Дуолгай кыыһын үһүйээннэрэ

Түөрт уон арыы диэн ааттанар сир Бүлүү өрүс Өлүөнэҕэ силбэһэр сириттэн саҕалаан 300 көстөөх сиринэн соҕурууттан хоту диэки тайаан сытар.  Бу сиргэ Аҕа дойду Улуу сэриитин саҕана  фронт туһатыгар диэн аата-ахсаана биллибэт күндү түүлээх бултаммыта, атын да булда төһөлөөх элбэх дьону-сэргэни аһатан-сиэтэн өрүһүйбүтэ биллибэт.

Дьэ бу маннык ураты сиргэ-дойдуга ураты дьон төрөөн-ууһан олорбуттара. Кинилэр ыччаттара да уратылар. Кинилэртэн биирдэстэринэн Өлүөнэ өрүс өркөн өйдөөҕө, чочуонай тылланарга такайыллан тахсыбыт оҕото Анна Егоровна Варламова-Намыына Астрахан буолар.

Анна Егоровна оччолорго Өлүөнэ өрүс очуостарын тэллэҕэр баар Дуолгай диэн бөһүөлэккэ төрөөбүт оҕо. Кини кимтэн кииннээҕин, хайаларыттан хаан тардыылааҕын туһунан сурукка-бичиккэ тиһэн, үгүс архыыптары хасыһан, үөрэтэн, чинчийэн “Түөрт уон арыы туһунан үһүйээн” диэн кинигэҕэ киллэрбитин, “Дани-Алмас компания» ХЭТ бэчээттээн таһаарда. Кинигэ сүрэхтэниитэ Кэбээйи кыраайы үөрэтэр түмэлигэр буолла.

Мин бу кинигэ сүрэхтэниитин тэрээһинин «Дойду ахтылҕана” диэн ааттыахпын баҕардым. Ол курдук бу кинигэ сүрэхтэниитин туоһулааччыларынан Киччэҥтэн, Таас  Тумустан куорсун анньынан көппүттэр уонна ол дьон ыччаттара буоллулар. Ыҥырыылаах ыалдьыттар уруккуну эргитэн, ааспыты санаһан Киччэҥ, Таас Тумус туһунан үгүһү ыатардылар, дуоһуйа, долгуйа кэпсэттилэр.

Кинигэ ааптара Намыына диэн псевдонимы таларыгар, Анна Егоровна майгытын, дьүһүнүн-бодотун лаппа билэр дьүөгэтэ Матрена Гуляева сүбэлээбит эбит. Онтон Астрахан диэн аат, Анна Егоровна   төрүт дьонноруттан түөрэн булбут аата буолар. Манна даҕатан эттэххэ, Анна Егоровна  уонунан сыллар усталарыгар архыыбы үөрэтиинэн дьарыктаммыта. Оннук чинчийэр үлэтин түмүгүнэн, өбүгэлэрин силистэрин-мутуктарын түөрэн таһааран дьонун-сэргэтин да билистэ, билиһиннэрдэ, ситимнээтэ да диэн этэр наадалаах. Дьэ ол чинчийии түмүгүнэн Анна Егоровна Астрахан Легинтан хаан тардыылааҕын билэн итинник ааты ылыммыта. Анна Егоровна билигин бэйэтигэр кырата суох архыыптаах.

Дьэ итинник хорутуулаах өйдөөх-санаалаах киһи таҥан таһаарбыт кинигэтэ чахчы да чахчыларга олоҕурбута чуолкай. Итини түмсүбүт да ыалдьыттар туоһулаатылар. Кинигэни таҥыыга  үлэлэспит РФ суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ Иосиф Кобяков кинигэ аан тылыгар маннык суруйар: “… республикаҕа биллэр биир улахан кыыл иитэр фермата турбут, кэлин быраҕыллыбыт Киччэҥ бөһүөлэгин, Аҕа дойду Улуу сэриитин иннинэ артыаллара үлэлээбит, олоро сылдьыбыт Түөрт уон арыыларын, бэйэтин аатырбыт олоҥхоһуттардаах төрдүн-ууһун туһунан киһи эрэ кэрэхсээн ааҕа олоруох курдук ахтыыларын, сэһэннэрин түмэн бу кинигэҕэ киллэрдибит….”.

Анна Егоровна долгутуулаах дьоро тэрээһинигэр аймахтара Николай Петрович уонна Елизавета Константиновна Софронеевтар, Анна Егоровна балтылара Л.П.Стручкова, П.П.Кобякова, бииргэ төрөөбүт балта А.И.Петухова, бииргэ үөрэммит оҕолоро Т.И.Кычкина, С.Н.Терехов, И.И.Эверстов, Таас Тумустан сыдьааннаах С.Н.Тимофеев уонна да Анна Егоровналыын ситимнээхтэр махтал, алгыс тылларын этэн тураннар кинигэни өссө таһаартарарыгар диэн анаан бэлэхтэрин туттардылар.

Тэрээһини Анна Егоровна биир дойдулааҕа, биир дьарыктааҕа диэтэхпинэ бука сыыспатым буолуо, А.А. Егорова иилээн-саҕалаан ыытта. Александра Алексеевна Анна Егоровналыын Кэбээйигэ да кэлэн бараннар алтыспыт эйгэлэрэ эриэккэһинэн да бу тэрээһини сөптөөх киһи ыыппыт эбит диэн сыаналыыбын.

Дьэ, онон күндү, саҥа кинигэни сапка тиһэн, ситиигэ хатан сэҥээрээччилэр, бүгүн үтүөнү үлүмнэтэр, кэрэни кэпсиир А.Е.Варламова-Намыына Астрахан “Түөрт уон арыы туһунан үһүйээн” диэн кинигэтэ орто дойдуга кэллэ.

Бу кинигэни олохтоох бибилэтиэкэттэн туоһулаһан булан аахтаххытына, ааптар тылын-өһүн чочуонайын, өйө-санаата ырааһын, ырааҕы көрөрүн сөҕүөххүт-махтайыаххыт.

Татьяна Максимова-Лазарева