Эдьиийбит Настаа үөһээттэн ырыаларынан арчылыыр…

Бүгүн чаҕыл күннээх сааскы күн турар. Бу күн, тыыннааҕа буоллар, айар куттаах дьон бары да “Эдьиий” диэн ааттыыр ытык киһибит  Анастасия Варламова 75 сааһын туолуох эбит. Ырыаларын өрүү истэр, толорор буоламмыт, кини суоҕун дьиҥэр дууһабыт ылыммат. Санааҕар, Эдьиий Настааны ханнык эмэ тэрээһин сүпсүлгэнигэр, сыана иһигэр-кэтэҕэр бу көрсүөм диигин…

Мин Анастасия Варламованы 1990-с сыллар саҕаланыыларыттан билсэрим. Дьиҥэр, ол кэм саха норуотугар уһуктуу кэриэтэ кэм этэ. Сахабын дэнэр кут-сүр бөҕөргөөһүнэ, көҥүл санаа күүрүүтэ, айар-тутар иэйии, уххан аһыллыыта. Ол кэмнэргэ үгүс хоһоонньуттар да, ырыаһыттар да олус табыллан туран,  саха норуотун ис туругун арыйар, сүргэни көтөҕөр айымньыларын айбыттара.

Ол кэмнэргэ биир кэнсиэркэ Анастасия Варламова ыллыырын истэн, сыана кэтэҕэр абылатан турабын… Эдьиий Настаа иэйэн-куойан, үөрэн-көтөн ыллаан таҕыста. Мин утары тиийэн: «Эдьиий, ырыаҥ иһин махтал!» — диэтим. Онуоха үөрэн сэгэйдэ уонна: «Эн Дьууруйгун дии?!» диэбитигэр  илии тутустубут. Ол курдук,  Анастасия  Варламова бэйэтин эрэ айар үлэтинэн муҥурдаммакка,  атын ырыаһыттар үлэлэрин эмиэ олус сэргиир этэ. Биһиги ол кэмҥэ кэм да оройбутунан көрбүт дьон буоллахпыт. Ардыгар Эдьиийбит: «Нохолор, чэ-чэ, кытаатыҥ, ылсыҥ!» — диэн үтүөҕэ-кэрэҕэ көҕүтэрэ, ардыгар буойталыыра. Ол эрэн,  хаһан да хаҕыс тылы эппэтэх барахсан этэ.

Норуокка Валерий Ноевы «буор иҥсэлээх буолан,  үгүс да элбэх дьон уоһуттан түспэт ырыалары айбыт» дииллэр. Ол курдук,  Эдьиийбит Настаа эмиэ, кылгас олохтоох буоларын сэрэйбит курдук, ыксаллаахтык, айарыгар-тутарыгар иҥсэлээхтик олорон ааспыт эбит. Ырыалара бары да табыллан,  билиҥҥээҥҥэ диэри дьон-сэргэ ыллыы сылдьар.

2000 сыллаахха муус устар 27 күнүгэр Дьокуускай куоракка чаҕылхай да күн турара. Ол үөрүүлээх күҥҥэ, Өрөспүүбүлүкэбит күнүгэр Эдьиий Настаалыын Михаил Ефимович Николаев илиититтэн Махтал суруктары туппуппут: Эдьиий Настаа «Аҕам алааһа» ырыатыгар, В. Власов уонна мин «Сахам ата» ырыабытыгар. Ол түгэҥҥэ Эдьиий Настаа олус да үөрбүт, долгуйбут этэ, сотору-сотору миигин кууспаҕалыыра. Үөрүүбүтүттэн иккиэн харахпыт ууламмыт этэ. Бу ырыаларбыт сахабыт норуотугар, дойдубутугар сүгүрүйүүбүт, тапталбыт буоллаҕа. Норуоппут ону билинэн, ылынан, ырыаларбыт өр сылларга ылланан,  уһун дьоллоох олохтоммуттарыттан үөрэбин. Билиҥҥэ диэри Эдьиийбиттэн илгийэр ол сылаас тыын сүрэхпэр биллэргэ дылы.

Аны Эдьиий Настаа ылбаҕай ырыаларын ис-иһиттэн эйэҕэстик, харахтыын сырдаан туран сүрэҕин сылааһын үллэстэн ыллыыра. Ол да иһин буоллаҕа, кини тула дьон тоҕуоруһара, олох оргуйан олороро. Бэйэтин күүһүн-уоҕун ол курдук дьонун-сэргэтин кытары үллэстэн бараахтаабыт…

Бу күн бары Анастасия Варламованы санаан ааһыаххайыҥ, ырыаларын истиэххэйиҥ, ыллыаххайыҥ. Эдьиий үрдүк өндөл халлаантан эйэҕэстик мичээрдээн,  ырыаларынан арчылаан сылдьара чуолкай.

Юрий СПИРИДОНОВ — СИЭН ТИИТЭП, Сунтаар