Өбүгэлэрим олорбут сирдэринэн

Быйыл саха омукка ордук уһун, үс үйэлээх олоҥхолоох, ону сурукка тиһэн хаалларбыт, аан дойду эпостарыгар кэпсэнэрэ уһунунан төрдүс миэстэҕэ турар «Алаатыыр Ала Туйгун” олоҥхолоох Уус Аллан улуу олоҥхоһута Өлөксөйөп Арамаан төрөөбүтэ 125 сыла буолар.

Бу олоҥхону эпосовед, биллиилээх фольклорист-учуонай Пухов И.В. үрдүктүк сыаналаан, сурукка тиһэллэрин сүбэлээбитэ, элбэхтик ол санаатын өрөспүүбүлүкэ фольклористарыгар, чинчийэр институт үлэһиттэригэр дьаныһан туран туруорсубутун   түмүгэр, бэрэпиэссэр Илларионов В.В. таһаарар «Саха боотурдара» сиэрийэҕэ үс бастакы туомугар бэчээттэнэн тахсыбыт чулуу айымньы.

Арамаан сиэннэрэ туруулаһан туран эһэлэрэ суруйталаан хаалларбыт кэрэкэ, уус-уран тылынан чочуллубут ырыаларын-хоһооннорун, чабырҕахтарын, былыргы сээркээн сэһэнньиттэртэн истибит номохторун, о.д.а. ахтыы суруйууларын хомуйан, икки бэртээхэй кинигэни таһаардылар, үһүс кинигэ тахсаары бэчээккэ сытар. Иккис кинигэтигэр оҕо сылдьан ыһыахха тиийбитин суруйбута олус дьикти — манна кини ыһыах ыытыллар түһүмэхтэрин, дьон хайдах кыттыбытын, хайдах кымыска, эккэ тиксибэтэҕин, о.д.а. көстүүлэри киһи эрэ сөҕө кэрэхсиэн курдук суруйбут.

Хайдах курдук 15 саастаах уол Лөгөй аатырбыт олоҥхоһута Бөтүкүөп Наһаар олоҥхолоон суккуйарын сэҥээрэн, биир да тылы түһэрбэккэ истибитин, өйүгэр хатыы сатаабытын киһи эрэ сэҥээрэ ааҕар.

Бу ыһыах Баатаҕай Үчүгэй үрэҕэр Афанасьев Ньукулай (Дохсун Ньукулай) уонна олохтоох кинээс тэрийэн, ыһыахтар ыытыллыбат буолбут кэмнэригэр буолан «маҥнайгы ыһыах» диэн ааттаммыт.

Иллэрээ сыл Баатаҕай оскуолатын ааттаах-суоллаах бэтэрээн учуутала Троева Вера Иннокентьевна үтүө санаатыттан кэпсээн, сирдээн ол сири, эмэҕирэн сууллубут күрүөтүн, сэргэлэрин, тырыбыынатын көрдөрбүтэ. Аҕыйах хонуктааҕыта ону олоҥхоһут сиэнинээн — Шелковникова Любовь Гаврильевналыын, сиэн күтүөт Алексеев Александр Алексеевичтыын, Бурнашева Анна Петровналыын эмиэ Вера Иннокентьевна сирдьиттээх-сэһэнньиттээх баран кэллибит. Ол үтүөкэн сырыыны Үөһээ Айыылар, Улуу олоҥхоһут кута сэҥээрбиттэрин бэлиэтээн, былыта суох кэриэтэ халлаантан сырдык, курустаал таммахтар ибиирэн ыллылар, бары сүргэбит көтөҕүллэн, дуоһуйан төнүннүбүт. Сарсыҥҥы сарсыардатыгар Вера Иннокентьевна сырдык, киэҥ балаҕаныгар ыалдьыттаан, салгыы сэһэнин истэн үөрүүбүт эбилиннэ. Маанылаан хоннорор, дьиэтин хас да буолан тиийдэххэ туран биэрэр күндү дьүөгэм Анна Петровна дьиэтээҕи түмэлин сирийэн көрүү бэйэтэ биир туспа кэрэ кэпсээн. Балаҕанынан, анал сайыҥны дьиэнэн — саха олоҕун толору кэпсиир сүүһүнэн экспонат.

Анна Петровна баай экспонаттаах түмэлигэр мала салгыы көстө турар эбит, былыргы хааһаҕы, бэрэмэдэйи о.д.а. бэйэтин дьонун, кэргэнин Алексей Николаевич дьонун өтөхтөрүттэн аҕалан быһыыларын-таһааларын сымнатаары, чөллөрүгэр түһэрээри сытыарарын көрдүбүт. Оннооҕор Алексей Николаевич кыһыл оҕо эрдэҕинэ сыппыт биһигэ кытта өтөх ампаарыттан кэлбит. Анна Петровна дьикти, киэҥ ис хоһоонноох дьиэтээҕи түмэлин ыраахтан-чугастан кэлэн көрүҥ, сэҥээриҥ…

Итиннэ эбии аны Баатаҕай нэһилиэгин эмиэ биир ытыктанар Далбар Хотунугар Н.Н.Тарскай түмэлин төрүттээбит, өр сылларга салайбыт, сайыннарбыт   Румянцева Ксения Иннокентьевна саҥа балаҕаныгар чэй иһэн, ирэ-хоро сэһэргэһэн, сырыыбыт силигин ситэрдибит. Ити курдук, өбүгэлэрим олорбут сирдэринэн өссө биирдэ сылдьан, көрөн, сэҥээрэн улахан дуоһуйууну ылан, атырдьах ыйын халлаана быйылгы курдук суолу-ииһи айаннатан аҕалла.

Баатаҕай нэһилиэгин тутаах, дьоһун дьонугар, үс Далбар Хотуттарыгар — Вера Иннокентьевнаҕа, Анна Петровнаҕа, Ксения Иннокентьевнаҕа сиртэн халлааҥҥа диэри махталлаах сырыы буолла.

Наталья МОРДОВСКАЯ.

Хаартыскалары Н.И.Мордовская тиксэрдэ.