Егор Кирсанов: “Айылҕаҕа сылдьыы туспа сиэрдээх”

Көрсөн кэпсэтиэхтээх киһибэр Егор Кирсановка үлэлиир сиригэр кэлээт, остуолга хотой кынатын куорсунуттан уруучука сытарыгар хараҕым быраҕылынна. Көтөр куорсуна, буолаары буолан, хотой курдук сүдү кыыл кынатын куорсуна мээнэҕэ көстүбэт. Тойон кыыл күөх халлаан урсунун устун көҥүл көтөр сүдү тыынын илдьэ сылдьар кынатыттан түспүт куорсун Егор Кирсановка олоҕун суола сөпкө салаллан иһэрин туоһулуур дии санаатым. Бүгүн сахалыы тыыннаах, олоххо туспа көрүүлээх киһини кытта кэпсэтиибин билиһиннэрэбин.

Дойдулаах киһи

Егор Кирсанов оҕо сааһа Томпо улууһун Кириэс Халдьаайытыгар ааспыт. Кыра сааһыттан буһа-хата оттоон, саха олоҕун олугун барытын туораан, билигин төрөөбүт дойдутугар дьону айаҥҥа арыаллыыр айанньыт аан бастакы идэтэ ортопед-протезист эбит. Протезист быһыытынан элбэх сыл үлэлээн баран, 40 сааһыгар толкуйга түспүт. Олорон кэлбит олоҕун устата элбэх киһиэхэ көмөлөһөн, кыһалҕалаах дьоҥҥо илии-атах протезтарын оҥорон, хаһан даҕаны хаампатах дьону атахтарыгар туруортаан баран, өссө тугу эрэ дьоҥҥо оҥоруохтааҕын оҥорбокко сылдьар курдук санааҕа тиийбит.

Сайын дойдутугар Томпо үрэҕэр тиийэн, дойдутун кэрэ айылҕатыгар сынньана сылдьан, арай соҕурууттан кэлии дьон малларын-салларын ыһан-тоҕон сиэрэ суохтук сылдьалларын көрөн олус хараастыбыт. Дьиэлээх, дойдулаах киһи буоларын быһыытынан бөхтөрүн хомуйтаран баран, киэһэ уот оттон олорон санаабыт. Дойдубутугар бэйэбит дьону арыаллаан сырытыннарбат буоллахпытына, атын сиэрэ суох дьон кэлэн айылҕабытын таах алдьатар, тэпсэр эбиттэр. Ол кэриэтин айылҕабытын бэйэбит көрөн-истэн дьону илдьэ сылдьыахпытын сөп эбит диэн өйдөбүллэр киирбиттэр. Кэлин ол толкуйа ситэн-хотон, Егор билигин Хаандыга хайаларынан дьону арыаллыыр. Кини этэринэн, айылҕаҕа, хайаҕа сылдьыы туспа тыыннаах. “Мин куттара-сүрдэрэ бэлэмэ суох дьону илдьибэппин, киһи өйүнэн-санаатынан айанныырга, хайалары дабайарга бэлэм буолуохтаах” диэн этиитин сөбүлүү иһиттим. Чахчы, ыраах айаҥҥа тиийэн баран, биир киһиттэн сылтаан бытаарыы, оһолго да түбэһии тахсыан сөп. Маннык айаннар хаһан баҕарар хамаанда тыынын илдьэ сылдьалларыгар Егор хаартыскаларын көрө олорон итэҕэйдим.

Уол оҕону иитиигэ сүрүн суолта

Төрөөбүт дойдутугар Егор билигин да сыл аайы тахсан оттуур. Кини бэлиэтииринэн, саха уол оҕотун иитиигэ оттооһун сүрүн суолтаны ылар. Егор бэйэтин уолаттарын эр киһилии үлэнэн ииппит. Сайын ахсын оттотон-мастатан ииппитин билигин киэн тутта кэпсиир. Уолаттара билигин үлэһиттэр, ыал дьон. “Олохторун суолун бэйэлэрэ соломмуттара, оҕону үлэнэн иитии улахан суолталаах”, — диир кини. Саха оҕото буһа-хата оттуур. Бары быччыҥнара сайдарын ааһан, кини тулуур, дьулуур курдук эр киһилии хаачыстыбаны бэйэтигэр сайыннарарын маннык бэлиэтиир: “Билигин, хомойуох иһин, ачыкылаах, бэйэлэрин кыаммат, эмис оҕолор элбээн иһэллэр. Ити биһиги төрүт аһылыкпытыттан, төрүт дьарыкпытыттан тэйиибит түмүгэ”, — диир кини.

“Аспаал сахалара” элбээһиннэрэ норуот уратытын сүтэрэр диэн этэр. Маныаха төрөөбүт нэһилиэгэр бэрт сытыы-хотуу, нэһилиэк киэн туттар оҕото киин сиргэ үөрэххэ кэлэн баран идэ ылан, ыал буолар. Наай гыннар, дьиэ туттар, кыбартыыра атыылаһар. Оттон бу оҕо төрөөбүт дойдутугар тиийэн олохсуйбут, үлэлээбит-хамсаабыт буоллун. Дойдутугар тумус тутуллуохтаах, нэһилиэгэр эрэли үөскэтиэхтээх киһи “аспаал сахатыгар” кубулуйан хаалбыт түгэннэрэ элбэх диир кини. Бу оҕо ыал буолан, төрөөбүт дойдутугар олохсуйан нэһилиэк сис ыала буолуохтааҕын кини куоракка кэлэн олохсуйан сүтэн-симэлийэн, күннээҕи түбүгү эрэ саба тутар киһиэхэ кубулуйарын кэпсээтэ.

Сахаларга “сис” диэн тыл улахан суолталаах диир кини. Холобур, сис ыал, сис тыа, киһи сиһэ. Тугу барытын сис тутар. Сиһэ ыалдьар киһи мөлтөөбүт-ахсаабыт киһи диэн этэр Егор. Илии-атах ыарыытын эмтиэххэ сөп. Сис киһи этин-сиинин сүрүннүүр, туох барыта систэн силистэнэр диир. “Киһи дууһата, сүрэҕэ талаһар сиригэр олоруохтаах. Уол оҕо дойдутугар тардылыктаах буолуохтаах” диэн этиитин олус сэргии уонна сөбүлүү иһиттим.

Тыатааҕылыын көрсүһүү

Ханнык да айан умнуллубат түгэннэрдээх. Егору кытта айаҥҥа турунар дьону, кини этэринэн, айылҕа бэйэтэ сирдиир. Оннооҕор автовокзалтан барсыбакка, аара хаалбыт дьон эмиэ баалларын этэр. “Бэйэм да билбэппинэн, бу киһи барсар, айаҥҥа турунар диэн билэбин”, — диир кини. Биһиги айаны күннээҕи сырыы, айылҕаны көрө, сынньана барар курдук саныыбыт. Оттон маннык ыраах айаннарга турунуу ис туругу, бэлэми уонна санаа сааһыланыытын ирдиир.

— Айаҥҥа илдьэр дьонум иннигэр эппиэтинэһи сүгэбин. Онон бары биир тыыннаах, биир соруктаах сылдьыахтаахпыт. Киһи айылҕаҕа ис туругун бөҕөргөтө, сынньана уонна бэйэтин тургута барар, — диир кини.

Биир маннык улахан тургутуунан бу сайын Егорга тыатааҕылыын көрсүһүү буолбута. Бу иннинэ дойдутугар сылдьан син хаста да түбэһэн, аасыһан ааспыттар. Номнуо билсэр дьон курдук, ким кэлбитин ыраахтан чуҥнаһар эрэ эбиттэр. Бу сайын эмиэ маннык айаҥҥа үрэх кытыытыгар балааккаларын туруортаан, хонук сирдэрин булан утуйбуттар. Егор дьону илдьэ сылдьар киһи быһыытынан түүн туран оҥочолору бэрэбиэркэлиир, үрэх сүүрүгүнэн устан хаалбаттарын гына көрөр-истэр эбит. Куолутунан, түүн үс чааска эмискэ уһуктан балааккаттан тахсан үрэххэ киирбит. Түүҥҥү чуумпуга дойдутун салгынын эҕирийэ туран, үрэх сарсыардааҥҥы туманын быыһынан ким эрэ тонолуппакка көрөрүн сэрэйэн, арай, көрбүтэ, киниттэн 70‑ча миэтэрэ тэйиччи аарыма тыатааҕы субу барыйан турар эбит. Тыатааҕы кинини көрдө-көрбүтүнэн субу сүүрэн иһэр эбит. Егор иһигэр “Бүттүм, бүтэһикпин видеоҕа устарым дуу…” диэн элэс санаан аһарбыт. Аны балааккаҕа сытар дьонун, онно ханна эрэ ыраах сытар саатын санаан ылбыт эрээри, барыта кыл түгэн иһигэр буоллаҕа…

Куота соруммакка, биир сиргэ хараҕаланан туран эрэ хаһыытаан бытарыппыт. Онуоха тыатааҕыта субу сүүрэн барыйан кэлээт, “көр, мин кыахпын, модуммун” диэбиттии, икки атаҕар туран бэйэтигэр утары хаһыытаан түүҥҥү чуумпуну уйгуурдубут. Балаакка иһигэр сытааччылар бары да уолуйан бу кэмҥэ Егордуун тэҥҥэ хаһыытаспыттар. Тыатааҕы өй-мэйиилээх тулуйбат хаһыытын таһааран баран туора ыстаммыт.

Егор бу кэпсии олорон бэрт холкутук: “Айылҕаҕа сырыттахха итинник араас буолар, кини дьиэлээх хаһаайын буоллаҕа, мин манныкпын диэн көрдөрөн аастаҕа”, — диэн мүчүк гына-гына сэһэргиир. Оттон мин истэ олорон этим сааһа аһыллан, маннык айаннарга чахчы бэлэм эрэ дьон сылдьаллар диэн санааҕа кэлбитим. Егор этэринэн, айылҕаҕа сылдьыы туспа сиэрдээх. Айылҕа кэрэтин сүрэххэ, дууһаҕа иҥэриммит киһи сиэрдээхтик, харыстабыллаахтык сылдьар.