Дьон олоҕо тупсарын туһугар АЛРОСА социальнай бырагыраамалара

Саха сирин олохтоохторо АЛРОСА эрэгийиэн социальнай бэлиитикэтин олоххо киллэриигэ көхтөөхтүк кыттарыгар хайыы үйэ үөрэммиттэр. Өскөтүн АЛРОСА тутар буоллаҕына, барыта болдьоҕор уонна хаачыстыбалаахтык тутулларыгар эрэнэллэр. Онуоха социальнай эби­йиэктэри тутуу – хампаанньа өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтэ сайдарыгар соҕотох кылаата буолбатах. 2022 сылга ханнык тутуулар үлэҕэ киллэриллибиттэрин  бүгүҥҥү матырыйаалга билиһиннэриэхпит. 

АЛРОСА үбүнэн сыл аайы социальнай инфраструктура эбийиэктэрэ, олорор дьиэ­лэр дьэндэйэллэр, суоллар өрөмүөннэнэллэр. АЛРОСА оскуолаларга, балыыһаларга, университеттарга, тыйаатырдарга, хараамнарга уонна Саха сирин, Арассыыйа успуорка федерацияларыгар  тус сыаллаах үбүнэн көмөнү оҥорор.

Социальнай эбийиэктэри – успуорт комплекстарын, култуура тэрилтэлэрин үбүлүүр эрэ буолбакка, өссө салгыы көрөр-истэр хампаанньа Саха сиригэр уонна  дойдуга да аҕыйаҕа буолуо.

Былырыын АЛРОСА бөлөҕө корпоративнай социальнай бырагыраамалары олоххо киллэрэргэ, үбүнэн тус сыаллаах көмөҕө, аһымал уонна спонсорскай үлэҕэ 6,7 миллиард солкуобайы ыыппыта. Бу, 2021 сылы кытта тэҥнээтэххэ, 468 мөлүйүөнүнэн элбэх. Төһө да тас дьайыы ханнык баҕарар сибикилэрэ баалларын иһин, АЛРОСА социальнай хайысхалаах инфраструктураны өйүүргэ былааннарын салгыы олоххо киллэрэр.

Кэлэр көлүөнэҕэ

СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондата өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар улахан кылаатын отут сыл устата киллэрэн кэллэ. АЛРОСА хампаанньаттан баҕа өттүнэн харчынан төлөбүр пуонда уопсай бүддьүөтүн 70-100 бырыһыаныгар тии­йэр. 2011-2022 сылларга хампаанньа тоҕустан тахса миллиарды ыытта.

Бииргэ үлэлэһии сыала соруга биир – Саха сирин баа­йа-дуола эрэгийиэҥҥэ олорор дьон барыларын даста­йаанньата буолуох­таах. Пуонданы кытары бииргэ үлэлэһии кэмнэригэр 130-тан тахса социальнай суолталаах эбийиэк тутулунна. Өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана Айсен Николаев хаста да бэ­лиэтээбитин курдук, АЛРОСА хампаанньа социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыы сүрүн драйверынан буолар уонна Саха сирин социальнай инвестицияларга инники иһээччи быһыытынан көрдөрөр.

Пуонда былырыыҥҥыттан ыла киһи хапытаалын уру­таан сайдыытыгар хайысхаламмыт саҥа кэнсиэпсийэни олоххо киллэриини саҕалаабыта.

– Билигин пуонда быра­йыактары ситэриигэ, холобур, киһи хапытаалын сайыннарыыга, ахсаабат болҕомтотун уурар. Чуолаан, кэпсэтии «Оҕо саас лабораторията», «Өрөспүүбүлүкэ уһулуччу талааннаах оҕолорун буларга уонна өйүүргэ эрэгийиэннээҕи киин», «Оҕо инновационнай кииннэрэ», «Кэскиллээҕи айыы» уо.д.а. бырайыактар тустарынан барар. Бу барыта – судаарыстыба, биисинэс уонна уопсастыба күүһүн түмүү, стратегическай соруктары уопсай өйдөөһүн уонна биһиги бииргэ үлэлэһээччилэрбит өйөбүллэрэ, – диэн пуонда генеральнай дириэктэрэ Владимир Егоров бэлиэтээн этэр.

Дьоллоох уонна доруобай оҕо саас

АЛРОСА үлэһиттэрэ бары «оҕолорго барыларыгар, дьиэ кэргэнин дохуотуттан тутулуга суох, куруһуоктарга уонна сиэксийэлэргэ дьарыктанар кыах бэриллиэхтээх»  диэн санаалаахтар.

АЛРОСА 2016 сылтан пуонда «Кэлэр кэскил туһугар» тус сыаллаах бырагырааматын олоххо киллэрэри үбүлүүр. Бырагыраама бастакы биэс сыл үлэлиир кэмигэр 13 социальнай суолталаах эбийиэк үлэҕэ киллэрилиннэ. Билигин 2025 сылга диэри суоттаныллыбыт иккис түһүмэх үбүлэнэр.

Бырагыраамаҕа саҥа фундаментальнай бырайыактар бастакы түмүктэрэ хайыы үйэ бааллар. Биир сүрүн саҥаны киллэриинэн «Оҕо саас лабораторията» автономнай кэ­­миэрчэскэйэ суох тэрилтэ буол­бута, бу чэрчитинэн оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолор уйулҕа уонна эт-­хаан өттүнэн сайдыыларыгар бастакы биир кэлим чинчи­йиилэр оҥоһуллубуттара.

АЛРОСА сорох бырагыраамалара хампаанньа сүрүн үлэтин ыытар Мииринэй улууһугар доруобай оҕо сааһы өйүүргэ ананаллар. АЛРОСА – 2013 сылтан «Алмазик» оскуола иннинээҕи үөрэх тэрилтэтин тэрийээччитэ. Тэрилтэ структуратыгар улуус оскуола иннинээҕи саастаах оҕолор 28 тэрилтэлэрэ киирэр. Оҕо уһуйааннарыгар сыл аайы 4 тыһыынчаттан тахса оҕо сылдьар. 2013-2022 сылларга АЛРОСА учредительнай усу­нуоһа 8 106,6 буолбута, ол иһигэр 2022 сылга – 442,6 мөлү­йүөн солкуобай. Онтон былырыыҥҥыттан хампаанньа улуус 5-11 кылаастарын үөрэнээччилэрин сылаас аһынан  босхо хааччыйыыны үбүлүүр.

Дьон тардыһар кииннэрэ

Саха сиригэр нэһилиэнньэ хайыы үйэ улаханнык сөбүлүүр уопсастыбаннай эйгэни (миэс­тэни) тэрийиигэ анаммыт бырайыактара олоххо киллэриллэллэр. Ол – Удачнай куоракка киин болуоссат, Нам сэлиэнньэтигэр Аммосов аатынан тупсаҕай оҥоһуулаах биэрэк, Айхал бөһүөлэгэр Доруобуйа былаһаакката, Майа сэлиэнньэтигэр тупсаҕай оҥоһуулаах биэрэк.

Сотору кэминэн маннык уопсастыбаннай эй­­гэлэр өрөспүүбүлүкэ кэккэ улуус­тарыгар оҥоһуллуохтара. Холобур, Уус Маайаҕа Албан аат болуоссата, Ытык Күөл сэлиэнньэтигэр култуура уонна сынньалаҥ паарката уонна Бороҕон сэлиэнньэтигэр «Мүрү кытыл» биэрэк уо.д.а. эби­йиэктэр.

Маннык бырайыактар куорат эйгэтин дизайныгар уонна тупсаҕай  көрүҥэр анаан толкуйданаллар. Аныгы уопсастыбаннай эйгэлэр сатыы киһи сылдьар суоллаахтар, ыскамыайкалардаахтар, была­һааккалардаахтар уонна дьоҕус архитектурнай көрүҥнээхтэр. Маннык бырайыактар сүрүн соруктара – элбэх хайысхалаах аныгы култуурунай зона олохтоохтор эрэ буолбакка, ыалдьыттар уонна туристар тардыһар сирдэринэн буоларын ситиһии.

Былырыын Нам улууһун олохтоохторугар сиэдэрэй бэлэҕинэн уонна долгутуу­лаах түгэнинэн Нам сэлиэнньэтигэр Култуура уонна духуобунай сайдыы Дыбарыаһын киллэрии буолбута. Дыбарыас хайыы үйэ олохтоохторго наада­лааҕын дакаастаата – кэн­­сиэртэр уонна айар биэчэрдэр толору киһилээх ыытыллаллар, 400 киһи киирэр саалата мэлдьи толору. Манна бибилиэтэкэ, уус-уран оҥоһуктар галереялара, ЗАГС управлениета, кыраайы үөрэтэр түмэл үлэ­лииллэр.

– Дыбарыас омук култууратын улахан комплексын сүрүн эбийиэгинэн буолла. Аттыгар саха уһулуччулаах бэйиэтэ Илья Винокуров-Чаҕылҕан түмэлэ уонна Максим Аммосов аатынан болуоссат баар буо­луохтара.

Былырыын аһыллыбыт тупсаҕай биэрэк Нам сэлиэн­ньэтин олохтоохторун эрэ буол­бакка, оройуон бары дьонун тардыһар киининэн буолла. Манна күн аайы кэлии­барыы, сааскы кэмҥэ каток аһыллар.

Бу бырайыактар өрөспүү­бүлүкэ салалтатын, муниципальнай оройуон, пуонда уонна АЛРОСА хамаанданан улахан үлэлэрин көрдөрөллөр.

«Маннык улахан өйөбүлгүт иһин барыгытыгар махтанабыт», – диир Нам улууһун баһылыга Юрий Слепцов.

Улуустары доҕордуу өйөөһүн

Бииргэ үлэлиир туһунан сөбүлэһиилэр чэрчилэринэн, хампаанньа өрөспүүбүлүкэ улуустарын социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыларыгар кылаатын киллэрэргэ кэккэ эбэһээтэлистибэлэри ылыммыта.

Холобур, Арктикаҕа ыраах сытар Өлөөн улууһугар социальнай эйгэни өйөөһүнү сэргэ, дьиэ табатын иитии, Хотугу сир дьонун хаһаайыстыбатын үгэс буолбут көрүҥнэрэ сайдаллар. 2022 сыллаахха ити сыалга-сорукка АЛРОСА 90,75 мөлүйүөн солкуобайы биэрбитэ. Үп оскуолаҕа оҕолор босхо аһылыктарын тэрийэргэ бэриллэр, сыл аайы оҕолору таба ыстаадатыгар тиэрдэллэр. Ону таһынан табаһыттар хамнастара субсидияланар, сир баайын хостооччуларга анаан нэһилиэнньэттэн кыыл таба этэ атыылаһыллар.

Ону таһынан бу үбүнэн Хотугу сир аҕыйах ахсаан­­наах төрүт омуктарын култуурата өйөнөр. Оҕолор уонна улахан дьон эбэҥки тылын үөрэтэллэригэр босуобуйалар бэчээттэ­нэллэр, табаһыттар үгэс буолбут сүлүөттэрэ тэриллэр.

Ньурба улууһугар тус сыаллаах көмө уопсай суумата 324,8 мөлүйүөн солкуобай буолбута. Манна социальнай эйгэ эбийиэктэрэ тутуллаллар уонна өрөмүөннэнэллэр. Ону таһынан алмаастаах түөлбэ 9 улууһун сайыннарыы бырагыраамата толоруллар. Бу сыалга-сорукка сыл аайы хас биирдии улууска 9,25 мөлүйүөннүү солкуобай ыытыллар. 2020 сылтан АЛРОСА Хотугу сир аҕы­йах ахсааннаах төрүт омуктарын өйөбүлүгэр Садын на­­циональнай-эбэҥки нэһилиэ­гин (Мииринэй улууһа) со­­циальнай-экэнэмиичэскэй  сайдыытын туһунан Сөбүлэ­һиини  сыл аайы түһэрсэр. 2022 сылга АЛРОСА үбүлээһинэ 10 мөлүйүөҥҥэ тэҥнэспитэ.

Ону таһынан АЛРОСА хос тэрилтэлэрэ социальнай-экэнэмиичэскэй бииргэ үлэлэһии чэрчитинэн, муниципальнай тэриллиилэргэ үбүнэн көмөлөһөллөр.

«Анаабыр алмаастара» 2022 сылга Анаабыр, Өлөөн, Булуҥ, Эдьигээн уонна Эбээн Бытантай улуустарын сайдыыларыгар   108,9 мөлүйүөнү ыыппыта.

Ыраас уу – доруобуйа мэктиэтэ

Биэс сыл анараа өттүгэр Бүлүү өрүскэ нэһилиэнньэни иһэр уунан хааччыйыы боппуруоһа сытыытык турбута. Бүлүү бөлөх улуустарга ууну ­ыраастыыр ыстаансыйалары тутуу хампаанньа «2019-2024 сылларга Бүлүү бөлөх улуустарын уунан хааччыйыы сис­тиэмэтин сайыннарыы» бырагырааматынан ситиһиллибитэ. 2019-2022 сылларга АЛРОСА  599,5 мөлүйүөнү биэрбитэ, ол иһигэр 2022 сылга тус сыаллаах үбүлээһин  149,5 мөлү­йүөҥҥэ тэҥнэспитэ – ууну ыраастыыр ыстаансыйалар тутуллаллар, уу баһар тиэхиньикэлэри атыылаһаллар.

Ону таһынан манна 2019-2023 сылларга бу улуустар экологияҕа уонна нэһилиэнньэ доруобуйатын туругар наука чинчийиилэрэ ыытыллаллар. Тэрээһиннэр Саха сирин бырабыыталыстыбатын, «СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондата» кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэ уонна АЛРОСА хардарыта бииргэ үлэлээһиннэрин туһунан Сөбүлэһии чэрчитинэн ыытыллаллар. Бу кэм устата АЛРОСА  138,0 мөлүйүөнүнэн үбүлээтэ, онтон 48,3 мөлүйүөнэ – 2022 сылга.

Култуура уонна успуорт

Ааспыт сыл биир улахан түгэнинэн АЛРОСА Гран-притыгар хапсаҕайга турнир буолбута. Турнирга Саха сирин 11 улууһуттан 126 бастыҥ тустуук уонна Бурятияттан итиэннэ Дагестан Өрөспүүбүлүкэтиттэн сүрүн спортсменнар  кыттыбыттара.

«Туой Хайа» эдэр толо­рооччулар өрөспүүбүүлүкэтээҕи ХХХ үбүлүөйдээх бэстибээл-­куонкурустара өрөспүүбүлүкэ 21 улууһуттан 128 кыттааччыны түмпүтэ.

2022 сылга Удачнайга уонна Мииринэйгэ успуорт икки саалата саҥардыллан аһыллыбыта. Өрөмүөн үлэтэ ыытыллан, саҥардыллыбыт саалалар кэҥээбиттэрэ, саҥа тренажердарынан уонна успуорт инвентардарынан сэбилэммиттэрэ.

АЛРОСА бөлөҕө социальнай инфраструктураны көрөрүгэр-истэригэр уопсай орос­куота («Култуура уонна ус­­пуорт» бырагыраама орос­куоттарын учуоттаан) 2022 сылга 1,5 миллиартан тахсыбыта, итинтэн култуура уонна успуорт эби­йиэктэрин, быстах кэмҥэ  олорор дьиэлэри уонна олорор дьиэлэри көрөргө-истэргэ 1,17 кэриҥэ миллиард солкуобай ыытылынна.

Сүрүнэ – бэйэ муннуга

АЛРОСА өрөспүүбүлүкэҕэ  үлэни биэрэр бөдөҥ тэрилтэ, ону сэргэ үлэлииргэ үчүгэй усулуобуйалаах тэрилтэ. АЛРОСА бэйэтин үлэһиттэригэр социальнай эбэһээтэлистибэлэриттэн ураты Кэлэктиип дуогабарын чэрчитинэн үлэһиттэри өйүүр бырагыраамалары оҥорор. Холобур, хампаанньа былырыыҥҥыттан ыла Мииринэй улууһун кытары «Эдэр ыалы  олорор дьиэ­нэн хааччыйыы» бырагырааманы үбүлүүр. Эдэр ыалларга, ­аҥаардас төрөппүттэргэ – 35-гэр диэри саастаахтарга бырагыраама кыттыылаахтарыгар олорор  дьиэни атыылаһарга эбэтэр биирдиилээн дьиэни туттарга, ипэ­тиэкэ кирэдьииттэригэр социальнай төлөбүрдэри (субсидиялары)  оҥорор.

2022 сылга 47 эдэр ыал сибидиэтэлистибэ ылбытыттан 31-рэ – АЛРОСА үлэһиттэрин дьиэ кэргэттэрэ. Быйыл хам­паанньа бу бырагырааманан үлэтин салҕыыр, үбүлээһин икки төгүл улаатта.

2023 сылга АЛРОСА орос­куота 34,86 мөлүйүөн буо­луоҕа. Хампаанньаҕа ипэтиэкэ кирэдьиитигэр корпоративнай  бырагыраама үлэлиир, бырагыраамаҕа 400-чэ киһи кыттар. 2022 сылга АЛРОСА бэйэтин үлэһиттэрэ төлөөбүт кирэдьииттэрин бырыһыаннарын толуйбута (37,4 мөлүйүөн сууманы).

Анастасия МОСКВИТИНА суруйуутуттан тылбаас