Дууһатын сылааһын иҥэрэн

Амарах дууһалаах үтүө киһи

Атын киһи туһугар кыһаныы, сүүрүү-көтүү, үөрүүтүн-хомолтотун үллэстии, ыарыытын мүлүрүтүү – бу ураты дьоҕур. Дьон туһугар ахсаабат кыһамньылаах сыһыан киһиэхэ эрэ барытыгар бэриллибэт. Оттон Надежда Климовна Еттянова хас күн аайы, 30-ча сыл устата, кыамматтарга, кырдьаҕастарга көмөлөһөн кэллэ. Кини Үөһээ Бүлүүтээҕи нэһилиэнньэ социальнай харыстабылын салалтатын Кэнтик нэһилиэгин социальнай үлэһитэ.

Кэнтик нэһилиэгэ улуус кииниттэн 10-ча км тэйиччи сытар. Нэһилиэк төрүттэммитэ 125 сылын бэлиэтээри бэлэмнэнэр. Баай устуору­йалаах нэһилиэк Саха сиригэр былыргы Чап уустарын дойдутунан биллэр. Аҕыйах сыл­лааҕыта 600-тэн эрэ тахса киһи олорбут буоллаҕына, кэнники сылларга 900-тэн тахсыбыт. Онон дьон олохсуйуута сыл ахсын элбиир, социальнай үлэһит үлэтэ эбиллэр. Билиҥҥитэ 100 үлэ бэтэрээнэ, 12 инбэлиит оҕо, байыаннай дьайыы 3 бэтэрээнэ олороллор.

28 сыл дьон туһугар

Надежда Климовна Кэнтик нэһилиэгин төрүт олохтооҕо, үлэлии киириэҕиттэн, бу 28 сыл устата кырдьаҕастары, кыамматтары амарах санаатынан, илиитин сылааһынан бүөбэйдээн, көрөн-истэн кэллэ. 1995 сыллаахха аан бастаан үлэлии кэлэригэр, атын тутул, олох-дьаһах, аҥаардас хаалбыт эбэтэр туораттан көмөҕө наадыйар кырдьаҕас дьон  элбэҕэ. Ону ол диэбэккэ, оччолорго эдэрчи киһи үлэни кыайа туппута. Ол кэмтэн баччаҕа диэри дьонун-сэргэтин махталынан кынаттанан ситиһиилээхтик үлэлии-хамсыы сылдьар.

«Наһаа үчүгэй кэлэк­тиипкэ үлэлиибин, элбэх киһини кытары алтыһан ааспытым. Улууспутугар барыта 21 нэһилиэккэ социальнай үлэһит баар, олортон үспүт эрэ саастаах, онтон атыттар бары эдэрдэр. Кинилэри өр сылга үлэлээбит дьон быһыытынан үлэбит үөрүйэҕэр сыһыарабыт, үөрэтэбит, сүбэ-ама биэрэбит. Икки-үс сыл буола-буола социальнай үлэһиттэр квалификациябытын үрдэтээри мустабыт. Онно пенсионнай, нолуок сулууспатын, полиция, ПДН, балыыһа тустаах үлэһиттэрэ, исписэ­лиистэрэ кэлэн сокуоҥҥа туох уларыйыылар тахсыбыттарын, мунаарар боппуруостарбытын быһааран, кэпсээн биэ­рэллэр. Ол биһиги үлэбитигэр олус туһалаах», – диэн Надежда Еттянова санаатын этэр.

Уопуттаах үлэһит оскуола кэлэктиибин кытары эмиэ ыкса үлэлэһэр. Ол курдук, оҕолору үтүө санааҕа, үлэҕэ угуйан, сыл аайы кыһалҕалаах ыалларга муус дьаарыстааһыныгар, хаар түһэриитигэр, таһыытыгар илдьэ сылдьар. Оскуола оҕолоро даҕаны, онтон олус астыналлар, үөрэ-көтө көмөлөһөргө бэлэмнэр.

Бу күннэргэ Федор Лазаревич Николаев уонна Евдокия Прокопьевна Чочохова дьиэ кэргэнигэр хотон, булуус хаарын түһэрэн, тиэргэни ыраастаан көмөлөстүлэр. Оттон мантан саас социальнай үлэһит, дьокутаат нэһилиэгин уопсастыбаннай үлэтэ, субуотунньуга өссө элбиэ турдаҕа.

«Биһиги нэһилиэк дьоно, уопсайынан, үлэни өрө туппут дьоммут, уруккулуу бары биир киһи курдук нэһилиэкпит тупсарын туһугар күргүөмүнэн тахсан субуотунньуктуур үгэс­питин илдьэ сылдьабыт. Мантан саас, сайын үлэ элбиир. Кырдьаҕастарбар оҕуруот үүннэриитэ, хортуоска олордуута, тиэргэн хомуйуута элбэх. Бу 28 сыл үлэлиирим тухары, мин ааппар биир да киҥир-хаҥыр саҥа иһиллибэтэҕэ, үҥсүү да суох, ол аата син үчүгэйдик үлэлээн кэллэҕим дии саныыбын», – диэн Надежда Климовна санаатын үллэстэр.

Амарах ийэ, дьокутаат, спортсменка

Надежда Климовна түөрт оҕо амарах ийэтэ, хас да сиэн эйэҕэс эбээтэ. Оҕолор улаа­таннар, ыал буолан туспа ­дьиэ-уот тэринэн, Саха сирин араас улуус­тарыгар олорол­лор. Оҕолор, сиэннэр төрөөбүт-үөскээбит, куорсун анньыммыт ытык дьиэлэригэр, амарах ийэ, эйэҕэс эбээ холум­таныгар сайын кэлэн сы­­лаас тыыны иҥэринэн, дуоһуйа сынньанан бараллар.

Надежда Еттянова социальнай үлэһитин таһынан нэһи­лиэк дьокутаата. Дьон итэҕэ­йэр, эрэнэр киһитэ иккис болдьоҕор үлэлиир. Ол аата, нэһилиэк бүддьүөтүн көрүүтэ, бигэргэниитэ, о.д.а. боппуруос­тар кини кыттыгастаах быһаа­рыллаллар. Уопсастыбаннай үлэҕэ, субуотунньуктарга Надежда Климовна мэлдьи инники күөҥҥэ сылдьар.

Сүүсчэкэ киһини көрөрүн таһынан, бу күөстүү оргу­йар нэһилиэк олоҕор хайдах ситиһэн кыттарын биһиги дьоруойбут маннык диир: «Мин сэбиэскэй иитиилээх киһибин, онон таах олорорбун сөбүлээбэппин. Кыахтааҕым тухары хамсана-имсэнэ, дьоҥҥо көмөлөһө сатыыбын. Бу 28 сыл устата, көрөр-харайар дьонум чугас аймахтарым курдук буолан, үөрэнэн хааллылар. Бэйэм эмиэ доруобуйабынан хааччахтаах буоламмын, дьон кыһалҕатын өйдүү, кинилэри тулуйа сатыыбын. Ардыгар кырдьаҕастарым, ыарыһахтарым хаппырыыстыыр да түгэннэрэ ханна барыай, ону уоскутан, уҕарытан эйэ-дэмнээхтик олоробут. Мин олорон эрэн волейболга улуус сүүмэр­дэммит хамаандатыгар баарбын, онон ардыгар күрэхтэһэ барабын, ол кэмҥэ оройуонтан солбук кэлэн үлэлиир. Оччоҕо дьонум сороҕор сөбүлээбэттэр, атыҥырыыллар. Бу эмиэ сотору өрөспүүбүлүкэтээҕи волейбол күрэҕэр Дьокуускайга, онтон аны сайын инбэлииттэр спартакиадаларыгар Аммаҕа барыахтаахпыт».

Кэнтик нэһилиэгэ улуус кииниттэн 10-ча км тэйиччи сытар. Нэһилиэк төрүттэммитэ 125 сылын бэлиэтээри бэлэмнэнэр. Баай устуору­йалаах нэһилиэк Саха сиригэр былыргы Чап уустарын дойдутунан биллэр. Аҕыйах сыл­лааҕыта 600-тэн эрэ тахса киһи олорбут буоллаҕына, кэнники сылларга 900-тэн тахсыбыт. Онон дьон олохсуйуута сыл ахсын элбиир, социальнай үлэһит үлэтэ эбиллэр. Билиҥҥитэ 100 үлэ бэтэрээнэ, 12 инбэлиит оҕо, байыаннай дьайыы 3 бэтэрээнэ олороллор.

Амарах санаалаах, аһыныгас сүрэхтээх

Үөһээ Бүлүүтээҕи нэһилиэн­ньэ социальнай харыстабылын салалтатын салайааччыта Екатерина Николаева бастыҥ үлэһитин туһунан маннык кэпсиир:

– Билигин социальнай үлэһит идэтэ олус улахан суолталаах. Нэһилиэк аайы аҥаардас хаалбыт, ыарыһах, кыаммат дьон элбэх, кинилэр бары көмөҕө, болҕомтоҕо наадыйаллар. Надежда Климовна өр сылларга олус таһаарыылаахтык, болҕомтолоохтук, дьону кытары тапсан үлэлиир, биир бастыҥ үлэһиппит. Кыһалҕалаах, кыаммат киһиэхэ көмөлөһөргө, кинини истэргэ, болҕомтону уурарга хас биирдии киһи санаата, кыаҕа тиийбэт. Араас сиэрдээх-майгылаах киһи баар буолар, олору барыларын алы гынар, уоскутар, санааларын хоту сылдьар манан аҕай дьыала буолбатах. Ону Надежда Климовна курдук өр сылларга бэйэлэрин дьыалаларыгар бэриниилээхтик, үтүө суобастаахтык үлэлиир дьон эрэ ситиһэр. Биһиги Надеждабыт дьоҥҥо көмөлөһөр амарах санаалааҕын таһынан, олоххо көхтөөх позициялаах киһи. Нэһилиэк, улуус ыытар бары култуурунай, успуорт тэрээһиннэригэр кыттар, элбэх сити­һиилээх, киэн туттар киһибит.

Үөһээ Бүлүү улууһун Кэнтик нэһилиэгин олохтооҕо, үлэ бэтэрээнэ Евдокия Чочохова:

– Кэргэним Федор Лаза­ревич Николаев урут дьон ортотугар сылдьыбыт, элбэҕи ааҕар, суруйар киһи, кэлин хараҕынан олох көрбөт буолбута. Ону нэһилиэкпит социальнай үлэһитэ, амарах сүрэхтээх Надежда Климовна хаһыаппытын, кинигэбитин ааҕан, сурукпутун суруйан абырыыр. Ыарахан ыарыыга ылларбыт эбэтэр көрбөт-истибэт буол­бут кырдьаҕас дьону кытары үлэлиир олус ыарахан. Мээнэ киһи кыайбат үлэтэ, олох туспа айылҕаттан айдарыллан, дьоҥҥо истиҥ, бэриниилээх сыһыаннаах эрэ киһи кыайар үлэтэ. Надежда Климовна бары сыратын ууран, уһун күнү быһа тылынан этиллибити кумаа­ҕыга түһэрэн, үрүт-үөһэ көннөрөн, үтүө суобастаахтык, ис сүрэҕиттэн кыһаллан суру­йар. Аны туран, хаһыаты, кинигэни, интэриэһинэйи ааҕан биэрэн биһиэхэ улахан көмө буолар. Ону таһынан, эмп-томп ылыыта, балыыһаҕа кэпсэтэн киллэрэн эмтэтиитэ, кэлэр-барар тырааныспарбытын булуута, докумуоннарбытын хомуйсуута, оҥорторуута, дьиэ ис-тас үлэтэ, барыта кини намчы санныгар сүктэриллэр. Маннык дьон баар буолан, кинилэр сылаас сыһыаннарыттан кырдьаҕас киһиэхэ олох кыыма өссө күүскэ саҕыллар.