьэ дьахтар майгытын бил, үчүгэй уруок буоллун диибин. Аны көрөн-истэн ылыа буоллаҕа.

– Оннук, – диэн мин эмиэ уоллаах киһи быһыытынан ытаһалаан биэрэбин.

– Айаал үлэтин уларытан, арыый хамнас­таах үлэни көрдүүр санааланна. Ипотеканан дьиэ ылыныам, “примактаан” сөп буоллум диир.

– Ол аата тугуй? – хаһан да истибэтэх тылбын истэн, чачайа сыстым.

– Кыыс дьиэтигэр бэлэмҥэ кэлэн олорбут эр киһи “примак” дэнэр үһү.

– Сах сиэтин, – аны мин толкуйга түстүм.

Дьэ диэ, ол аата эдэр ыал олоҕор дьиэ боппуруоһа буккуспут эбит. Оттон ыал буоларга санаммыт дьон хайдах эрэ өйдөрүн-санааларын холбуохтарын наада дии. Эн дьиэҥ, мин дьиэм диэн киэптэһэ сырыттахтарына, ханна ырааталлар. Айаал дьиэлээх кыыһы ойох ылбытын истэн, Людмилалыын үөрбүппүт баара. Ыал буолбут дьон үлэлээн-хамсаан, улаатыннаран иһиэхтэрэ диэбиппит. Онтубут баара итинник түмүктэннэҕэ.

Ити кэнниттэн сыл кэриҥэ ааспыта. Биир күн Айаал бэ­­йэтин саастыы биир кыыһы кытта үөрэ-көтө сылдьалларын көрдүм. Ыалларым олоҕор туох эрэ уларыйыы бараары гыммыт дуу диэн, Людмиланы чэйгэ ыҥырдым. Киһим сирэйэ сырдаабыт көрүҥнээх киирдэ.

– Кыыстанныбыт быһыылаах, – диэн куомуннаахтык сибигинэйдэ. – Киэһэ аайы ханна эрэр барар, сибидээн­ньэлиир буолла.

Мин көрбүт киһи быһыытынан хардары сибигинэйэбин. Чуумпу дьолу үргүппэтэх ордук.

ХААРТЫСКАЛАР: HTTPS://PXHERE.COM/RU